Ак кәрлә

Ак кәрләләр - йолдызлар эволюциясе соң чорындагы Чандрасекар чигеннән зуррак булмаган массалы йолдызлар, ак кәрләнең үз термотөш энергиясе чыганагы юк. Ак кәрлә - кызыл зур йолдызның тышчасы ташланганнан соң, ялангач калган төше.

Һерцшпрунг–Рассел диаграммасы

Спектр сыйныфы

Коңгырт
кәрләләр

Ак кәрләләр

Кызыл
кәрләләр

Аскәрләләр

Баш эзлеклелек
(«кәрләләр»)

Асзурлар

Зур йолдызлар

Якты зурлар

Үтә зурлар

Гадәттән тыш

зур йолдызлар

абсолют

йолдызча

зурлык

(M_V)

Үзлекләр

Сулда: A-class IK Pegasi A (икеләтә йолдыз), Үзәктә: Ак кәрлә IK Pegasi B , Уңда - Кояш. Ак кәрләнең температурасы 35500 K

Ак кәрләләр массалары Кояшныкына якын, ләкин аларның радиуслары һәм яктыртучанлыгы ~10 000 тапкыр азрак.

Ак кәрләләр уртача тыгызлыгы 10⁵—10⁹ г/см³. Шул зур тыгызлыкта атомнар электрон тышчалары җимерелә, матдә электрон-төш плазмасына әйләнә, аның электрон өлеше - тәлгәшләнгән^[1] электрон газ булып тора, басымы ${\displaystyle \!P=K\rho ^{5/3}}$, ләкин релятивистик очракта

${\displaystyle \!P=K\rho ^{4/3}}$

Гравитацион көчләр тәлгәшләнгән электрон газ басымына каршы тора:

${\displaystyle {{\rho GM} \over {R^{2}}}\sim {{M^{2}} \over {R^{5}}}}$,

Бу тигезләмәдән Чандрасекар чиге исәпләнә. Чандрасекар чиге 1.38-1.44 ${\displaystyle M_{Sol}}$

Чыгыш

Кояшның борынгы һәм киләчәк тормышы. Кызыл зур йолдыз чоры - иң зур радиуслы Кояш. 5,5 млрд. елдан Кояш Кызыл зур йолдызга әйләнәчәк (Җирдә тормыш юкка чыгар), соңрак үз тышчасын ташлап, Кояш ак кәрләгә әвереләчәк

Ак кәрлә - кызыл зур йолдызның ачык калган төше. Гадәттә, ак кәрләләр күмер тудыргыч, әче тудыргыч һәм һелий-су тудыргыч тышчасыннан тора.

Галактикабызның йолдызларын 3—10% ак кәрлә тәшкил итә.

Ак кәрлә Сириус В үзлекләре Җир һәм Кояшның үзлекләре белән чагыштыру

Үзлекләр	Җир	Сириус В	Кояш
масса (Msun)	3 10^−6	0.94	1.00
радиус (R^sun)	0.009	0.008	1.00
яктыртучанлык (Lsun)	0.00	0.0028	1.00
өслек температурасы (К)	287	27,000	5770
уртача тыгызлык (г/см^3)	5.5	2.8 10^6	1.41
үзәк температура (К)	4200	2.2 10^7	1.6 10^7
үзәк тыгызлык (г/см^3)	9.6	3.3 10^7	160

Әдәбият

• Шкловский И. С. Звёзды: их рождение, жизнь и смерть, М.: Наука, 1984 2005 елның 10 декабрь көнендә архивланган.
• Физика космоса. Маленькая энциклопедия, М.: Советская Энциклопедия, 1986
• Постнов К. А. Эволюционная астрофизика

1. вырожденный, «Физика» Галимов Д.Г., Даутов Г.Ю., Тимеркаев Б.А.