Prens Rupert (Almanca: Ruprecht Pfalzgraf bei Rhein, Herzog von Bayern, İngilizce: Count Palatine of the Rhine, Duke of Bavaria, 1st Duke of Cumberland, 1st Earl of Holderness) (d. 17 Aralık 1619 - ö. 29 Kasım 1682), Alman asıllı devlet adamı, asker, amiral, bilim insanı, sporcu, koloni valisi ve amatör sanatçı.
Rupert, V. Frederick Elektör ile İngiltere kralı I. James'ın en büyük kızı Elizabeth'in oğludur. Dayısı kral I. Charles tarafından Cumberland Dükü ve Holderness Earlü ilan edilmiştir. Kızkardeşi Sophia, İngiliz kralı I. George'un annesidir.
Çok yönlü bir kişiliği olmuştur. 1568-1648 yılları arasında yapılan Seksen Yıl Savaşında Hollanda'da İspanyol İmparatorluğuna karşı savaşmıştır. 1618-1648 yılları arasında yapılan Otuz Yıl Savaşında ise Almanya'da Kutsal Roma Cermen İmparatorluğuna karşı savaşmıştır. 23 yaşındayken 1642-1646 arasındaki İngiliz İç Savaşında monarşi yanlısı süvari komutanı olarak yer alır. Bristol'ün düşmesinden sonra teslim olacak ve İngiltere'den sınırdışı edilecektir. Fransa'ya giden ve İspanyollara karşı XIV. Louis için savaşan Rupert, Karayiplerde İngiltere'ye bağlı olarak korsanlık[1] yapar. Restorasyondan sonra yeniden İngiltere'ye döner ve Hollanda-İngiltere Savaşlarında savaşır. Bilimsel araştırmaların yanı sıra sanatla da uğraşmış, Hudson's Bay Company'nin ilk valisi olmuştur.[2] 62 yaşında 1682 yılında ölmüştür.
İlk yıllar ve sürgün
Rupert 1619 yılında Prag'da doğar. Rupert'in babası Kutsal Roma Cermen İmparatorluğunda önemli bir konumdaydı. Babasının ailesi üzerinden Rupert de Kuzey Avrupa Protestan hükûmdarlarının ailesi içine dâhil olmuştur. Ailesi oldukça zengin bir konumda Heidelberg'de yaşayan Rupert, çok iyi bir eğitim görmüştür.
Rupert'in babası Frederick 1619 yılında Bohemya'daki isyancı Protestan asillerin safında yer alır. Katolik Kutsal Roma Cermen İmparatoru II. Ferdinand'a karşı ayaklanan Bohemya'da asillerin isteği üzerine Frederick Bohemya kralı ilan edilir. Ancak imparatorun çok hızlı ve kesin müdahalesi gecikmez, 8 Kasım 1620 tarihindeki Beyazdağ Muharebesi[3] sonrasında Frederick'in yaklaşık bir yıl süren iktidarı sona erer.[4][5] Kaçan ailesiyle birlikte gitmek durumunda olan Rupert çocukluğunu Lahey'de geçirir. Ailesi tarafından özel öğretmenlere emanet edilen genç Rupert, Bohemyalılar ve İngilizlere dost şekilde ve Kalvinist öğretiye uygun şekilde yetiştirilir. Malî açıdan eski görkemli günlerine göre darboğazdan geçen aile baba Frederick'in 1632 yılında ölmesiyle ortada kalır. İngiltere kralı I. Charles'dan gelen daveti geri çeviren anne Elizabeth, bunun yerine çocuklarının güvence altına alınmasını ister.
Gençlik yılları
Rupert gençlik yıllarında İngiltere ile Hollanda sarayları arasında geçirir. Otuz Yıl Savaşında Oranj Prensi Protestan Frederick Henry'nin ordusunda savaşır. Çeşitli muharebelere katılıp deneyim kazanan Rupert 1635 yılına gelindiğinde Prens Frederick'in özel muhafızıdır. Seksen Yıl Savaşı sırasında İspanyollara karşı 1637 yılında Breda'da savaşır. Savaş alanında ataklığı, gözüpekliği ve akıllılığıyla dikkat çeker. Rupert 17 Ekim 1638 tarihindeki Vlotho Muharebesinde esir düşer. Hapis kaldığı dönemde sürekli olarak Kalvinist inancı terk etmesi yönünde zorlanır. Bizzat imparator III. Ferdinand tarafından kendi safına çekilmek istenen Rupert, baskılara dayanır, rüşvetleri reddeder. Zaman geçtikçe hapis hayatı rahatlamaya başlar. Tutsak tutanlar tarafından sürek avlarına götürülür, atış yapmasına izin verilir, bu dönemde Susan Kuffstein adlı bir asilzadeyle gönül ilişkisi bile olur. Süren görüşmeler sonrasında imparatora karşı bir daha silah kullanmayacağına dair verilen söz üzerine serbest kalır ve İngiltere'ye geçer.
İngiliz İç Savaşı dönemi
Rupert belki de günümüzde en çok İngiliz İç Savaşındaki monarşi yanlısı komuta olarak hatırlanmaktadır. Savaşın ilk döneminde oldukça başarılı olmuş, Avrupa muharebelerindeki tecrübesi ve inatçılığı zaferler kazanmasında faydalı olmuştur. Ancak savaş ilerledikçe gençliği ve ataklığı nedeniyle diğer monarşi yanlısı komutanlarla arasında gerilimler ortaya çıkmış, sonunda komuta heyetinden tasfiye edilmiştir. Savaştığı dönemde kahraman bir süvari komutanı şeklinde simgeleşmiş ve monarşi yanlısı propagandada sıkça kullanılmıştır.
Fetret dönemi
İç savaşın ilk bölümünden sonra Fransa'ya çağrılan Rupert kral XIV. Louis tarafından İspanyollara karşı Otuz Yıl Savaşında kullanılmıştır. Bu görev Rupert'in daha önceden imparatora verdiği sözle çelişmekteydi. Bu dönemde malî sıkıntılar çeken Rupert, Fransa kralının hizmetinde oldukça iyi bir maaş alır. 1647 yılında Mareşal de Gassion komutasında güçlü La Bassée tahkimatının kuşatmasında gösterdiği başarıyla Fransa sarayında aranan isim haline gelir. Muharebeler sırasında yaralana Rupert St. Germain'e istirahat için geçer. 1648 yılında yeniden alevlenen İngiliz İç Savaşına dâhil olmak için kraldan izin alan Rupert, parlamentoya isyan edip Hollanda'ya doğru yelken açan monarşi yanlısı İngiliz donanmasına katılır. York dükünün komutası altında amiral rütbesiyle göreve başlayan Rupert sıkça ayaklanan donanmada zorlu göreve başlar. Monarşi yanlılarının malî durumunu düzeltebilmek amacıyla İngiltere devleti adına korsanlık yapılması kararı alınır. Bu dönemde parlamento yanlısı donanmanın gücü de gittikçe artar. Rupert 1650-1653 döneminde İrlanda, Atlantik Okyanusu, Akdeniz, Kuzey Afrika kıyıları ve Karayiplerde korsanlık yapar.[6] Seferinin sonunda II. Charles ile bir araya gelen Rupert ganimeti bölüşür ve yorgun ve küskün olarak Fransa'ya gider.[7] Rupert Heidelberg'e giderek kardeşi Charles Louis ile görüşür. Küçükten beri hiç iyi geçinemeyen iki kardeş İngiliz İç Savaşında da karşı saflarda yer almıştır. Sonra Viyana'ya geçen Rupert imparator II. Ferdinand tarafından kabul edilir. Bu dönemde İtalya'daki Modena Dükü için Papalık Devletine karşı ordu oluşturmak için göreve başlar. Birlikler toplanırken asıl plan suya düşünce Modena Dükü Rupert'ten İspanyolların hâkimiyetindeki Milano'ya saldırmasını ister. Rupert bu plana ortak olmaz ve II. Charles'ın tahta çıkabilmesi için kulis faaliyetlerine devam eder. Bu dönemde kardeşi Charles Louis ile ilişkileri çok kötüleşir ve 1657 yılında bir daha dönmemek üzere ayrılır. Rupert, Macaristan kralı III. Ferdinand'ın emrine girer.
Restorasyon dönemi
1660 yılında II. Charles'ın tahta çıkmasıyla başlayan Restorasyon döneminde İngiltere'ye dönen Rupert yılda £ 4,000 maaşla yeni yönetimin emrine girer. Kralın hayattaki en yakın akrabalarından olan Rupert, Cumberland dükü olarak Lordlar Kamarasındaki yerini alır. 1662 yılında kralın danışma meclisine girer[8] ve burada dışişleri ve donanma konularında görev alır. Rupert, bu dönemde Frances Bard ile gönül ilişkisi yaşar.[9] Rupert resmî olarak evlendiğini inkâr etse de Frances'den olan oğlu Dudley Bard'ı[10] sahiplenir ve eğitimini üstlenir. Kıta Avrupasına dönerek resmen evlenmesi ve bir varis bırakması önerilerini reddederek İngiltere'de kalır.
17. yüzyıl boyunca İngiltere'yi sürekli olarak meşgul eden Hollanda-İngiltere Savaşlarına II. Charles'a bağlı amiral olarak katılan Rupert, kariyerinin sonuna doğru tüm donanmanın komutanı olacaktır. Rupert o dönemde görülmemiş şekilde hem kara hem de denizde ordu komutanlığı yapmış ender kişilerdendir. Rupert subaylarıyla yakın temas sağlayarak bizzat idare ettiği muharebelerde kendisini göstermiş, kendisine bağlı filodaki gemi kaptanlarına o dönemde görülmemiş inisiyatif alabilme özgürlüğü tanıyarak esnek bir muharebe taktiği benimsemiştir. O dönemdeki gemilerarası iletişimin sınırlı olduğu durumlarda bu tutum avantaj sağlamış, muharebenin gelişiminde beklenmedik şekilde ortaya çıkan fırsatlar becerikli kaptanlar tarafından değerlendirilebilmiştir.
Sonraki dönem
Donanmadaki kariyerinin ardından Rupert hem hükûmet hem de bilim alanında faaliyet gösterir. İleriki dönemde denizcilik yıllarında gittiği Afrika topraklarında sömürgelerin kurulması yönünde kulis yapar. Rupert'in öncülüğünde kurulan Royal African Company adlı kuruluş Batı Afrika bölgesinde kaleler kurma, asker bulundurma, altın, gümüş ve esir ticareti yapma hakkına sahiptir. Rupert bu kurumun önde gelen yöneticilerinden olur. Sonraki yıllarda Rupert'in ilgisi Kuzey Amerika topraklarına çevrilir. Hudson's Bay bölgesine yapılan çok sayıda başarısız seferin ardından 1669 yılındaki başarılı seferin ardından Hudson's Bay Company kurulur. Prens Rupert, Rupert's Land adı verilen çok geniş bir arazinin valisi olur. 1674 yılında aktif denizcilik ve yöneticilikten emekli olan Rupert bilimsel çalışmalara yönelerek Windsor Kalesindeki laboratuvara dönüştürür. Royal Society adlı bilimsel kurumun üçüncü kurucu üyesi olan Rupert, daha çok askeri alana karşılık gelen bilimsel çalışmalar yapar. Hayatının son dönemlerinde Rupert Drury Lane adlı aktrise aşık olur. Resmi olarak evlenmeseler de Ruperta adlı kız çocukları dünyaya gelir.[11]
Ölümü
29 Kasım 1682 yılında Westminster Spring Gardens'daki evinde hayata veda eden Rupert, 6 Aralık günü yapılan devlet töreniyle Westminster Abbey'de toprağa verilir.
Geleneği
Kanada'da Britanya Kolumbiyası bölgesinde onun adının verildiği Prens Rupert adlı bir kent vardır. Yine Kanada Alberta'da onun adıyla anılan bir mahalle, Québec'de ise bir nehir vardır. İngiltere Bristol'de Rupert Caddesi bulunmaktadır.
Ailesi ve onun soyundan gelenler
Rupert'in kızı Ruperta ileride milletvekili ve general olacak olan emanule Scrope Howe ile evlenir. Bu evlilikten doğan beş çocukları Sophia, William, Emanuel, James ve Henrietta'dır. William'ın kız çocuğu Mary üzerinden Rupert günümüzdeki Bromley Baronlarının atasıdır.[12]
Rupert'in oğlu Dudley orduya girerek subay olur ve 1686 yılında genç yaşta Budin Kuşatması'nda Osmanlı İmparatorluğu'na karşı savaşırken hayata veda eder.[13]
Canlandırmaları
Kaynakça
- ^ İngilizce: Privateer
- ^ Vali olduğu dönemde köle ticaretinde rol oynamıştır
- ^ Çekçe: Bitva na Bílé hoře
- ^ Çok kısa süren iktidarı yüzünden Frederick'e Kış kralı yakıştırması yapılmıştır. Muharebenin ardından Bohemya topraklarının siyasî yapısı yaklaşık 300 yıl boyunca değişmeyecektir.
- ^ Kral kaçsa da ayaklanmayı başlatan asiller kaçmaz ve sonuna kadar savaşır. Esir düşen 47 liderden 27 tanesi idam edilir. İdam edilenler arasında Kryštof Harant ve Jan Jesenius de vardır. Günümüzde eski şehir merkezinde 27 kişi anısına yapılmış olan bir anıt bulunmaktadır.
- ^ Bu dönemde sayısız maceralar ve kazalar geçiren Rupert ve donanması salgın hastalıklar, kasırgalar ve muharebelerde çok sayıda askerini kaybeder. Son tahlilde muhasebesi yapıldığında bu denemenin çok da beklendiği gibi kârlı olmadığı anlaşılır.
- ^ Bu dönemde Oliver Cromwell'e karşı bir suikast planı yapsa da plan II. Charles tarafından reddedilir
- ^ İngilizcesi King's Privy Council
- ^ İngiliz kâşif ve iç savaş gazisi Henry Bard'ın kızı Frances Bard 1646-1708 yılları arasında yaşamıştır.
- ^ 1666-1686
- ^ Daha sonra Howe soyadını alacaktır
- ^ Bromley Baronlarının listesi 4 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 5 Ağustos 2014 tarihinde erişilmiştir
- ^ Bu muharebeyle Budin'deki 145 yıllık Osmanlı hakimiyeti sona ermiştir
- ^ Filmin imdb sayfası 1 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 8 Temmuz 2014 tarihinde erişilmiştir
Ayrıca bakınız
|
|---|
|
| Monarşistler | |
|---|
| Parlamento yanlıları | |
|---|
| Olaylar | |
|---|
| Kurumlar/tanımlar | |
|---|
| |
|
