Bordighera Altın Palmiye (1956) Gümüş Hurma (1962) İppocampo Ödülü (1970) Sanatçılar Birliği "Halkın Sanatçısı" Ödülü (1973) Vercelli Ödülü (1975) Gazeteciler Cemiyeti "Yılın Karikatürcüsü" Ödülü (1983) Sedat Semavi Vakfı Görsel Sanatlar Ödülü (1984) Cumhurbaşkanlığı Büyük Sanat Ödülü (1997)
Turhan Selçuk (30 Temmuz 1922,[1]Milas - 11 Mart 2010, İstanbul), Türk karikatürist.
Sade çizgi ve yazısız karikatürleriyle tanınmıştır. 1953'ten itibaren baş karikatüristi olduğu Milliyet gazetesinde 1959 yılında yayınlamaya başladığı Abdülcanbaz serisinin Türk karikatür tarihinde önemli yeri vardır.[2] Türkiye'de Semih Balcıoğlu ve Ferit Öngören ile beraber Karikatürcüler Derneği'nin kurucularındandır.[3]
Yaşamı
1922'de Milas'ta ailenin üçüncü oğlu olarak doğdu.[4] Babası Mehmet Kasım Selçuk, annesi Hikmet Selçuk'tur.[5] Şark cephesinde savaşmış, Uşak cephesinde İstiklal Savaşı’na katılmış bir subay olan babasının görevi sebebiyle çocukluğunda Türkiye'nin birçok değişik yerinde bulundu.[4] 1941 yılında Adana Erkek Lisesi'nden mezun oldu.[5]
“
Bu çocuğu frenlemek icap ediyor, hem de her zaman... Ama o kadar zeki ve çalışkan ki, onu affetmeye hep meyilim vardır. Sınıfının birincisidir, tarihi çok iyi bilir, su gibi. Kendine güveni tamdır. Boyuna ‘Ben bilirim, ben yaparım’ diyor. Babası veya ben kulaklarını çekiştirdiğimiz zaman kızar, ‘Kaçarım, bir daha gelmem, böyle mi çocuk yola getirilir?’ diyor.[4]
”
— Annesinin 1932'de yazdığı günlüğünden
1942 yılında İstanbul'a giderek Diş Tababet Mektebi'nde başladı ancak bu okuldaki eğitimini yarıda bıraktı. 1948'de İstanbul Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi'ne kaydoldu ancak bu okuldaki eğitimini de tamamlamadı.[5]
İlk karikatürleri 1941'de Adana'da yayınlanan Türk Sözü gazetesi ile İstanbul'da yayınlanan Kırmızı ve Beyaz, Şut spor dergilerinde yayınlandı. İlk olarak 1943'te Akbaba'da düzenli olarak karikatür yayımlayan sanatçı, 1945 yılında bir süre Tasvir gazetesinde karikatürcü ve ressam olarak çalıştı; 1948-1949 yıllarında Refik Halit Karay'ın çıkardığı Aydede'de çalıştı. 1949 yılında Yeni İstanbul gazetesinde baş çizer oldu ve karikatürleri birinci sayfada yayımlandı. Bu yıllarda Saul Steinberg'in yazısız karikatür anlayışına yönelmeye başladı.[5] Aynı gazetede karikatürün tarihsel sürecini irdeleyen ve grafik mizah anlayışını savunan yazılar kaleme aldı.
İlk sergisini 1951 yılında açtı. Kardeşi İlhan Selçuk'la birlikte 41 Buçuk (1952) adlı dergiyi 15 sayı çıkardı; ardından Karikatür (1953) adlı dergiyi çıkardı.[6]
Yeni Gazete, Akşam gazetelerinin ardından 1953 yılında Milliyet gazetesinde çalışmaya başladı. Aynı yıl ilk karikatür albümünü "Karikatür" adıyla yayımladı. 1954 yılı sonunda Milliyet gazetesinin baş karikatüristi oldu. Bu dönemde çizgi tarzını geometrik formlara dönüştürdü. 1954-1961 arasında Akis için de karikatürler çizdi. Kardeşi İlhan Selçuk ile Dolmuş (1956) mizah dergisini dönemin yeni yazısız karikatür anlayışıyla çıkardı. 1960'larda İtalyan mizah dergisi Il Travaso'nun kadrosuna dahil oldu. 1961'de haftalık politika dergisi Yön`de çizmeye başladı; 1962'de Turhan 62, 1964'te ise Hiyeroglif, 1969'da Hal ve Gidiş Sıfır karikatür derlemelerini yayımladı.[7]
“
Zannederim ki Turhan şöhretini en çok hak etmiş tek beynelmilel kıymetimizdir. Nasıl da sessiz, nasıl da sakin, nasıl da rahat ve iddiasız görünüşlüdür. Aşamadıkları duvarları aşmış gibi görünmek için küstahlık zırhına bürünen ve boyuna namus lafı ederek piyasaya işporta malı yaveler sokan şamatacı cüceler yanında; onun sessizliği devliğinin alâmetifarikasıdır. Türkiye ötesi bir işi, Türkiye’nin içinde yapmanın zorluğunu takdir edersiniz. Turhan bu zorluğu dize getirmiş insandır.[8]
”
— Çetin Altan, Turhan Selçuk hakkında değerlendirme yapıyor
Cumhuriyet gazetelerinde, Devrim, Toplum dergilerinde çizdi.
1957'de Milliyet gazetesinde çizmeye başladığı Abdülcanbaz dizisi ile tanınan sanatçının bu karakteri tiyatro ve sinemada da canlandırıldı. Ayrıca Abdülcanbaz 1991 yılında PTT tarafından bir posta pulu üzerinde resmedildi. Türkiye ve Avrupa'da birçok müzede karikatürleri sergilenen sanatçının "İnsan Hakları" konulu karikatür sergisi Avrupa Konseyi'nin önerisiyle ilk kez Strazburg’da açıldı ve dünyanın birçok ülkesinde sergilendi (1992-1997). "Barış ve Kitap" konulu karikatürü 1992'de Avrupa Konseyi'nin başlattığı kitap okuma kampanyasının afiş ve logolarında kullanıldı.
Çizer Turhan Selçuk, en son Cumhuriyet gazetesinde çizmekteydi. Acıbadem Maslak Hastanesi'nde karın içindeki aort damarının yırtılması nedeniyle ameliyat oldu. Bu ameliyat sonrasında yoğun bakıma kaldırılan Selçuk, 11 Mart 2010 tarihinde İstanbul'da öldü. Milas Belediyesi tarafından Turhan Selçuk anısına, "Uluslararası Turhan Selçuk Karikatür Yarışması" adı altında her yıl düzenli olarak ödüller verilmektedir.[9]
Ödüller
PTT 1991 yılında “Türk Karikatür Sanatı” başlıklı seri kapsamında Turhan Selçuk'un yarattığı "Abdülcanbaz" çizgi karakterini konu alan bir posta pulu çıkarmıştı.[10]
1956: Bordighera Altın Palmiye
1962: Gümüş Hurma
1970: İppocampo Ödülü
1973: Sanatçılar Birliği "Halkın Sanatçısı" Ödülü[6]
^Altan, Çetin (17 Ağustos 1959). "Taş". köşeyazısı. Milliyet Gazetesi. s. 2. 20 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2021.
Google, Selçuk'un 98. doğum günü olan 30 Temmuz 2020 tarihinde Türkiye'den erişilen ana sayfasında onun çizgilerini 18 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Google Doodle'a taşımıştır.
