Pazaryolu

Pazaryolu
İlçe
Türkiye'de bulunduğu yer
İlçe sınırları haritası
Ülke	Türkiye
İl	Erzurum
Coğrafi bölge	Karadeniz Bölgesi
İdare
• Kaymakam	Zekeriya Murat Şahan
• Belediye başkanı	İbrahim Şahin (AK Parti)
Yüzölçümü
• Toplam	750 km²
Rakım	1010 m
Nüfus  (2018)
• Toplam	4.501
• Kır	-
• Şehir	3.828
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	442
İl plaka kodu	25
Resmî site Pazaryolu Belediyesi

Pazaryolu, Erzurum ilinin bir ilçesidir. Karadeniz Bölgesinde yer alan Pazaryolu, nüfus açısından Erzurum'un en küçük ilçesidir. İl merkezine uzaklığı 124 km olup Rize ve Bayburt'a komşu durumundadır.

Tarihçe

Pazaryolu'nun Türkçe kaynaklarda eski adı Norgah / Norkah (نوركاە) olarak geçer.^[1] Coğrafi konumuna ve tarihi olaylar bakınca Norgah'ın Gürcü vakayinamesi Kartlis Tshovreba'da Norakalaki (ნორაქალაქი) diye anılan yerleşim olduğu anlaşılmaktadır.^[2] Bu yer adı, Ermenice yeni anlamına gelen "nor / nora" (նոր) ve Gürcüce şehir anlamına gelen “kalaki” (ქალაქი) kelimelerinden oluşmuş olup "yeni şehir" anlamına gelir.^[3][4] Nitekim Norgah'ın yeni şehir anlamına geldiği Türkçe metinlerde de belirtilmiştir.^[5]

Norakalaki adıyla Gürcü vakayinamesi Kartlis Tshovreba'da adının geçmesi ve köyde Orta Çağ'da bir savaşa sahne olan kalenin bulunması, Pazaryolu'nın görece eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Eski adlarıyla Norakalaki veya Norgah, erken ve geç Orta Çağ'da Gürcü idaresi altında bulunuyordu. 14. yüzyılın başında Gürcistan’ı işgale girişen Türkmen beyi Azat Musa, Gürcü Cakeli hanedanından I. Beka Cakeli’nin (1285-1306) oğlu Sargis tarafından 1301 veya 1302 yılında burada yenilgiye uğratılmıştır.^[6][7] Osmanlılar Norakalaki’yi 16. yüzyılın ilk yarısında Gürcülerden ele geçirdi. Osmanlıların eline geçmesinden yüzyılı aşkın bir süre sonra, 1642 tarihli avarız defteri kayıtlarında yerleşimde yaşayanlar hakkında bilgi verilmezken, asker ve civar köylerden kişilere ait çiftlik ve tarım arazilerinin bulunduğu belirtilmiştir.^[8] 19. yüzyılda yerleşimde sadece Müslüman halk yaşamaktaydı. 1835 yılında erkek nüfusun belirlenmesi için yapılan nüfus sayımında köyde 150 Müslüman erkek nüfus bulunmaktaydı.^[9] 1896 yılında Ahmed Şakir Paşa'nın gerçekleştirdiği ıslahat çalışmaları çerçevesinde İspir kazasının nahiyesi olan Norgah'a bağlı 63 köy bulunmaktaydı. Bu tarihte nahiye merkezinde 398 erkek nüfusu tespit edilmiştir.^[10] 1910 yılı "İspir Kazası Raporu"na göre nahiye merkezinde bir adet ibtidai mektebi bulunduğu görülmektedir.^[11]

24 Şubat 1916 yılında Ruslar ilçeyi ele geçirdi. 7 Kasım 1917'deki Bolşevik İhtilali'nden sonra çözülmeye başlayan Rus cephelerine yerleşen Ermeniler, bölgede kanlı çatışmaların yaşanmasına neden olmuşlardır. Yöre, 25 Şubat 1918'de Millî Kurtuluşunu gerçekleştirmiş ve Türk idaresine kavuşmuştur.^{[kaynak belirtilmeli]}

Pazaryolu'nda Orta Norgah (Kümbettepe) olarak bilinen yerleşimin hemen yanında küçük bir kayanın üzerinde, harç kullanılarak inşa edilmiş bir kale bulunmaktadır. Bu kaleden çok az kalıntı günümüze ulaşmıştır. Gürcü hükümdar I. Beka Cakeli'in oğlu Sragis'in Azat Musa'yı yenerek ele geçirdiği kalenin bu kale olduğu tahmin edilmektedir.^[6]

Nüfus

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1990[12]	9.779	3.124	6.655
2000[13]	9.653	4.826	4.827
2007[14]	5.264	2.078	3.186
2008[15]	5.281	1.992	3.289
2009[16]	4.720	1.671	3.049
2010[17]	4.778	1.681	3.097
2011[18]	4.492	1.524	2.968
2012[19]	4.323	1.493	2.830
2013[20]	4.178	4.178	veri yok
2014[21]	4.601	4.601	veri yok
2015[22]	4.148	4.148	veri yok
2016[22]	3.952	3.952	veri yok
2017[22]	3.662	3.662	veri yok
2018[22]	4.501	4.501	veri yok
2019[22]	3.975	3.975	veri yok
2020[22]	3.828	3.828	veri yok
2021[22]	3.762	3.762	veri yok

Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.

İdari durumu

Otuz beş köy ve dokuz mahalle muhtarlığı olmak üzere toplam kırk dört adet yerleşim biriminden oluşan Pazaryolu, İspir ilçesine bağlı bir bucak iken, 21 Haziran 1989 tarih ve 20202 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 3578 sayılı Kanun ile ilçe statüsüne kavuşmuştur. Adliye Teşkilatı, Emniyet Amirliği, Askerlik Şubesi Başkanlığı, Orman İşletme Şefliği ve Meteoroloji Memurluğu dışında tüm resmi kurum ve kuruluşlar mevcuttur.

İlçe Erzurum iline 121 km mesafededir. Doğuda İspir, batıda Bayburt, güneyde Aşkale ve kuzeyde ise Rize ile çevrilidir. Çoruh Nehri vadisinde Kaçkar Dağları ile Mescit Dağları arasında 750 km²'lik bir yüzölçümüne sahiptir.

Sosyal durum

İlçe nüfusunun % 45’i köylerde yaşamaktadır. Okur-yazar oranı % 99’a ulaşmış bulunmaktadır. Halkın geçim kaynağı genellikle gurbetçilik ve çiftçiliğe dayanmaktadır. Özellikle Çoruh vadisinde ve Çoruh nehrine inen dere yataklarında meyvecilik ve sebzecilik yapılmaktadır. Daha yüksek rakımlı köylerde hayvancılık ön planda yer almaktadır. Pazaryolu yöresi aynı zamanda intansif arıcılık için Türkiye'de bulunan ideal merkezlerinden biridir. Jeolojik yapı, toprak yapısı ve bitki örtüsü yüksek değerde ve kalitede bal üretimi sağlamaktadır. Bugüne kadar yörede münferiden ve iptidai usullerle üretilmesine rağmen elde edilen balın bütün ülkede aranır ve istenir olması bu hususu teyit etmektedir.

İlçeye bağlı köylerin hepsinde elektrik mevcut olup, kanalizasyon altyapısı tamamlanmıştır.

İlçe sınırları içinden geçen Çoruh Nehri, su debisi, su miktarı ve sezon uzunluğu gibi tabii özellikleri nedeniyle çeşitli su sporlarına oldukça uygundur. İlçe, bu özelliği ile özellikle rafting yapmak isteyen yerli ve yabancı turistler için bir cazibe merkezi haline gelmiştir.

Kaynakça

1. Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 223.
2. "Histoire de la Georgie: depuis l'antiquité jusqu'au XIXe siècle, 1. cilt". 9 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2022. 
3. "Ermenice - Gürcüce Sözlük, Tiflis, 1996". 8 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2022. 
4. A Comprehensive Georgian-English Dictionary, 2006, 2 cilt 4 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
5. ""Pazaryolu'nun Tarihçesi" - T.C. Pazaryolu Kaymakamlığı". 7 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2022. 
6. ^ 2018 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce: ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2018 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2019, s 48. 31 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-978-9941-9639-1-9
7. ''Histoire de la Georgie: depuis l'antiquité jusqu'au XIXe siècle'', 1. cilt
8. Çakır, İ.E., 1642 Tarihli Avârız Defterine Göre İspir Sancağı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt:2, Sayı:8, Yıl:2009. URL:http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt2/sayi8pdf/cakir_ibrahim.pdf 31 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2016-09-10
9. Özger, Y., 19. Yüzyılın İlk Yarısında İspir ve Köylerinin Nüfusu. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 34, Sayfa:286, Erzurum 2007. URL:http://www.turkiyatjournal.com/Makaleler/1236980602_Yunus%20%C3%96ZGER.pdf 17 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2016-09-10
10. Yılmaz, İ., 19. Yüzyılın Son Çeyreğinde İspir Kazasının İdari Yapısı ve Nüfusu. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 53,, S:59, Aralık 2014. URL:http://e-dergi.atauni.edu.tr/ataunisosbd/article/viewFile/5000157909/5000142377 14 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2016-09-10
11. "Geçmişten Geleceğe Yusufeli Sempozyumu Bildirileri" (PDF). 6 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2016. 
12. "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
13. "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
14. "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
15. "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
16. "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
17. "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
18. "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
19. "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
20. "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
21. "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
22. ^
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Pazaryolu Nüfusu - Erzurum". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
    • "Erzurum Pazaryolu Nüfusu". nufusune.com. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)

Dış bağlantılar

• Pazaryolu Belediyesi 30 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Pazaryolu Kaymakamlığı 14 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.