AzərbaycandanUNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısına 24 nümunə daxildir. Bunlardan 22-i "Bəşəriyyətin Qeyri-Maddi Mədəni İrsinin Reprezentativ Siyahısı"na, 2 irs isə (Qarabağ atı ilə oynanılan Çövkən atüstü oyunu və Naxçıvanın ənənəvi qrup rəqsləri – yallı, köçəri, tənzərə) "Təcili Qorunmağa Ehtiyacı Olan Qeyri-Maddi Mədəni İrs Siyahısı"na daxil edilmişdir. "Ən Yaxşı Mühafizə Praktikalarının Reyestri"nə Azərbaycandan heç bir nümunə daxil edilməyib. Azərbaycandan UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısına əlavə edilən ilk nümunə olan Azərbaycan muğamı 2008-ci ildə siyahıya daxil edilib.[1] Bəzi irs nümunələri (Naxçıvanyallısı, Lahıcmisgərliyi, GöyçaydaNar bayramı) Azərbaycanın bölgələrinə aid edilərək qeydiyyatdan keçmişdir.
Qeyri-maddi mədəni irs konsepsiyası UNESCO-nun 2003-cü ildə Parisdə keçirilən 32-ci sessiyasında qəbul edilmiş və 2006-cı ildə qüvvəyə minən "Qeyri-maddi mədəni irsin qorunması haqqında" konvensiya ilə tənzimlənir.[2][3] Yeni irs elementlərinin UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahılarına daxil edilməsi konvensiya ilə yaradılmış Qeyri-maddi mədəni irsin qorunması üzrə Hökumətlərarası Komitə tərəfindən müəyyən edilir.[4] UNESCO qeyri-maddi mədəni irs nümunələrinə bayramlar, festivallar, tamaşalar, şifahi ənənələr, musiqi və əl işlərinin hazırlanmasını aid edir.[5]
Azərbaycandan seçilmiş UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irs nümunələri "Avropa və Şimali Amerika" kateqoriyasında götürülür. Azərbaycanın irs nümunələrindən 12-i sırf özünə məxsus, 12 irs isə çoxmillətlidir. Azərbaycanla çoxmillətli irs nümunələrini paylaşan 12 ölkə Cənub-Şərqi Avropadan və Asiyanın Qərb, Mərkəzi, Cənub və Şərq regionlarındandır. Azərbaycanla ən çox ortaq irs paylaşan ölkələr Türkiyə, İran və Özbəkistandır.
Təsnif muğamdan əvvəl və ya sonra ifa edilir. Təsniflərin mətnlərini, əsasən qəzəllər təşkil edir, bəzi hallarda heca vəznli şeirlərdən — bayatı, gəraylı, qoşma və s. istifadə olunur. Təsniflərin məzmununda sevgi lirikası, ictimai motivlər, Azərbaycan təbiətinə rast gəlinir.[9][10]
Aşıq sənəti poetika, hekayə danışma, rəqs və vokal instrumental musiqinin vəhdətidir, ozan ənənəsinin davamıdır.[15] Keçmişdə çayxana, karvansara və bazar meydanlarında çıxış edən aşıqlar dastan, nağıl, sevgi mövzusunda lirik və satirik mahnılar, gözəlləmələr, ustadnamələr bilir, müxəmməs, dübeyt və dodaqdəyməz kimi şeir formalarında əsərlərini yaradırdılar.[16] Aşıq musiqisi Azərbaycan Respublikasının Gəncə (şimal-qərb, Tovuz, Qazax), Qarabağ və Naxçıvan regionlarında, həmçinin Salyanda, Cənubi Azərbaycanın Təbriz, Qaradağ, Marağa, Xoy və Urmiya ərazilərində yayılıb.[17]Tariyel Məmmədov isə 11 aşıq məktəbinin adını çəkirː Göyçə, Tovuz, Borçalı, Gəncə-Şəmkir, Şirvan, Qarabağ, Qaradağ, Təbriz, Urmiya, Çıldır və Dərbənd.[18]
1) ənənəvi sənətkarlıq 2) ifaçılıq sənətləri 3) sosial təcrübələr, ayin və bayramlar 4) şifahi ənənələr və ifadə formaları 5) təbiət və kainata dair bilik və təcrübələr
Novruz bayramında yeni ilin gəlməsi və təbiətin təzələnməsi qeyd edilir. Bayramın ən məşhur qəhrəmanları Kosa və keçəldir. Bayram günlərində keçirilən şənliklərdə kəndirbazlar öz hünərlərini göstərir, müxtəlif tamaşalar göstərilir. Axşamlar isə insanlar küçələrdə od qalayır və üzərindən tullanıb deyirlər: "Ağırlığım, uğurluğum tökülsün oda, odda yansın."[19] Bayram günləri evlərdə plov, şəkərbura, paxlava, qoğal hazırlayırlar. Bayramda həmçinin yumurta döyüşdürür və səməni cücərdirlər. Süfrəyə isə şamlarla bəzədilmiş bayram xonçası qoyulur. Hər kəs bayramı mütləq öz evində, ailəsi ilə birlikdə keçirməlidir.[20] Bayramdan əvvəl isə 4 ünsür ilə adlandırılan çərşənbələr keçirilir.[19]
Əlaqəli mövzular: Yeni ilin qeyd edilməsi, məhsuldarlıq ritualı və s.
1) ənənəvi sənətkarlıq 2) sosial təcrübələr, ayin və bayramlar 3) şifahi ənənələr və ifadə formaları
Azərbaycan xalçaları Abşeron, Gəncə, Qazax, Şirvan, Qarabağ, Quba, Təbriz qruplarına bölünür.[21] XVI əsrdə Səfəvilərin hakimiyyətə gəlməsindən başlayaraq Azərbaycan xalçaçılıq sənəti misli görünməmiş mükəmməlliyə çatıb və sənaye əhəmiyyəti qazanıb.[22][23] Azərbaycan Qafqaz xalçalarının əsas yaradılma mərkəzi idi və Azərbaycan toxucularının bacarıq və ideyaları bütün Qafqazda hiss edilirdi.[24]
Quba, Şirvan, Qazax xalçaları mürəkkəb həndəsi naxışlarla xarakterizə olunur, buna çoxbucaqlı və ya ulduzşəkilli medalyonların mərkəzi sahəsindəki eyni ox üzərində yerləşən heyvan və insan sxematik fiqurları daxildir. Çiçək motivlərinin bol olduğu müxtəlif bitki ornamentləri isə Qarabağ xalçalarına xasdır.[25] Azərbaycan xalçalarında görünən həndəsi formalara tarixi politeizm inanclarına gedib çıxan svastikanı və romb və kvadratlarla əhatə edilən səkkizbucaqlı ulduzu göstərmək olar. Daha sonra Təbriz mədəniyyətinin təsiri ilə digər məktəblərdə bitki aləmi elementləri ortaya çıxır.[26]
Coğrafi göstəricilər: Qarabağ xalçası, Zəngəzur xalçası, Bəhmənli xalçası və s.[27]
Tarın çanaq hissəsi tut ağacı, qolu qoz ağacı, kəllə hissəsi isə armud ağacından hazırlanır. Tar hazırlayan ustalar bu sənəti çox vaxt ailə üzvlərindən olan şagirdlərinə keçirirlər. Hal-hazırda Bakıda və ölkənin ətraf regionlarında onlarla belə usta var.[30]
Kəlağayının düzəldilməsi və geyinməsi ənənəvi incəsənəti və onun simvolizmi (2014)
1) ənənəvi sənətkarlıq 2) sosial təcrübələr, ayin və bayramlar
3) təbiət və kainata dair bilik və təcrübələr
Kəlağayı Azərbaycanda qadınlara məxsus, ipək sapdan toxunmuş dördkünc formalı baş örtüyüdür.[31] Kökü Böyük İpək Yolu boyunca mövcud olan ənənələrə gedib çıxan kəlağayı hazırlama sənəti Şəki şəhərində və Basqalda inkişaf etdirilir. Bu prosesə parça toxuculuğu, boyama və taxta qəliblər vasitəsilə dekorasiya daxildir. Kəlağayı hazırlama sənəti ailə daxili ötürüldüyündən hər ailənin özünəməxsus xüsusiyyətləri və ornamentləri formalaşır. Kəlağayıların rənginin simvolik mənası var və toylar, yas mərasimləri, günlük fəaliyyətlər və tədbirlərdə iştiraka uyğun olmalıdır.[32]
Coğrafi göstəricilər: Basqal xalçası,[27] yalxı ispirək kəlağayısı, duvağ kəlağayısı, Heyratı kəlağayısı, 7 rəng kəlağayısı, Abbasəli kəlağayısı[33][34]
Əlaqəli mövzular: illüstrasiya çapı, təbii boyalar və s.
Lahıc qəsəbəsi çox uzun bir zaman ərzində misgərliyi, qab-qacaq və silahların bəzədilməsi ilə məşhur olub.[35] Lahıc qab-qacaqları Qafqaz, Persiya və Kiçik Asiyada yayılıb.[36] Lahıcda misgərliyin inkişafı qəsəbənin quruluşuna və sakinlərin günlük həyatına təsir edib, XIX əsrdə 40-a yaxın sənətkarlıq növləri və köməkçi sahələrin irəliləməsinə səbəb olub. XIX əsrin sonlarında ucuz rus məhsullarının idxalı misgərlik emalatxanalarının sayının azalmasına gətirib çıxardı. Ancaq buna baxmayaraq bu sənətkarlıq növünün ənənələri günümüzə qədər gəlib çatıb.[37]
1) sosial təcrübələr, ayin və bayramlar 2) şifahi ənənələr və ifadə formaları 3) təbiət və kainata dair bilik və təcrübələr
Lavaş Azərbaycanda ən çox yayılmış çörək növlərindən biridir.[38] Lavaş sözü "incə çörək" mənasında işlədilir.[39] Bu çörək növü sacın üstündə pişirilir.[40]Sabirabad rayonunda toydan sonra gəlin evə gələndə qayınana gəlinin çiyninə lavaş atır: "Səninlə bu evə ruzu gəlin, ayağın düşərli olsun."[41]Novxanıda yasdan sonra bəzən "külçə", içinə halva qoyulmuş lavaş verilir.[42]Ərzurumda lavaşın Azərbaycanda da hazırlanması nəzərə alınaraq "əcəm çörəyi" (türk.acem ekmeği) ifadəsi işlənir.[39]
Əlaqəli mövzular:köçərilik, məhsuldarlıq ritualı, ölünün yad edilməsi və s.
Dolma hazırlanması və paylaşılması ənənəsi, mədəni kimliyin göstəricisi (2017)
1) sosial təcrübələr, ayin və bayramlar 2) təbiət və kainata dair bilik və təcrübələr
Azərbaycan dolmasının döyülmüş ətin büküldüyü materiala (yarpaq dolması, əvəlik dolması, kələm dolması, badımcan dolması, bağayarpağı dolması), eləcə də hazırlanan içliyin xüsusiyyətinə görə (yalançı dolma, müqəşşərli dolma və s.) fərqli növləri vardır. Azərbaycanda dolma yarpaq və doldurma olmaqla iki qrupa ayrılır. Yarpaq dolması içliyin müxtəlif bitki yarpaqlarına bükülməsi ilə hazırlanır. Bunun üçün, əsasən, üzüm yarpağından, habelə tut yarpağı, bağayarpağı, pip (fıstıq), zıx (turşəng, quzuqulağı), heyva, kələm yarpağından istifadə olunur. Doldurma dolmalar tərəvəz və ya meyvələrin içərisini içliklə doldurmaqla hazırlanır. Bu yeməyə pomidor, şirin bibər, badımcan, alma, heyva, boranı, xiyar, baş soğan və s. kimi dolma növləri aiddir. Bundan əlavə, doldurma dolmanın boranı dolması (içliklə doldurulmuş boranıdan hazırlanır), göbələk dolması (içliyi pendir və xırdalanmış çörəkdən hazırlanır), heyva dolması (içliyi ət, heyva, şabalıd, duz və göyərtidən hazırlanır), xiyar dolması, kartof dolması, soğan dolması kimi növləri olsa da, onlar müəyyən bölgələr üçün xarakterikdir.[43][44]
Coğrafi göstəricilər: limon dolması, quru dolma, ağ şanı dolması, zeytun dolması, qıra dolması, qoz dolması, alma dolması, balıq dolması, pip dolması, guba dolması[33][45]
Əlaqəli mövzular:qonaqpərvərlik, işin gender bölgüsü və s.
1) ifaçılıq sənətləri 2) sosial təcrübələr, ayin və bayramlar
3) şifahi ənənələr və ifadə formaları
Dədə Qorqud dastanı oğuz bahadırlarının ələ keçirdikləri Qafqaz torpaqlarında "kafirlərə qarşı" verdikləri müharibələr haqqındadır. Onun mənşəyi Mərkəzi Asiya olsa da, oğuzların sıx məskunlaşdığı Azərbaycan ərazisində formalaşıb.[48] Dastanın son forması XV əsrdə müasir Azərbaycan ərazisində yazıya alınmışdır.[49] Dastanın Drezden əlyazması azərbaycan dilində, Vatikan əlyazması isə Anadolu türkcəsindədir.[50] Dastanın boylarında Azərbaycan nağıllarının fantastik motivləri mövcuddur.[51] Dədə Qorqud dastanı mövzusu Azərbaycan ədəbiyyatında, teatr və kinematoqrafiyasında istifadə edilmişdir.[50]
2018-ci ildə Dədə Qorqud dastanının ortaya çıxan üçüncü nüsxəsi Cənubi Azərbaycan, xüsusilə Təbriz ləhcəsində yazılmışdır.[52] Dövr olaraq XVII–XVIII əsrlərə aiddir.[53]
Nar bayramı, ənənəvi nar festivalı və mədəniyyəti (2020)
1) ənənəvi sənətkarlıq 2) ifaçılıq sənətləri 3) sosial təcrübələr, ayin və bayramlar 4) şifahi ənənələr və ifadə formaları 5) təbiət və kainata dair bilik və təcrübələr
Nar bayramı hər il oktyabr-noyabr aylarında Göyçay rayonunda nar məhsulunun ənənəvi istifadəsi və simvolik mənasını qeyd edən bayramdır. Narın becərilməsi sadəcə kulinariya üçün deyil, əl ustalığı, dekorativ incəsənət, əfsanələr, hekayə danışma və digər yaradıcı sahələr üçün ilham mənbəyidir. Həm nar, həm də bayramın özü ənənəvi yeməklərdən tutmuş poeziyaya qədər müxtəlif mədəni və sosial funksiyaları yerinə yetirir. Simvolik olaraq, nar uzun müddət dava edən məhsuldarlıq və bolluqla əlaqələndirilir, enerji mənbəyi hesab edilir. Azərbaycan əfsanələrində nar sevgi və istəyin rəmzidir.[54]
Moskva azərbaycanlıları mədəni muxtariyyətinin təşəbbüsü ilə Nar bayramı Moskvada qeyd edilmişdir.[55]
1) ənənəvi sənətkarlıq 2) təbiət və kainata dair bilik və təcrübələr
XV əsrin ortalarında Qaraqoyunlu və daha sonra Ağqoyunlu dövlətləri ərazisində geniş yayılmış Təbriz miniatür məktəbinin "türkmən" üslubu meydana gəlmişdir. Bu üslubun bir çox miniatür nümunələri nəinki Təbrizdə, həm də müasir Azərbaycan ərazisində yerləşən bəzi orta əsr şəhərlərində, Şirvanşahlar dövlətinin paytaxtı Şamaxıda ortaya çıxmışdır (Şamaxı antologiya əlyazması, 1468, Britaniya muzeyi, London).[56][57][58]
Orta əsrlərdə Azərbaycanda kitablara illüstrasiya çəkilməsi ənənəvi sənət idi.[59] XIX əsrin məşhur miniatüristləri Əvəzəli Muğani ("Kəlilə və Dimnə", 1809), Mirzə Əliqulu ("Şahnamə", 1850), Nəcəfqulu Şamaxılı ("Yusif və Züleyxa", 1887) bu sənəti davam etdirmişdir. Rəssam Mir Möhsün Nəvvabın da kitab miniatürləri dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. Onlardan ən məşhuru 1864-cü ildə "Bəhr ül-həzən" ("Qəm dəryası") əsərinə çəkdiyi 5 miniatürdür.[60] Sovet və müstəqillik dövründə də miniatür sənəti davam etmişdir.[58][61]
Əlaqəli mövzular: boya texnologiyası, əlyazmalar və s.
1) ənənəvi sənətkarlıq 2) sosial təcrübələr, ayin və bayramlar 3) şifahi ənənələr və ifadə formaları 4) təbiət və kainata dair bilik və təcrübələr
Azərbaycan Qafqazda ənənəvi olaraq çay içilən ölkə sayılır.[62] Əsas yeməkdən qabaq süfrəyə çayın gətirilməsi ənənədir. Çayın yanında mürəbbə, qənd və ya şirniyyat verilir.[63] Çay qonaqpərvərliyin və qonağa göstərilən hörmətin rəmzi hesab edilir.[64]
Azərbaycanda istənilən yaşayış yerində çayxana var. Burada insanlar baş verən hadisələri müzakirə edir, qəzet oxuyur, nərd oynayırlar.[65][66]
1) ənənəvi sənətkarlıq 2) ifaçılıq sənətləri 3) sosial təcrübələr, ayin və bayramlar
XVIII əsrin II yarısında bütün Azərbaycan xanlarının adi insanların bahadır adlandırdığı pəhləvanları var idi.[67] Pəhləvanların icra etdiyi oyunlara əlüstü tamaşalar, pudluq daşları ilə oynanılan yekba, sim üstündə rəqs elementləri daxildir.[68]
İrandan sonra zorxananın yayıldığı ikinci ərazi Azərbaycandır.[69] Azərbaycanda zorxana kompleks oyun silsiləsindən ("sino oyunu", "mil oyunu", "ayaq düymə", "kəbbadə", "səngi-daşqaldırma", "çərxi", "güləş") ibarətdir. Azərbaycandakı ən qədim zorxanalardan biri Bakıdakı XV əsr İçərişəhərzorxanasıdır.[70] XIX əsrdən etibarən Gəncə, Şuşa, Şəki, Naxçıvan, Şirvan şəhərlərində zorxanalar tikilmişdir. Zamanla zorxana hərbi üsulların öyrədildiyi məktəb statusunu itirmişdir, mərasim xarakteri almışdır.[71]
Azərbaycan milli güləşində ayaqdan və şalvardan yapışmaq geniş yayılıb, badalaq, qarmaq, dəyirman, atma fəndlərinə icazə verilir. Döyüşə isinmək üçün "meydan gəzəndə" pəhləvanlar bir-birini salamlayır və rəqs addımları ilə birlikdə xalçanın əks tərəflərinə gedirlər. Döyüş zurna və nağara sədaları müşayiəti ilə həyata keçirilir.[72]
1) ifaçılıq sənətləri 2) sosial təcrübələr, ayin və bayramlar 3) şifahi ənənələr və ifadə formaları
Molla Nəsrəddin lətifələri Azərbaycanda uzun illər bilinmiş, XIX əsrdən etibarən yazıya alınmağa başlamışdır.[73] 1906–1932-ci illərdə Azərbaycan ədibləri tərəfindən "Molla Nəsrəddin" satirik jurnalı dərc edilmişdir.[74] Azərbaycanda ənənəyə görə Molla Nəsrəddinin adını çəkən şəxs hökmən onun yeddi lətifəsini danışmalı, ona qulaq asanlar da sonra bunu davam etdirməlidir.[75]
Əlaqəli mövzular: sosial mövzuda tənqid, hekayə danışma, atalar sözləri və s.
Biomlar:aqroekosistem, daxili sulaq ərazilər, şəhər əraziləri
1) ənənəvi sənətkarlıq 2) sosial təcrübələr, ayin və bayramlar 3) şifahi ənənələr və ifadə formaları 4) təbiət və kainata dair bilik və təcrübələr
Azərbaycanda ipək sənayesi qədim zamanlardan mövcud olmuşdur. Şirvan Azərbaycanda ən vacib ipək istehsalı mərkəzi idi. Şamaxı, Basqal, Gəncə, Şəki və Şuşa əhalisi ipəkçiliklə məşğul olmuşdur.[76][77][78]
Əlaqəli mövzular: toxuculuq sənətləri, təbii boyalar və s.
Car-Balakən bölgəsinə aid Kəhf cüzü ənənəsinə görə, Qurani-Kərimin Kəhf surəsi cüzlər şəklində hüsn-ü xətlə yazılaraq, daha çox təzhib üsulu ilə hazırlanaraq cümə günləri oxunur. Cüzlər dövrün məşhur xəttatları, həmçinin yazı-pozu işini bacaran kəslər (mədrəsə tələbələri, adi camaat, hətta qadınlar) tərəfindən hazırlanmışdır. Zaqatala Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyində bu ənənənin yüzdən çox nümunəsi qorunub saxlanılır.[81]
1) şifahi ənənələr və ifadə formaları 2) sosial təcrübələr, ayin və bayramlar 3) ifaçılıq sənəti 4) təbiət və kainata dair bilik və təcrübələr
Ramazan bayramı zamanı iki dəfə yemək yeməyə icazə verilir: gün çıxmamış (obaşdanlıq) və şər qarışan vaxt (iftar). İftara qonaq çağırmaq və gedərkən şirniyyat aparmaq bir ənənəyə və vicdani borca çevrilmişdir və savab sayılır. Bundan başqa Ordubad şəhəri və ətraf kəndlərində 15-ci iftar günündə zəngin süfrə açılar və evlilik yolunda olan şəxslərin ailələri bir-birini ziyarət edərdilər.[82]
1) ənənəvi sənətkarlıq 2) təbiət və kainata dair bilik və təcrübələr
Sədəfvurmada "oyma" və "çaxma" üsulundan istifadə olunur. Sazbəndlik və tarbəndlik kimi peşələrdə musiqi alətlərinin bəzədilməsində sədəfvurma üsulu tətbiq edilir. Azərbaycan ustaları tərəfindən sədəf vurularaq hazırlanmış tar, saz, kamança, qaval, nağara kimi musiqi alətləri, xəncər qəbzələri, müxtəlif ev avadanlıqları yerli və xarici muzeylərdə sərgilənir.[87][88][89]
Təndir Azərbaycanda müqəddəs ocaq sayılır. Əhdi-peyman bağlayan sevgililər burada qucaqlaşıb öpüşərdi. Qardaş olmağa qərar verənlər burada and içər, onların münasibəti "təndir qardaşlığı" adlandırılardı.[90]
Yer təndiri kimi tanınan döymə təndiri düzəltmək üçün münasib yerdə quyu qazılır və quyunun divarları duz qarışdırılmış küllü su səpilərək hamar daşla döyülür. Digər təndir növləri yerüstü və yeraltı təndirlərdən ibarət olan badlı təndir, sonralar ortaya çıxmış, davamlı olan və təkmilləşdirilmiş kərpic təndirdir.[91]
Təndir çörəyinin ətri və dadı un növü, unun ələnməsi, xəmirin yoğrulma şəkli ilə əlaqədardır. Təndirdə çörək bişirmək işi mürəkkəb və ağırdır. Təndirdə bişən çörəklər formasına görə Naxçıvanda "çırppa", "nazik", "qalın", "tapı", Lənkəranda "təndir çörəyi", "pəncəkeş", "zeyrən çörəyi", Azərbaycanın şimal-şərq bölgəsində isə "pəncəkeş", "yağlı çörək", "cır çörək", "bəyim çörəyi", "badam çörəyi" adlandırılır.[92] Döymənc isti təndir çörəyinin arasına kərə yağı qoymaqla hazırlanır.[93]
Çövkən (və ya çovqan) Azərbaycanda milli idman növüdür.[94]Örənqalada tapılmış qab üzərində çövkən oyununun fraqmentlərinin təsvir edilməsi bu oyunun XI əsr Baylakanında (Beyləqan rayonu) mövcud olduğunu göstərir. Nizami Gəncəvinin "Xosrov və Şirin" əsərində və "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanında çövkənə rast gəlinir. 1960-cı ildən başlayaraq Azərbaycanda əvvəl nümayiş şəklində, sonra isə rəsmi şəkildə çövkən yarışları keçirilmişdir.[95]
Əlaqəli mövzular: atçılıq oyunları, köçərilik və s.
Təhlükə təşkil edən faktorlar: münaqişələr, gənclərin marağının azalması, yetərsiz maliyyə resursları, əhəmiyyətinin itirilməsi, material çatışmazlığı, sürətli iqtisadi dəyişikliklər, repressiv siyasət, kənddən şəhərə miqrasiya
1) ifaçılıq sənətləri 2) sosial təcrübələr, ayin və bayramlar 3) şifahi ənənələr və ifadə formaları
Yallı qrup şəklində ifa edilən Azərbaycan rəqsidir.[96] Azərbaycan tədqiqatçısı M. K. Allahverdiyev yallı rəqslərini iki qrupa bölür. Birinci qrupa köçəri, qazı-qazı, çop-çoğu, ikinciyə urfanı, tənzərə, dönə daxildir.[97]
Köçəri rəqsi pastoral oyun elementlərini əks etdirir. Köçəri xoreoqrafiyasındakı totemizmlə bağlı, heyvanlara məxsus hərəkətlər və vərdişlər rəqsin arxaik təbiətini göstərir.[98]
Təhlükə təşkil edən faktorlar: münaqişələr, ifaçıların azalması, əhəmiyyətinin itirilməsi, istifadə edilməməsi, repertuarın azalması, kənddən şəhərə miqrasiya, teatrlaşdırma
Azərbaycanda qeyri-maddi mədəni irs nümunələri və nominasiyalarının yerləri
Qeydlər
↑UNESCO qeydiyyatında Azərbaycan üçün bu irsin adı lavaş gedir. Digər ölkələr üçün: katyrma, jupka, yufka.
↑UNESCO qeydiyyatında Azərbaycan və Türkiyə üçün bu irsin adı Dədə Qorqud gedir. Qazaxıstan üçün bu irsin adı Qorqud Atadır.
↑UNESCO nominasiyasında Azərbaycan üçün bu irsin adı Molla Nəsrəddin gedir. Digər ölkələr üçün: Nasreddin Hodja/Molla Ependi/ Apendi/Afendi Kozhanasyr.
↑UNESCO nominasiyasında Azərbaycan, İran və Türkiyə üçün bu irsin adı təzhibdir. Tacikistan və Özbəkistan üçün müvaqif olaraq istifadə edilir: zarhalkori, naqqoshlik.
↑UNESCO nominasiyasında Azərbaycan üçün bu irsin adı balaban gedir. Türkiyə üçün bu irsin adı meydir.
↑"ʿās̲h̲ik̲h̲", in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Glossary and Index of Terms, Edited by: P. J. Bearman, Th. Banquis, C. E. Bowworth, E. van Donzel, W. P. Heinrichs Bowworth. Consulted online on 10 December 2023. First published online: 2012. First print edition: ISBN: 97890041444484, PAGES 137–592, 20090501
↑C. F. Albright. ʿĀŠEQ (англ.) // Encyclopædia Iranica. — 2011. — Vol. II. — P. 741–742
↑К. А. Касимов. Народы Азербайджанской Советской Социалистической Республики. Азербайджанцы. Народное творчество / Под редакцией Б. А. Гарданова, А. Н. Гулиева, С. Т. Еремяна, Л. И. Лаврова, Г. А. Нерсесова, Г. С. Читая. — Народы Кавказа: Этнографические очерки: Издательство Академии наук СССР, 1962. — Т. 2. — С. 160. — 684 с.
↑Jean During. Azerbaijan 2. Musical categories. // New Grove Ditictionary of Music and Musicians / Stanley Sadie, John Tyrrell. — 2. — Oxford University Press, 2001. — 2500 с. — ISBN 0-19-517067-9, 9780195170672.
Orijinal mətn (ing.)
The music of the ashyg is mainly to be found in the south, above all in the Kirovabad (north-east, Tauus, Kazakh), Karabakh and Nakhcivan (south-west) districts of the Republic of Azerbaijan as well as in Salyany (south-west) and in Azeri Iran in Tabriz, Karadagh, Maraghe, Khoy and as far as Orumïye (Rezaye). In certain regions such as Ganja both traditions exist alongside each other. Ashyg tend to perform in rural and provincial regions. Mugam, by contrast, has a largely urban audience. Apart from gatherings of experts, the festivities which are organized at weddings (toj) are preferred opportunities for performance in both genres.
From the 15th century and especially from the second half of the 16th century, the Afshan, Lachak-turundj, Goelbendlik and other carpet compositions which were developed in southern Azerbaijan were adopted by the weavers in the towns of northern Azerbaijan (Garabagh, Baku, Shirvan). The floral pattern on which these designs were based were soon transformed into geometric patterns which reflected the local technical and artistic preferences.
Orijinal mətn (ing.)
According to historical sources, the six Caspian districts of Azerbaijan produced 18,000 rugs and carpet fabrics in 1843. Carpets from Shirvan and Guba were sold in Baku and those from Kazak and Ganja in Tabriz and Istanbul.
«The silk trade, over which the government held a monopoly, was a primary source of revenue. Ismāʿīl’s successor, Ṭahmāsp I (reigned 1524–76), encouraged carpet weaving on the scale of a state industry. ʿAbbās I (reigned 1588–1629) established trade contacts directly with Europe, but Iran’s remoteness from Europe, behind the imposing Ottoman screen, made maintaining and promoting these contacts difficult and sporadic.»
↑Carpets are still made today in Daghestan, Georgia and Armenia, but the real home of Russian Caucasian carpets remains Azerbaijan and the skills and ideas of Azerbaijanian weavers are felt throughout the Caucasus. P. R. J. Ford. The oriental carpet: a history and guide to traditional motifs, patterns, and symbols. Abrams, 1981. ISBN 0-8109-1405-0, 9780810914056, стр. 225.
↑Joyce C. Ware. The Official Identification and Price Guide to Oriental Rugs. — House of Collectibles: 1992, p. 221. — ISBN 0-87637-882-3, 9780876378823.
↑Мехди Зариф. Ковры. Перевод с итал. И. Замойской. — М:АСТ, 2006 — стр. 19 — ISBN 5-17-033764-7
↑ 12Azərbaycanda sənaye nümunələrinin, coğrafi göstəricilərin və əmtəə nişanlarının analitik icmalı. Azərbaycan Respublikasının Əqli Mülkiyyət Agentliyi. Bakı, 2020
↑Миклашевская Н. М. Стенные росписи Азербайджана XVIII–XIX вв. // Архитектура Азербайджана. Очерки. — Баку: Изд-во АН Азербайджанской ССР, 1952. — С. 471.
↑Фитуни А. История последней столицы Ширвана. (Историко-этнографический и археологический очерк.) // Известия Азербайджанского комитета охраны памятников старины, искусства и природы (Азкомстарис). Вып. 3. — Баку, 1927.
↑Ализаде А. Лагич, историко-культурный заповедник Азербайджана // журнал : İRS. — 2005. — № 4.
↑ 12SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRAS UNSURU ERZURUM LAVAŞ (ACEM) EKMEĞİNİN TURİSTİK ÜRÜNE DÖNÜŞTÜRÜLMESİNE YÖNELİK BİR ÇALIŞMA. NESLIHAN ÇETİNKAYA, SALİH YILDIZ. Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi.
↑Гаджиева С. Ш. Дагестанские азербайджанцы, XIX — начало XX в: историко-этнографическое исследование. — М.: Восточная литература РАН, 1999. — С. 118. — 358 с.
↑Кулиева Н. М. Современная сельская семья и семейный быт в Азербайджане / Под ред. доктора исторических наук Т. Г. Мусаевой. — Б.: "Элм", 2011. — С. 97. — ISBN 9-8066-1721-1.
↑Кулиева Н. М. Современная сельская семья и семейный быт в Азербайджане / Под ред. доктора исторических наук Т. Г. Мусаевой. — Б.: "Элм", 2011. — С. 122. — ISBN 9-8066-1721-1.
The art music of Azerbaijan is connected with the Irano-Arabo-Turkish art of the maqām, of which the great theoreticians were notably Ṣafī-al-dīn Ormavī (d. 693/1294) and ʿAbd-al-Qāder b. Ḡaybī Marāḡī (d. 838/1435), who were originally from Urmia and Marāḡa in Azerbaijan.
Orijinal mətn (ing.)
Azeri art music is also played in other regions of the Caucasus, especially among the Armenians, who have adopted the system of maqām and the instruments kamāṇča and tār.
↑Мелетинский Е. М. Огузский эпос "Китаб-и дэдэм Коркут" // История всемирной литературы: В 8 томах / АН СССР; Ин-т мировой лит. им. А. М. Горького. — М.: Наука, 1985. — Т. III. — С. 588–590.
↑Якубовский А. Ю. ""Китаб-и Коркуд" и его значение для изучения туркменского общества в эпоху раннего средневековья" // Книга моего деда Коркута. — М-Л.: Издательство АН СССР, 1962.
↑ 12Китаби Деде Горгуд = Китаби-Дəдə Горгуд / Составители, транскрипция, упрощённый вариант и предисловие Фархада Зейналова и Самета Ализаде. — Б.: Язычы, 1988. — 265 с. — ISBN 5560002518. (азерб.)
↑Ариф М. Азербайджанская литература. — М.: Высшая школа, 1979. — 232 с.
↑В. П. Кобычев. Изменение материальной культуры народов Кавказа за годы Советской власти / под ред. В. К Гарданова. — Хозяйство и материальная культура народов Кавказа в XIX–XX вв: материалы к "Кавказскому историко-этнографическому атласу": Наука; Глав. ред. восточной литературы, 1971. — Т. 1. — С. 26.
↑Azərbaycan etnoqrafiyası, Üç cilddə III cild. (2007), Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu, Bakı: Şərq-Qərb
↑ 12Касимов К. А. Народы Азербайджанской Советской Социалистической Республики. Азербайджанцы. Народное творчество // Народы мира. Этнографические очерки. Народы Кавказа. Том 2 / Под общ. ред. С. П. Толстова. — М.: Издательство Академии наук СССР, 1962. — С. 158–159. — 685 с.
↑Абдуллаева С. А. Народный музыкальный инструментарий Азербайджана. — Б.: Элм, 2000. — С. 486.
↑Anne Kressler. Azerbaijani Music Selected for Voyager Spacecraft (англ.) // Azerbaijan International. — Summer 1994 (2.2). — P. 24–25.
↑Natalie Angier. The Canon: The Beautiful Basics of Science. — Faber & Faber, 2009. — С. 408.
↑David C. King. Cultures of the World. Azerbaijan (неопр.). — Marshall Cavendish, 2006. — С. 108. — ISBN 0761420118.
↑Чөвкән / Под ред. Дж. Кулиева. — Азербайджанская советская энциклопедия: Главная редакция Азербайджанской советской энциклопедии, 1987. — Т. X. — С. 377.
↑Азербайджанская музыка / Абасова Э. А. // Музыкальная энциклопедия. — М. : Советская энциклопедия : Советский композитор, 1973–1982. — (Энциклопедии. Словари. Справочники : Музыкальная энциклопедия : [в 6 т.] / гл. ред. Ю. В. Келдыш ; 1973–1982).
↑Аллахвердиев М. К. Обрядовые сцены "яллы" // Издательство Академии наук Азербайджанской ССР. — Б., 1972.
↑ 12Алекперова А. М. Хороводные танцы "яллы" Нахичеванской зоны. — Б., 1994. — 24 с.
↑Uğur. Müxtəlif xalqların rəqs mədəniyyəti // Xalq Cəbhəsi. — 2016. — 8 noyabr. — S. 13.
↑John M. Clifton, Deborah A. Clifton, Peter Kirk, and Roar Ljøkjell. The Sociolinguistic Situation of the Udi in Azerbaijan. — 2005.
↑Панчевидзе В. Н., Джейранишвили Е. Ф. — Удинский язык//Языки народов СССР. Т.4, Иберийско-кавказские языки М., 1967.
↑AZƏRBAYCAN QEYRİ-MADDİ MƏDƏNİ İRS NÜMUNƏLƏRİNİN DÖVLƏT REYESTRİ. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin 218 saylı 28.04.2010 tarixli Əmri ilə təsdiq edilmişdir, 25.08.2011, 28.03.2012, 18.10.2012, 15.05.2013, 03.02.2014, 27.01.2015, 17.02.2016, 12.05.2016, 24.10.2018, 09.04.2019, 09.12.2020 tarixli əlavələrlə. Online access: ICH inventory — Azerbaijan: Azerbaijani/English in Craftsmanship of mother of pearl inlayArxivləşdirilib 2023-12-08 at the Wayback Machine
Azərbaycan etnoqrafiyası, Üç cilddə II cild., Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu, Bakı: Şərq-Qərb, 2007, ISBN ISBN 5-17-033764-7.
The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture, Jonathan M. Bloom and Sheila Blair, Azerbaijan, Oxford University Press, 2009
Опис файлу Опис Лого Blue Wings Джерело www.airlinesafetycards.be/images/safety%20cards/blue%20wings%20ag%20airbus%20a320.jpg Час створення 2019 Автор зображення н/д Ліцензія Ця робота є невільною — тобто, не відповідає визначенню вільних творів культури. Згідно з рішенням фонду «Вікімедіа» від 23 березня 2007 ро...
Arzachel beralih ke halaman ini. Untuk kegunaan lain, lihat Arzachel (disambiguasi). Abū Ishaq Ibrahim al-ZarqaliNamaAbū Ishaq Ibrahim al-ZarqaliLahir1029 MToledo, SpanyolMeninggal1087EtnisArabZamanZaman Keemasan IslamWilayah aktifAl-Andalus, Taifa ToledoKarya yang terkenalTabel Toledo Abū Isḥāq Ibrāhīm ibn Yaḥyā al-Naqqāsh al-Zarqālī al-Tujibi[1], juga dikenal sebagai Al-Zarkali atau Ibn Zarqala (1029–1087), adalah seorang pembuat instrumen, astrolog, dan salah satu a...
Terminal Subang merupakan terminal penumpang tipe A dan merupakan terminal induk terbesar di Kabupaten Subang. Terminal ini terletak di Jalan Darmodiharjo nomor 01, Kelurahan Sukamelang, Kecamatan Subang, Kabupaten Subang. Terminal ini terletak pada kompleks yang sama dengan Pasar Tradisional Modern Subang (Pasar Baru) dan Sirkuit Gerry Mang Subang. Selain menjadi akses moda transportasi, area Terminal Subang yang cukup luas ini juga sering dimanfaatkan untuk event tertentu yang melibatkan ju...
Christian Dippel (2006) Christian Dippel (* 24. Juli 1947 in Bielefeld) ist ein ehemaliger deutscher Schrittmacher und Radsportler. Christian Dippel war von 1962 bis 1970 als Radrennfahrer auf Bezirks- und Landesverbandsebene erfolgreich, sowohl im Bahn- und Straßenrennen wie auch im Querfeldeinfahren. Ab 1970 war er als Schrittmacher bei Steher- und Dernyrennen aktiv. Mit einem Titel als Weltmeister und zwei als Europameister bei den Stehern sowie neun Deutschen Meisterschaften im Steherren...
Australian television program For the psychological effect, see Gruen transfer. This article may require cleanup to meet Wikipedia's quality standards. The specific problem is: fluff and overly-long lists, in place of reliably sourced content. Please help improve this article if you can. (February 2018) (Learn how and when to remove this template message) GruenThe Gruen Transfer logoAlso known as The Gruen Transfer Gruen Nation Gruen Planet Gruen Sweat Created by Andrew Denton Jon Casimir Dir...
This article is an orphan, as no other articles link to it. Please introduce links to this page from related articles; try the Find link tool for suggestions. (September 2022) Babu Varghese (28 January 1951, Kerala, India – 18 October 2011) helped to make the South Indian state of Kerala, and in particular the image of houseboats on the Kerala backwaters, a notable tourist destination.[1] Life Varghese took a master's degree in zoology and behavioral science.[1] His per...
Christof Spörk (2011) Spörk bei der Internationalen Kulturbörse Freiburg 2018 Christof Spörk (* 16. April 1972 in Ligist, Steiermark) ist ein österreichischer Musiker und Kabarettist. Inhaltsverzeichnis 1 Leben und Werk 2 Auszeichnungen 3 Werke 4 Kabarettprogramme 5 Weblinks 6 Einzelnachweise Leben und Werk Christof Spörk studierte Politikwissenschaft, Englisch, Spanisch an den Universitäten Wien, Valladolid (Spanien) und der FLACSO in Santiago de Chile sowie drei Semester Jazzgesang a...
Private school in San Francisco, CA, Sausalito, CA, United StatesLycée Français de San FranciscoLycée Français de San Francisco main campus, Ashbury StreetLocationOrtega Campus, 1201 Ortega Street, San Francisco, CA 94112Cole Campus: 755 Ashbury Street, San Francisco, CA 94117Sausalito Campus: 610 Coloma Street, Sausalito, CA 94965San Francisco, CASausalito, CAUnited StatesInformationTypePrivateEstablished1967ProviseurEmmanuel TexierWebsitehttp://www.lelycee.org The Lycée Français de Sa...
The Walls phase and some of its associated sites The Walls phase is an archaeological phase in southwestern Tennessee and northwestern Mississippi of the Late Mississippian culture. Chucalissa is a Walls phase mound and plaza complex located on a bluff overlooking the Mississippi River. Other contemporaneous groups in the area include the Parkin phase, Tipton phase, Menard phase, and the Nodena phase. The Walls phase is the last prehistoric people to inhabit the Memphis area before the arriva...
Australian trailable yacht Red Witch[1]A Red Witch on a spinnaker runDevelopmentYear1972DesignPer BrohallNameRed Witch[1]BoatCrew1 to 4Draft1.27 metres (4 ft 2 in)HullTypeMonohull keelboatConstructionFibreglassLOA10.16 metres (33.3 ft)LWL5.94 metres (19.5 ft)Beam2.33 metres (7 ft 8 in)SailsTotal sail area16 metres (52 ft)[edit on Wikidata] A Red Witch is a shallow draught 19.5-foot (5.9 m) trailerable, fixed keel yacht, designed to f...
Spanish philosophy professor and author This biography of a living person needs additional citations for verification. Please help by adding reliable sources. Contentious material about living persons that is unsourced or poorly sourced must be removed immediately from the article and its talk page, especially if potentially libelous.Find sources: Fernando Savater – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (August 2018) (Learn how and when to remove...
City in Mississippi, United States City in Mississippi, United StatesFulton, MississippiCityCity of FultonDowntown FultonLocation in Itawamba county and MississippiFultonLocation in the United StatesCoordinates: 34°15′58″N 88°24′5″W / 34.26611°N 88.40139°W / 34.26611; -88.40139Country United StatesState MississippiCountyItawambaDistricts1, 4, 5FoundedJuly 26, 1837 (1837-07-26)IncorporatedMay 11, 1837 (1837-05-11)Named...
1973 German submarine drama novel This article is about the novel. For the Film, see Das Boot. For the TV series, see Das Boot (TV series). For other uses, see Das Boot (disambiguation). Cover of the 1973 first edition Das Boot (German pronunciation: [das ˈboːt], English: The Boat) is a 1973 autobiographical German novel by Lothar-Günther Buchheim based on his experiences as a war correspondent on U-boat submarines. Buchheim recorded his time on submarine U-96 and submarine U-309 d...
Agenzia italiana del farmaco Sede centrale AIFA a Roma. SiglaAIFA Stato Italia TipoEnte pubblico Istituito2003 Operativo dalluglio 2004 PresidenteGiorgio Palù Sostituto del Direttore GeneraleAnna Rosa Marra[1] Bilancio109,6 milioni di euro (consuntivo 2021)[2] Impiegati670[3] SedeRoma IndirizzoVia del Tritone, 181 (sede centrale) Via del Tritone, 142 e 169 (sedi distaccate) Sito webwww.aifa.gov.it Modifica dati su Wikidata · Manuale L'Agenzia italiana d...
Chapter of the New Testament Revelation 6← chapter 5chapter 7 →Revelation 6:5-8 on the verso side of Papyrus 24 from the 4th century.BookBook of RevelationCategoryApocalypseChristian Bible partNew TestamentOrder in the Christian part27 Revelation 6 is the sixth chapter of the Book of Revelation or the Apocalypse of John in the New Testament of the Christian Bible. The book is traditionally attributed to John the Apostle,[1][2] but the precise identity of the auth...
Частина інформації в цій статті застаріла. Ви можете допомогти, оновивши її. Можливо, сторінка обговорення містить зауваження щодо потрібних змін. (липень 2020) Вознесенський район ліквідована адміністративно-територіальна одиниця Герб Прапор Район на карті Миколаївсь...
Indian politician Sangam Lal GuptaMember of Parliament, Lok SabhaIncumbentAssumed office 23 May 2019Preceded byHarivansh SinghConstituencyPratapgarhNational General Secretary, BJP OBC MorchaIncumbentAssumed office 22 March 2021Member of the Uttar Pradesh Legislative AssemblyIn office2017–2019Preceded byNagendra Singh Personal detailsBorn (1971-04-01) 1 April 1971 (age 52)Katra Medniganj, Uttar Pradesh, IndiaPolitical partyBharatiya Janata Party (since 2019)Other politicalaffili...
_(2).jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_%C3%A0_gauche_et_Shohrat_Aliyev_(bourdon)_jouant_des_hautbois_balaban_(duduk_pour_les_arm%C3%A9niens),_Concert_Les_bardes_ashiq_du_Shirvan_Azerba%C3%AFdjan,_Festival_Les_Orientales_(Saint-Florent-Le-Vieil).jpg)
