Anayasal Deklarasyon, Libya İç Savaşı'nda Kaddafi hükûmetinin devrilmesi nedeniyle yürürlüğe giren Libya'nın mevcut en yüksek yasasıdır. Ulusal Geçiş Konseyi tarafından 3 Ağustos 2011 tarihinde son şekli verilmiş olup kalıcı bir anayasa yazılıp referandumda onaylanana kadar yürürlükte kalması amaçlanmaktadır. Belge, Başkan Yardımcısı ve UGK resmi sözcüsü Abdül Hafız Goga tarafından 10 Ağustos'ta düzenlenen bir basın toplantısıyla kamuoyuna duyurulmuştur.[1]
Belge beş bölüm halinde 37 maddeden oluşmaktadır. Madde 1-6, bir devlet olarak Libya'ya ilişkin genel hükümleri belirtmektedir. 7-15. maddeler sivil hakları ve kamu özgürlüklerini belirtmektedir. 17-29. maddeler geçici hükûmetin işleyişini belirlemektedir. 30-32. maddeler bağımsız bir yargıyı garanti altına almaktadır. 33-37. maddeler "kesin hükümler"dir.
Libya Kurucu Meclisi2014 yılında seçilmiştir.[2] Meclis 2017 Libya anayasa taslağını hazırlamış ve Temmuz 2017'de üçte iki çoğunlukla onaylamıştır.[3]
Devlet olma ve temel haklar beyannamesi
Anayasal Beyannamenin 1. Maddesi Libya devletini şu şekilde tanımlamaktadır:[4]
halkın siyasi otoritenin kaynağı olarak hareket ettiği bir demokrasidir
3. madde Libya bayrağını tanımlamaktadır. 4. madde, çok partili sisteme dayalı demokratik bir devlet kurma amacını beyan eder. 6. madde, hukukun üstünlüğü ilkesinin kabile veya kişisel bağlılıkların önüne geçmesini, din, etnik köken veya sosyal statü gözetmeksizin tüm vatandaşların ayrımcılığa uğramaması ve eşit haklara sahip olması ilkesini ve devletin kadın haklarını destekleyerek kadınların siyasete, ekonomiye ve sosyal alana tam katılımını garanti altına almasını tanımlar.
Geçiş aşaması için hükümler
Belgenin 30. maddesi kalıcı bir anayasanın hazırlanmasına yönelik bir süreç ortaya koymakta ve her bir bölüm için en geç Aralık 2013'e kadar bir anayasa hazırlanması gerektiği anlamına gelen zaman sınırlamaları getirmektedir. Ancak süreç, Genel Ulusal Kongreseçimlerinin bir ay ertelenmesi gibi çeşitli gecikmelere maruz kaldı ve Kurucu Meclis atama hedefi, Başbakanlık makamı üzerindeki siyasi çekişmeler nedeniyle kaçırıldı.[5][6]
33. madde olarak tekrarlanan 29. madde, Ulusal Geçiş Konseyinin hiçbir üyesinin devlet başkanlığına, yasama konseyi üyeliğine veya bakanlık görevine aday gösteremeyeceği veya kendisinin bu görevleri üstlenemeyeceği hükmünü içermektedir.
Değişiklikler
Ekim 2023 itibarıyla Libya geçici Anayasal Beyannamesi'nde 13 değişiklik bulunmaktadır.[7]
On ikinci değişiklik, 2017 anayasa taslağının yerine yeni bir anayasa taslağı hazırlamak üzere Libya'nın üç tarihi bölgesi arasında eşit olarak bölünmüş 24 üyeli bir komite oluşturdu. Değişiklik, 10 Şubat 2022 tarihinde Temsilciler Meclisi tarafından, mevcut 147 üyeden 126'sının değişiklik lehinde oy kullanmasının ardından onaylandı.[7] Ancak Yüksek Danıştay 24 Şubat'ta 60'a karşı 51 oyla değişikliği reddetti.[9]
Mart 2023'te hem Temsilciler Meclisi hem de Yüksek Danıştay, yeni bir hükûmet sistemini ve seçilmiş cumhurbaşkanı ile başbakanın görevlerini tanımlayan otuz dört maddelik on üçüncü değişikliği kabul etti.[10][11]
