Qirgʻiziston — Turkiya munosabatlari

Qirgʻiziston — Turkiya munosabatlari

Qirgʻiziston	Turkiya

Qirgʻiziston — Turkiya munosabatlari — Qirgʻiziston va Turkiya oʻrtasida ikki tomonlama diplomatik aloqalar.

Diplomatik aloqalar

Pan-turkiy^[1] birdamlik^[2] Turkiyani Qirgʻiziston bilan aloqalarini kengaytirishga undadi^[3]. Keyinchalik, Turkiya Qirgʻiziston bilan koʻplab madaniy^[4], iqtisodiy^[5] va texnik yordam shartnomalarini tuzdi va uning asosiy aʼzolari Eron, Pokiston va Turkiya boʻlgan mintaqaviy savdo shartnomasi boʻlgan ECOga toʻliq aʼzo boʻlishiga homiylik qildi^[3][6][7].

Sovet Ittifoqi tarqatib yuborilgandan soʻng, Turkiyaning tashqi siyosati Markaziy Osiyodagi turli xil turkiyzabon davlatlar bilan kelishuvga erishishga bogʻliq edi^[8]. Turkiya tezda yangi mustaqil boʻlgan Qirgʻiziston hukumat rahbarlari bilan diplomatik almashinuvlarni yoʻlga qoʻydi va 1991-yil 16-dekabrda Qirgʻizistonni tan olgan birinchi mamlakat boʻldi^[9][10]. 1992-yil 29-yanvarda ikki mamlakat oʻrtasida diplomatik aloqalar oʻrnatildi. 1992-yilda Bishkek va Anqarada oʻzaro elchixonalar ochildi^[11].

Ushbu panturkiy tashqi siyosat Turkiyani Rossiya bilan raqobatlashishga undadi^[12]. Oxir oqibat Qirgʻiziston Rossiya bilan yanada yaqinlashdi. Anqaraga qaraganda ancha barqaror iqtisodiy yordam manbai boʻlgan, xalqlarning harbiylari sobiq Sovet harbiylari tomonidan oʻqitilgan va ularga yaqin his qilishgan, mintaqaning infratuzilmasi Rossiyaga bogʻliq edi^[13].

2019-yilga kelib, oʻzaro munosabatlarning huquqiy asoslarini yaratish uchun ikki mamlakat oʻrtasida 100 dan ortiq ikki tomonlama bitimlar va protokollar tuzildi va koʻplab oʻzaro yuqori darajadagi tashriflar amalga oshirildi^[14].

Qiyosiy tavsif

	Kyrgyzstan	Turkey
Bayroq
Gerb
Aholi	6,533,500	83,154,997
Hudud	199,951 km2 (77,202 sq mi)	783,356 km2 (302,455 sq mi)
Aholi zichligi	27.4/km2 (71.0/sq mi)	105/km2 (271.9/sq mi)
Poytaxt	Bishkek	Anqara
Hukumat	Unitar parlamentar konstitutsional respublika	Unitar prezidental konstitutsional respublika
Davlat rahbari	Prezident Sadyr Japarov	Prezident Recep Tayyip Erdoğan
Rasmiy til	Qirgʻiz	Turk
Asosiy din	90% Islom, 7% Xristianlik	97.6% Islom, 1.1% Yahudiylik, 0.3% Xristianlik
Ethnic groups	73.5% Qirgʻiz, 14.7% Oʻzbek, 5.5% Rus	85% Turk, 9% Kurd 6% Boshqa
Inson taraqqiyoti indeksi (HDI)	0.674 (medium)[15] — 122	0.806 (very high)[15] — 59
GDP (PPP)	$25.915 milliard ($4,056 aholi boshiga)	$2.464 trillion[16] ($29,326 aholi boshiga)

Manbalar

1. Akiner, Shirin. Islamic Peoples of the Soviet Union: An Historical and Statistical Handbook. New York: Routledge, 1986.
2. Adshead, Samuel Adrian M. Central Asia in World History. New York: St. Martin's Press, 1993.
3. Akiner, Shirin, ed. Economic and Political Trends in Central Asia. New York: Routledge & Kegan Paul, 1992.
4. Aziz, Sartaj. "The Rediscovery of Central Asia," Economics Review [Karachi], 23, June 1999, pp. 15-17.
5. Dienes, Leslie. "Economic Geographic Relations in the Post- Soviet Republics," Post-Soviet Geography, 34, October 1993, pp. 497-529.
6. Fierman, William, ed. Soviet Central Asia: The Failed Transformation. Boulder, Colorado: Westview Press, 1991.
7. Hostler, Charles Warren. The Turks of Central Asia. Westport, Connecticut: Praeger, 2003.
8. Akchurin, Marat. "Soviet Muslims: Seeking Reform, Not Revolution," World and I, 6, October 1991, pp. 86-93.
9. Pilkington, John. "Kyrgyzstan: A Tale of Two Journeys," Geographical Magazine, 65, April 1993, pp. 8-12.
10. Rotor, Igor. "Kyrgyzstan: Capitalist Experiment in Central Asia," Current Digest of the Post-Soviet Press, 44, 8-aprel 1992-yil, pp. 4- 5.
11. Pryde, Ian. "Kyrgyzstan: The Trials of Independence, "Journal of Democracy, 5, January 1994, pp. 109-20.
12. Andreyev, Nikolai. "What Future for Uzbekistan, Kirgizia, Turkmenia?" Current Digest of the Post-Soviet Press, 44, 22-iyul 1992-yil, pp. 8-11.
13. Turan, I. 1984 “The Evolution of Political Culture in Turkey,” in Modern Turkey: Continuity and Change, ed. Ahmet Evin. Opladen, Germany: Leske Verlag+Budrich GmbH, pp.85–112.
14. „Relations between Turkey and Kyrgyzstan“. Ministry of Foreign Affairs of Turkey.
15. „2019 Human Development Index Ranking | Human Development Reports“. hdr.undp.org. 2020-yil 10-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 4-avgust.(Wayback Machine saytida 2020-04-30 sanasida arxivlangan)
16. „International Monetary Fund, Report on selected countries“. International Monetary Fund.