Yekta Güngör Özden

Yekta Güngör Özden
13. Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi Başkanı
Görev süresi 8 Mayıs 1991 - 31 Aralık 1997
Yerine geldiği	Necdet Darıcıoğlu
Yerine gelen	Ahmet Necdet Sezer
Kişisel bilgiler
Doğum	5 Haziran 1932 (92 yaşında) Niksar, Türkiye
Bitirdiği okul	Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi

Yekta Güngör Özden (d. 5 Haziran 1932, Niksar), Türk hukukçu, yazar ve şairdir. Ankara Barosu Başkanlığı (1972-1974), Anayasa Mahkemesi Başkanlığı (1991-1998) ve Atatürkçü Düşünce Derneği Genel Başkanlığı (1998-2000) yapmıştır.

Yaşamı

Ailesi ve eğitimi

Sivas bağlantılı, yargıç ve öğretmen ağırlıklı bir ailenin çocuğu olarak 5 Haziran 1932'de Tokat'ın Niksar ilçesinde doğmuştur. Babası öğretmen, annesi ev hanımı idi. Büyükbabası yargıç olarak 1925'te ölmüştür. Büyükdedesi ABD Başkanı Wilson'a kınama telgrafı çeken Niksar Redd-i İlhak Cemiyeti Başkanı, İstiklâl Madalyası sahibi ve önceki Belediye Başkanlarından Hacı Mahir Turhan'dır. Eşi emekli öğretmendir. Bir psikolog kızı, bir uzman hekim oğlu vardır.

İlk ve Ortaokulu Niksar'da, liseyi Samsun, Tokat ve Kayseri'de okuduktan sonra Sivas'ta tamamlamış, 1956'da Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ni bitirmiştir. Öğrencilik yıllarında Ankara Üniversitesi Talebe Birliği Yönetim Kurulu Üyeliği ile Türkiye Milli Talebe Federasyonu Yayın Komisyonu Başkanlığı'na getirilmiş, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Levazım Şefliği'nde ve Karayolları Genel Müdürlüğü Personel Dairesi'nde çalışmıştır. Yedeksubaylığını 1958-1959'da İstanbul Boğazı Müstahkem Mevki-i Komutanlığı Muhabere Bölüğü'nde tamamlamıştır. Bu arada 13 yıl ortaokul öğretmenliğiyle yüksekokul öğretim görevliliği yapmıştır.^[1]

4 Kasım 1953'te Atatürk'ün geçici kabrinden (Ankara Etnografya Müzesi) çıkarılışında bulunmuş, burada 4 Kasım 1953'te Gençlik Nöbeti'ni yönetmiş, 10 Kasım 1953'te Anıtkabir'e taşınma sırasında kortejin yöneticilerinin biri olduğu gibi Atatürk'ün gömülüşünde hazır bulunan on sivilden, yaşamda kalan tek kişidir.^[2]

Hukukçuluğu

1956 yılında stajyer olarak katıldığı Ankara Barosu'nda değişik görevlerden sonra 1965-1966'da Genel Sekreterlik, 1972-1974'te Başkanlık, CHP'nin, Ulus Gazetesi'nin, Sosyal Demokrasi Derneği'nin, İnşaat Mühendisleri Odası'nın, Ankara Gazeteciler Cemiyeti'nin, ODTÜ'nün^[3] de aralarında bulunduğu birçok kuruluşun; İsmet İnönü, Cemal Hüsnü Taray, Bülent Ecevit, Kemal Kayacan, Salim Başol gibi tanınmış kişilerin ve birçok gazetecinin avukatlığını üstlenmiştir.

Siyasi hayatı

1960-1961'de Türkiye Milli Gençlik Teşkilatı (TMGT) İkinci Başkanlığı'nda bulunmuş, Ankara Türk Devrim Ocakları kurucuları arasında yer almıştır. Millî Birlik Komitesi'nin kabul ettiği ve ilk kez 10 Kasım 1960'ta Anıtkabir'de sonra 2004 dışında 2008 yılına kadar her yıl 19 Mayıs törenlerinde 19 Mayıs Stadyumunda öğretmenler korosunca okunan Gençlik Andı'nı yazmıştır. Avukatlık Yasası'ndaki Avukatlık Andı ve KKTC’nin Bağımsızlık Andı’nın da yazarıdır.

Türkiye Barolar Birliği’nin kuruluş çalışmalarına katılmış, Türk Hukukçular Birliği Kurucu Genel Başkanı olmuştur. Kuruluşunda (1953’te), Gençlik Kolları Genel Merkez Yönetim Kurulu Üyesi olduğu CHP’den, Başhukuk Danışmanı ve Yüksek Danışma Kurulu Üyesi iken Anayasa Mahkemesi üyeliğine seçilmesi nedeniyle 18 Ocak 1979’da ayrılmıştır. Cumhuriyet Senatosu’nda beş grubun oylarıyla 11 Ocak 1979’da Anayasa Mahkemesi asıl üyeliğine seçilinceye kadar avukatlık çalışmalarını bağımsız biçimde sürdürmüştür.^[1]

Anayasa Mahkemesi

2 Mart 1988’de Anayasa Mahkemesi Başkanvekilliği’ne, 8 Mayıs 1991’de Anayasa Mahkemesi Başkanlığı’na birinci kez, 25 Mayıs 1995'te ikinci kez getirilmiştir. Anayasa gereği 65 yaşını bitirdiği için 31 Aralık 1997’de Anayasa Mahkemesi Başkanlığı’ndan emekli olmuştur. Yürürlüğü durdurma ilkesini Anayasa hukukuna kazandırmıştır.

Başkanlığı döneminde Anayasa Mahkemesi tarafından 10 parti hakkında kapatma kararı verilmiştir: Türkiye Birleşik Komünist Partisi, Sosyalist Parti, Halkın Emek Partisi, Özgürlük ve Demokrasi Partisi, Sosyalist Türkiye Partisi, Yeşiller Partisi, Demokrasi Partisi, Sosyalist Birlik Partisi, Demokrasi ve Değişim Partisi, Diriliş Partisi.^[4]

Refah Partisi kapatma davasının görülmeye başlandığı sırada Anayasa Mahkemesi başkanıydı, ancak kapatma kararı emekliye ayrılmasından 15 gün sonra 16 Ocak 1998'de alındı.^[5]

ADD ve sonrası

Anayasa Mahkemesi'nden emekli olduktan sonra da 8 Haziran 1998’de Atatürkçü Düşünce Derneği Genel Başkanlığı’na, 10 Mayıs 2000’de Türk Hukuk Kurumu Başkanlığı’na seçilmiş, dönemini tamamlayınca yeniden görev almamıştır. 19 Temmuz 2002’de getirildiği Cumhuriyetçi Demokrasi Partisi (CDP) Genel Başkanlığı’nı ve üyeliğini 14 Şubat 2004’te bırakarak siyasal partilerle olan ilişkisini kesmiştir.

Emekli olduktan sonra iki yıl Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü’nde yüksek lisans ve doktora öğrencilerine, “Anayasa Sorunları ve Siyasal Sistemler” dersi vermiştir. Ankara Üniversitesi Özel Eğitim Kurumları Yönetim Kurulunda 10 yıl üyelik yapmıştır. 2010 yılından beri Ufuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde Anayasa Yargısı dersi vermektedir.

Ekim 2001'de Batıkent’te Yekta Güngör Özden Parkı Ankara Yenimahalle Belediyesi’nce açılmıştır. Çorlu’da, Turhal Ulutepe’de birer caddeye, Ayvalık Küçükköy’de bir sokağa adı verilmiştir.

Eserleri

Köşe yazarlığı

Ulus, Barış, Ekspres gazetelerinde köşe yazarlığı yapmış, Cumhuriyet, Milliyet, Akşam, Bugün ve Yeni Adana gazeteleri, Forum, Yankı, Noterler Birliği, Abece, Yeni Adalet, Devinim, Hukukçu, Sanat Çevresi, Mülkiyeliler Birliği, SSK, Türkiye İş Bankası, Düşün, Türksolu, Atatürkçü Düşünce dergileriyle birçok Baro dergisinde demeç ve yazıları, başta Varlık, Türk Dili, Çağdaş Türk Dili, Kemalist Ülkü, Antoloji, Söylem, Karşı, Aykırı Sanat, olmak üzere kimi sanat dergilerinde ve birçok antolojide şiirleri yayımlanmıştır. 1947’de Ülke gazetesi (Sivas) taşra muhabirliğinden sonraki yıllarda Devrim Gençliği ve Devrimci dergileri başta kimi yayın organlarında sekreterlik, yazı kurulu üyeliği, sorumlu müdürlüklerde bulunmuş, 1970’lerde Vatan gazetesini mahkeme kararıyla “güvenilir kişi” atanarak bir yıl yönetmiştir.

Çeşitli yerel dergi ve gazetelerde yazıları yayınlanmaktadır: Gözlem (İzmir), Mücadele (Aydın), Sorgun Postası (Sorgun/Yozgat), Ereğli (Konya Ereğlisi), Devrim (Çorlu), Tokat (İstanbul), Tokat (Tokat), Sarızeybek (İskenderun), Ulusalses (İstanbul), Yarın (İzmir), Eko Enerji (Ankara), Çağın Polisi (Ankara), Tay (Karabük), Terazi (Ankara).

Halen Sözcü Gazetesi'nde köşe yazarlığı yapmaktadır.^[6] İleri ve Maya dergilerinin düzenli yazarıdır.

Güfte yazarlığı

Güftesi Özden'in olan 10 şarkı, 2 marş, 1 senfoni vardır.

Aldığı ödüller

1. Gümüş Madalya (Hür Macarlar, 1963)
2. Cumhuriyetin 60. Yılında 10 Türk Hukukçusundan Biri (Balıkesir Barosu, 1984)
3. Türk Dili Onur Ödülü (Dil Derneği, 1988)
4. Yılın Hukukçusu (Eskişehir Barosu, 1991)
5. Yılın Hukukçusu-Muammer Yaşar Bostancı Ödülü (Yargı ve Güvenlik Muhabirleri Derneği, 1992)
6. Yılın Atatürkçüsü (İzmir Büyükşehir Belediyesi, 6 Mayıs 1992)
7. Onursal Felsefe Doktorası (ODTÜ Senatosu, 1992)
8. Uluslararası Medal Of Merit Şeref Madalyası (İstanbul Kartal Lions, 1993)
9. Uluslararası Mervin Jones Ödülü (İstanbul - Topağacı Lions, 1994)
10. Lâik Cumhuriyet'e ve Atatürk'e Bağlılık Ödülü (Urla Ziraat Odası, 1994)
11. Atatürkçülük Takdiri (Ankara İş Kadınları Derneği, 1994)
12. Atatürk Ödülü (Atatürkçü Düşünce Derneği Amasya Şubesi, 1994)
13. Uluslararası Rotary Paul Harris Dostluk Madalyası ve Rozeti (Ankara Rotary Kulüpleri, 1995)
14. Yılın Lâiklik Ödülü (Türkiye Ziraatçılar Derneği, 1996)
15. Atatürk Ödülü (Atatürkçü Düşünce Derneği, 1996)
16. Yılın Adamları Ödülü (Türk Sanayici ve İşadamları Vakfı, 1997)
17. Onursal Doktora (Mimar Sinan Üniversitesi, 4 Nisan 1997)
18. Ayın Yıldız İsmi (Gönül Dostu Gazeteciler Topluluğu, Nisan 1997)
19. “Türkiye Cumhuriyeti’ni vareden temel değerleri savunmada gösterdiği kararlılıktan dolayı” (Kuva-yı Medya Dergisi, 12 Nisan 1997)
20. Atatürkçülük, Lâiklik, Hukuk Ödülü (Türk Ziraatçılar Derneği, 8 Haz# 1997)
21. Onursal Doktora (Ankara Üniversitesi, 2 Ekim 1997)
22. Onur Ödülü (Atatürk Vakfı, 17 Ocak 1998)
23. Onur Plaketi (Türk Hukukçu Kadınlar Derneği, 3 Mart 1998)
24. Onur Ödülü (Sanat Kurumu, 24 Mart 1998)
25. Dayanışma Ödülü (Türkiye Ziraatçılar Derneği, 2 Eylül 1998)
26. Onursal Doktora (Eskişehir Anadolu Üniversitesi, 28 Eylül 1998)
27. Onursal Doktora (İstanbul Üniversitesi, 5 Ekim 1998)
28. Ankara Evrensel Değerler Kozası Cumhuriyet'in 75. Yıl Ödülü (Evrensel Kardeşlik ve Bilgelik Derneği, 11 Ekim 1998)
29. Çağdaş Eğitim Ödülü (Çağdaş Eğitim Vakfı, 27 Ekim 1998)
30. Onur Plaketi (Türkiye Ormancılar Derneği, 30 Ekim 1998)
31. 75.Yıl Cumhuriyet Ödülü (İstanbul Üniversitesi, 31 Ekim 1998)
32. Yılın Hukuk Adamı (Ankara Genç İşadamları Derneği, 9 Kasım 1998)
33. Onursal Doktora (Hacettepe Üniversitesi, 10 Kasım 1998)
34. Truva Kültür ve Sanat Ödülü (Atatürkçülük) (Truva Folklor Araştırmaları Derneği, 1998)
35. Onursal Doktora (KKTC, Girne Amerikan Üniversitesi, 29 Mayıs 1999)
36. Bilal Köyden Basın Ödülü (Ordu Sanat Bülteni, 19 Mayıs 1999)
37. Atatürkçü Düşünce İletişim Ödülü (Avrupa Atatürkçü Düşünce Dernekleri Federasyonu, 2006 ve 2009)
38. 77. Dil Bayramı Onur Ödülü (Dil Derneği, 2009)

Yazdığı ve katkıda bulunduğu eserler

1. Dilek (Şiirleri, 1953)
2. Başveren Bir İnkılapçı (Falih Rıfkı Atay'dan derleme, TMTF Yay., 1953)
3. Üniversite Dünyası (Dergi, Turgut Erdem, Zeki Dölen, Yavuz Kadıoğlu ile birlikte, 1953)
4. İnkılâp Gençliği - Devrim Gençliği (Dergi, TMTF, Sekreter, Sorumlu Müdürü, 1952-1954)
5. Taş Ayna (Şiirler, 1960)
6. Yönlendirme ve Yönetim Denetimi (Sağlık İdaresi Yüksekokulu ders notları, 1966)
7. Ankara Barosu Dergisi (Yazı Kurulu Üyeliği ve sahiplik)
8. Hukuk Rehberi (1967-1987, 9. Baskı)
9. TC Anayasası (1971)
10. Yargı Sorunları (Ankara Barosu adına rapor, 1973)
11. Hukukta Dil (Türk Dil Kurumunda Konferans, 1974)
12. Devrimci (Atatürkçü dergi, Sami N. Özerdim ve Rahmi Mağat ile birlikte)
13. Atatürk ve Cumhuriyet (Ankara Barosu Dergisi özel sayı, 1974)
14. Türkiye Hukuk Dergisi (4 Kitap, 1975-1976)
15. Atatürk için Şiirler (Kendi Şiirleri, Spor Toto Kültür Hizmetleri, 1981)
16. Bir Gün Belki (Şiirler, 1981)
17. Anayasa Yargısı (Derleme, Anayasa Mahkemesi Yayınları, 1986-1995)
18. Atatürk ve Hukuk (Derleme, Anayasa Mahkemesi Yayını, 1982)
19. TC Anayasası, Anayasa Mahkemesi Kuruluş Yasası ve İçtüzüğü (Ortak Kitap, Anayasa Mahkemesi Yayını, 1987, 2. Baskı 1997)
20. Çağrı Barışa, Özgürlüğe, Mutluluğa (Şiirleri, 1991)
21. Yüreğim Güneş (Şiirler, 1991)
22. Hukukun Üstünlüğüne Saygı (Bilgi Yayınları, 1990, 2. Baskı 1996)
23. Her Zaman Atatürk (Anayasa Mahkemesı Yayınları, 1994),
24. TC Anayasası (Seçkin Yayınları 1994, 2007)
25. Tançiçeği (Önceki Şiir Kitaplarından Seçki, FE Yayınları 1994, Opus Yayınları, Bilgi Yayınları 4. Baskı, 1998)
26. İnsan Hakları, Lâiklik, Demokrasi Yolunda (Bilgi Yayınları, 1994, 2. Baskı 1996)
27. Her Zaman Atatürk'le (Anayasa Mahkemesi Yayınları, 1995)
28. Atatürk Sizsiniz (Bilgi Yayınları, 1995, 2. Baskı 1996, 3. Baskı 1997, 4. Baskı 1999)
29. Atatürk Türkiye'dir (Anayasa Mahkemesi Yayınları, 1997)
30. Atatürk'ün Devrim Koşusu Günlüğü (Bilgi Yayınları, 1996)
31. Türkiye Atatürk'tür, Atatürk Türkiye'dir (Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, 1997)
32. Atatürk Ölümsüzdür (Anayasa Mahkemesi Yayınları, 1997)
33. İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerine İlişkin Uluslararası Sözleşmeler ve Bu Sözleşmelere Yer Veren Anayasa Mahkemesi Kararları (Bülent Serim'le ortak yapıt, Anayasa Mahkemesi Yayınları, 1997)
34. Atatürk Şiirleri (Seçki, Opus Yayınları, 2. Baskı 1998)
35. Nereden Baksa Güzel, Nereden Baksan Güzel (Atatürk Şiirleri, Bilgi Yayınları, 2. Baskı 1998, 3. Baskı 1999)
36. Özlü Sözler, Sözde Sözler (Cem Ofset, İstanbul, 3. Baskı 2000)
37. Aşkımız Şiirimiz (Seçki, Bilgi Yayınları, 1999)
38. Türkiye Atatürk'tür, Atatürk Türkiye'dir (Cem Ofset, İstanbul, 2001)
39. Hukuk ve Demokrasi Savaşımı (Bilgi Yayınları, 2001)
40. Cumhuriyetçi Demokrasi (Bilgi Yayınları, 2001)
41. Kendine Tutsak Yürek (Şiirler, Bilgi Yayınları, 2001)
42. Siyasal Bildiriler (CDP Yayınları, 2003)
43. Atatürk ve Atatürkçülük (İleri Yayınları, 16. Baskı, 2003)
44. Lâiklik için (İleri Yayınları, 3. Baskı, 2004)
45. Kuva-yı Milliye Ateşi (İleri Yayınları, 6. Baskı, 2004)
46. Şiirlerle Atatürk (İleri Yayınları, 6. Baskı, 2005)
47. Özgün Sözler (İleri Yayınları, 4. Baskı, 2005)
48. Atatürk Güneşi (İleri Yayınları, 15. Baskı, 2005)
49. Hukuk Rehberi (Seçkin Yayınları, 9. Baskı, 2006)
50. Andımız Atatürk (İleri Yayınları, 9. Baskı, 2006)
51. Atatürk Bayrağı (İleri Yayınları, 2007)
52. Atatürk Türkiye'dir (İleri Yayınları, 11. Baskı, 2009)
53. Dünden Kalan (Şiirler, Kendi Yayını, 2009)
54. Atatürk Özlemi (İleri Yayınları, 2009)
55. Atatürk'süz Yıllar (İleri Yayınları, 2010)
56. Demokrasi Masalı (İleri Yayınları, 2011)
57. Eski Defter (Şiirler, Kendi Yayını, 2012)
58. Kıyım ve Yıkım (İleri Yayınları, 2013)
59. Siyasal Karanlık (İleri Yayınları, 2014)
60. Kırık Çizgiler (Şiirler, Kendi Yayını, 2011)
61. Çığlık (Şiirler, Kendi Yayını, 2015)
62. Sömürü (İleri Yayınları, 2015)^[1]

Kaynakça

1. ^ Özden, Yekta Güngör (2015). Sömürü. İstanbul: İleri Yayınları. ISBN 9786055452940. 
2. "Defin görevlisi o anları anlattı". 10 Kasım 2013. 7 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2015. 
3. Kurdaş, Kemal. ODTÜ Yıllarım - "Bir Hizmetin Hikayesi". 3. baskı. Ankara: ODTÜ Yayınları, 2012. s. 271.
4. Salay, Yalçın. "'Kapatma'ya yabancı değiliz". Aksiyon. 26 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2015. 
5. "Resmi Gazete'de yayınlanan Refah Partisi Kapatma Kararı" (PDF). 22 Şubat 1998. s. 31. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Ağustos 2015. 
6. "Sözcü Gazetesi Yazarları". 25 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2015. 

• Anayasa Mahkemesi emekli üyeleri

Mahkeme görevi
Önce gelen: Necdet Darıcıoğlu	13. Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi Başkanı 8 Mayıs 1991 - 31 Aralık 1997	Sonra gelen: Ahmet Necdet Sezer