Sirenik Yupikçesi (< İngilizce Sirenik Yupik language[1]) ya da Sirenik Eskimocası (kendilerince Uqeghllistun), Rusya'ya bağlı Çukçi Özerk Okrugunda bulunan Çukçi Yarımadasının güney kıyılarında Sirenik (Сиӷы́ных) başta olmak üzere birkaç köyde Sirenik Yupikleri (Сиӷы́ныгмы̄́ӷий) tarafından geçmişte konuşulan ve Valentina Vıye (Валентина Выйе) adlı son konuşanının 1997 yılında ölmesiyle de yok olan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili. Diğer Yupik dillerinden oldukça farklı olduğu için kimilerine göre Eskimo dillerinin Yupik ve İnuit dışında üçüncü koludur.
Eskimo dilleri içindeki yeri
Diğer Yupik dillerinden belirgin biçimde farklıdır. Bu farklılıklara dayanarak Menovşçikov (Меновщиков)[2] gibi kimi uzmanlar Sirenik Yupikçesini Yupik dilleri dışında tutarak Sirenik Eskimocası adı altında Eskimo dillerinin üçüncü ana kolu olarak sınıflandırır.
Tarih
20 yüzyıl başlarında Sirenik Yupikleri Çukçi Yarımadasının Provideniya (Провидения) ile Preobrajeniya (Преображения) koyları arasında bulunan Sirenik ya da Sığınık (Сиӷы́ныӽ), İmtuk (Имтух), Kınlığak (Кынлыӷаӽ), Asun (Асун) ve Nunalık (Нуналых) noktalarında yaşıyordu.
1895 yılında Sireniki (Sirinek) köyünde 79, İmtuk köyünde de 43 konuşanı vardı.[3] 20 yüzyıl başlarında Sirenik Yupikçesini konuşanlar 1954 yılında 130 kişi iken 1980 li yılların başlarında yalnızca 30 kişi tarafından konuşuluyordu. 1988 yılında bu sayı 4 e inmiş, 1997 yılında da son kişi ölünce de yok olmuştur. Anadillerini unutan Sirenik Yupikleri bugün Sibirya Yupikçesinin Ungazik şivesiyle konuşmaktadır.
Dil hakkında ilk bilgiler 19. yüzyılda kaydedilmiştir. Monografik ilk çalışma ise 1964 yılında yapılmıştır.
Bazı gramer özellikleri
Sirenik Yupikçesi, Eskimo - Aleut dillerinin tipik görünümünü kısmen sergiler:
- Kelimelerde iki sayı vardır: tekil, çoğul (Grönland İnuitçesi hariç diğer Eskimo - Aleut dillerinde ise üç sayı vardır : tekil, ikil, çoğul). Grönland İnuitçesinde sonradan yok olan ikil sayının Sirenik Yupikçesinde de sonradan mı yok olduğu yoksa eskiden beri mi böyle olduğu, belli değildir.
| tekil
|
çoğul
|
anlamı
|
| йух
|
йугый
|
insan
|
| нахсах
|
нахсагый
|
kadın
|
| йаӄыӽ
|
йаӄыӷый
|
el
|
| ипӽыта
|
ипӽытай
|
zıpkın
|
- Çoğul eki diğer Eskimo dillerinde -t iken, Sirenik Yupikçesinde farklıdır: -ıy (-ый)
Alfabe
|
|
| А |
Б |
В |
Г |
Ӷ |
З |
И |
Й |
(Йъ) |
К |
Ӄ |
Л |
(Лъ) |
М |
Н |
(Нъ) |
Ӈ |
П |
С |
Т |
У |
(Ф) |
Х |
Ӽ |
(Ц) |
Ч |
Ш |
Ы |
ʔ
|
|
|
| а |
б |
в |
г |
ӷ |
з |
и |
й |
(йъ) |
к |
ӄ |
л |
(лъ) |
м |
н |
(нъ) |
ӈ |
п |
с |
т |
у |
(ф) |
х |
ӽ |
(ц) |
ч |
ш |
ы |
ʔ
|
|
|
Ses bilgisi
- Ünlüler : а, и, у, ы
- Ünsüzler : б, (ф), в, г, ӷ, й, (йъ), к, ӄ, л, лъ, м, н, (нъ), ӈ, п, з, с, ш, т, х, ӽ, ч, (ц), ʔ
Örnekler
- Сиӷы́ныгмы̄́ӷа sg Сиӷы́ныгмы̄́ӷий pl Sirenik Yupikleri
- апа dede
- паных kız evlat
- нахцых kadın
- нахцыграӽ genç kız
- айвыӽ mors
- иглыӽ boğaz
- ситых tırnak
- кымыгныӽ akciğer
- кутыӽ köprücük kemiği
- аӄыӽ kök
- увыныӽ beden
- ӄулъва gözyaşı
- куцых ırmak
- мыӽ su
- мыӽтаӷисиӷаӽ su taşımak üzere her iki uzuna kova asılan omuz sırığı
- кисыӽ taş
- кугымлъа dalga
- амтуӷын çok
- мараму buraya
- ӄайыӽ sarmak
Dipnotlar
Kaynakça
