Cihangir Berker veya Cihangir Bey Novruzov (1894, Bakü, Rusya İmparatorluğu — 17 Temmuz 1958, Bornova, Türkiye) Azerbaycan Cumhuriyeti'nin bir subayı, Türk Silahlı Kuvvetleri tuğgeneralidir.
Bakü, Karabağ ve Zengezur savaşlarına, Nisan işgalinden sonra Gence ve Karabağ'da işgale karşı baş tutan ayaklanmalara katıldı.
Türk Kurtuluş Savaşı'na katıldı. 33 yıl Türk Silahlı Kuvvetleri'nde görev yaptı.
Hayatı
Cihangir Bey Nevruzov, 1894 yılında Bakü'de dünyaya geldi.[1] Tiflis askeri okulunda okudu. Öğrenimi sırasında Sultan Mecit Ganizade, Mehmed Emin Resulzade ve Fetali Han Hoyski ile tanıştı. Nisan 1918'de tutuklandı. Daha sonra Azerbaycanlı aktivistlerin yardımıyla hapishaneden serbest bırakıldı ve Gence'ye gönderildi.[2]
Asker hizmeti
I. Dünya Savaşı
18 yaşında I. Dünya Savaşı'nda dragun alayının süvari birliğinde teğmen rütbesiyle görev yaptı.[3]
Cumhuriyet ordusunda
28 Mayıs 1918'de Azerbaycan'ın bağımsızlığı ilan edildikten sonra, kardeşleri Albay Teymur Bey Novruzov, Albay Kazım Bey Novruzov ve amcası oğlu Binbaşı Rüstem Bey Novruzov Cumhuriyetin ordusuna katıldılar. Alahide Azerbaycan birliklerinin bünyesinde Kafkas İslam Ordusuyla beraber haziran ayının ortalarından 15 Eylül 1918'e kadar süren ve zaferle sonuçlanan Bakü yürüyüşüne katılmıştır.[4]
Bakü'nün işgalden kurtulmasının ardından 23 Eylül 1918'de,[5] Karabağ harekâtı başlıyor.[6] Karabağ Harekâtı, 9. ve 106. Türk birlikleri, gönüllü birlikleri ve 1. Azerbaycan bölük'ü kapsıyordu.[7] Üsteğmen Cihangir Bey Novruzov'un komutanı olduğu topçu bataryası 1-ci Azerbaycan tümeninin bünyesine dahil edildi. Ekim ayının 4'ünde Türk Kafkas İslam Ordusu Ağdam'dan Şuşa'ya doğru saldırıya başladı. Askeran etrafında şiddetli çarpışmalardan sonra 6 Ekim'de Askeran ile Şuşa arasında bulunan Eğri köy çevresinde şiddetli çatışmalar yaşandı. Cihangir Bey'in topçu bataryasıyla birlikte 1'inci Azerbaycan Tümeni'nin diğer topçu bataryalarının sürekli ateşinden sonra Eğri köyü çevresinde bulunan düşman kuvvetleri kaçıp dağıldılar. Böylece ordunun Şuşa yönünde hareketi kolaylaştı ve iki gün sonra, 8 Ekim 1918 tarihinde Kafkas İslam Ordusu Şuşa'ya ulaştı.[8]
1918 yılının Ekim ayından itibaren komutanı olduğu topçu bataryası ile Karabağ'da ve Zengezur'da sivil halka karşı katliamlar yapan Ermeni ayrılıkçılarına karşı savaşlara katılıyor, bölgede asayişin sağlanmasında büyük hizmetlerde bulunuyor ve tüm bunların karşılığında "yüzbaşı" rütbesi ile taltif ediliyor.[9]
19-20 Mart 1921'de, Nevruz bayramı gecesinde Ermenistan hükûmetinin desteğiyle silahlanmış Ermeni-Taşnak kuvvetleri Askeran'da bulunan Cavanşir Piyade Alayı'nın mevzilerine ansızın saldırarak siperlerde nöbet tutan askerleri katlederek Askeran geçişini ele geçirirler.[10] 1920 mart 26'de Azerbaycan ordusu Askeran yönünde general Dron'un birliklerine karşı geniş çaplı saldırıya başlar. Milli ordunun genç subayı Cihangir Novruzov da topçu bataryası ile bu savaşlara katıldı. Askeran bölgesinde başlayan şiddetli çatışmalar nisan ayının ortalarında Azerbaycan ordusunun zaferi ile sonuçlandı. Askeran Kalesi ile birlikte Karabağ'ın diğer bölgeleri de kurtarılarak, düşman kuvvetleri topyekûn imha edilir.[11]
Gence ve Karabağ isyanı
Cumhuriyetin işgali'nden sonra Mayıs 1920'de 1. Piyade Tümeni'nin bünyesinde Azerbaycan ordusunun diğer bölümleri ve gönüllü ekiplerle birlikte Bolşeviklere karşı Gence Ayaklanması'na katılıyor. Birkaç gün süren şiddetli çarpışmalardan sonra isyan acımasızcasına bastırılır. Birkaç gün Gence Müdafaası'nda bulunduktan sonra Karabağ'a gitti ve burada Haziran 1920'de Nuri Paşa önderliğindeki Karabağ Ayaklanması'na katıldı. Ayaklanmanın yenilgiye uğratılmasından sonra komuta ettiği topçu bataryası ile birlikte Cumhuriyet Ordusu'nun süvari ve piyade alaylarından hayatta kalan askerleriyle muharebelere katılarak Karyagin ve Cebrayil istikametine çekilip Aras Nehri'ni geçerek İran'a girdiler.[12]
Türkiye'de
Kurtuluş Savaşı
Sovyet işgaline karşı ayaklanmanın yenilgisinden sonra Azerbaycan Cumhuriyeti Ordusu'nun kalan askerlerinin bir kısmı Zengezur'u geçerek Nahçıvan'a, bir kısmı da Hudaferin yönünden İran'a daha sonraysa Türkiye'ye gittiler.[13] Azerbaycan ordusuna komuta eden Nuh Bey Sofiyev Türkiye sınırlarına yaklaşırken komutayı Samet bey Rafibeyli'ye devretti. Samet Bey önderliğinde önce Doğubayazıta, ardından Haziran-Temmuz aylarında Hasankale ve Erzurum'a ulaştılar.[14] Topçu bataryaları ve piyade müfrezeleri de diğer tümenlere katıldılar.[15] Bir süre Erzurum'da kaldıktan sonra Türkiye Büyük Millet Meclisinin kararı ile bir süvari, bir piyade alayı ve bir topçu bataryasından oluşan 1.200 kişilik Azerbaycan birliği Kazım Karabekir Paşa'nın komutasındakı Doğu Ordusu (XV. Kolordu) saflarına kabul edildi. Cihangir, 1.200 kişilik Azerbaycan birliğinin 56 subayından biriydi.[16]
Cihangir Bey 1920 yılının sonbaharından başlayarak, 1921 yılının başlarına kadar Doğu Anadolu'nun ermenilerden kurtarılması ile sona eren Doğu hareketinde kahramanca savaşıyor. Sarıkamışın, Kars'ın, Gümrü'nün geri alınmasına katılıyor.[17] Kars'ın Benli Ahmet Köyü yakınlarında Berna Meydan Savaşı'nda toplarının net ateşi ile düşman uçaklarını savaş meydanından kovarak komutanlarının takdirini kazanıyor.[18] Kars yönünde yaşanan savaşlardan birinde ağzından parçacık yarası alır. Doğu Anadolu'nun Ermenistan işgalinden kurtarılmasıyla sona eren Doğu Harekâtı'ndan sonra, top bataryası ile batı cephesine gönderilir.[19] Burada İzmirin Yunan işgalinden kurtarılması sonuçlanan savaşlarda yer alıyor. Türk Kurtuluş Savaşında gösterdiği cesaret nedeniyle Cihangir Bey Mustafa Kemal Atatürk tarafından "İstiklal" madalyası ile taltif edilir. Türk Kurtuluş Savaşı'nın sona ermesinden sonra orduda kaldı ve askerlik hizmetini sürdürdü.[20]
Sonraki hizmeti
Savaştan sonra 1925'te Şeyh Sait isyanının bastırılmasına ve 1926'da Birinci Ağrı Harekâtı, 1927'de İkinci Ağrı Harekâtı'ına katıldı.[20]
1928'de eğitimini ilerletmek için Harp Okulu'na girdi.[21] 1929'da okuldan mezun olduktan sonra "binbaşı" rütbesini aldı. Kütahya'da Genel Komutanlığa bağlı topçu alayının komutanı oldu.[20]
Savaşlarda yiğit, er bir adam olarak savaştığı için Türk komutanlığı ona "Berker" - yani sert, yiğit, savaşan bir adam - lakabını taktı. 21 Haziran 1934'te Türkiye'de kabul edilen Soyadı Kanunu'ndan sonra[22] "Berker" soyadını aldı.[1]
8 Ağustos 1948'de tuğgeneralliğe terfi etti. İzmir'de garnizon komutanı, ardından da iç bölge komutanı olarak görev yaptı.[23] 1953 yılında yaşından dolayı emekli oldu.[20]
Aile
Cihangir bey Azerbaycan'da askeri seçkin bir nesil olarak bilinen Tovuz'un Govlar Köyü'nden, Novruzovlar soyundan gelmektedir.[1] Korgeneral Mirza Hacı Bey Novruzov, muhafıza albayı Kerim Bey Novruzov, Tümgeneral Teymur bey Novruzov, Binbaşı Rüstem bey Novruzov gibi askerler bu nesildendirler.[1] Cihangir Bey'in yazılarına göre, dedesi Kerim Paşa, Rus Çarı'nın iç güvenlik kuvvetleri komutanı, babası Yusif Bey Novruzov ise 13. Süvari Alayı komutanıydı.
20 Ocak 1958'de kızına yazdığı mektupta ailesi hakkında şunları yazmıştı:[3]
"Annem Kabardey kabilesinden albay Zaur Bey'in kızıdır. Bu zat yani benim dedem, istifasından sonra Kuba etrafındakı mülküne çekilmiştir. Soyadı da Novruzovdur. Novruzov ayrıca bizim de yani babamın da soyadıdır. Annem Leyli Bakü'de kız okulundan mezun olmadan, babam ile evlenmiştir. Babam o zamanlar 44. Nijeqorod Draqun Süvari Alayı'nda üst teğmendi. Biz, üç erkek ve bir kızdık. En büyüğümüz Teymur Beydi. O, I. Dünya Savaşı'nda babamın da görev yaptığı 44. Alay'da görev yapıyordu. Azerbaycan'ın kuruluşundan sonra süvari birliği komutanı olarak atandı. İkinci kardeşim Kazım Bey'di. I Dünya Savaşı'nda Rusların 33. Piyade Tugayı'nın 2. Tabur Komutanıydı. Azerbaycan hükümeti sırasında, Topçu Tugayı'nın (Yarbay) Başkomutanı idi. Kazım evliydi ve Cebrail adında bir oğlu vardı. Eğer hayatta ise 47-48 yaşında olacaktır. Kızkardeşim Zümrüd, 18 yaşındayken Kırımın Şamhaloğlu Hanedanlığı'ndan Taştan Bey ile evliydi. Damadımız da, Kırım Süvari Alayı'nda bir yarbaydı. Ailenin en küçüğü bendim. I. Dünya Savaşı başlarken 18 yaşım vardı ve teğmen olarak Draqun Alayı'nda görev yapıyordum. Dedem Kerem Paşa 96 yaşındayken Azerbaycan'dan ayrıldım. Dedem Rus Çarı'nın iç muhafızlarının komutanıydı ve son günlere kadar emekli olmamıştı. Onun hayatı uzun bir hikâye.
Cihangir Bey Erzurum'da hizmet ettiği dönemde, zamanında Osmanlı meclisi mebusanının Erzurum milletvekili olmuş merhum Mehmet Arzak Bey'in kızı Vasfiye Hanım ile tanışmış, 1929 yılında aile kurmuşlardır. Güngör, Günaç ve Aynur adında üç kızları olmuştur. Güngör Hanım Cihangir Bey'in dostu, Gence'den olan albay Mehmet Ağpolad'ın oğlu Orhan Ağpolad ile evleniyor. Orhan Ağpolad da asker olmuş, Kore savaşı'nda yer almış ve gazi olarak geri döndükten sonra, albay rütbesine kadar yükseldi.[24]
Ölümü
Cihangir Bey Berker birkaç kez enfarktüs geçirmişti. Ömrünün 38 yılı vatan özlemi ile geçiren bu insan, 20 Temmuz 1958 tarihinde ölmüştür.[25]
Generalin cenazesi askeri törenle Bornova mezarlığında defnedilmiştir.[26]
Ödülleri
Kaynakça
Özel
- ^ a b c d Adalet Tahirzade, Orhan Cebrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 104. ISBN 978-9952-5513-4-1.
- ^ Adalet Tahirzade, Orhan Cebrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 106. ISBN 978-9952-5513-4-1.
- ^ a b Adalet Tahirzade, Orhan Cebrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakı: Çapar nəşriyyatı. s. 105. ISBN 978-9952-5513-4-1.
- ^ "Cahangir bəy Novruzovu nə qədər tanıyırıq?" (Azerice). Ekspress. 7 Şubat 2015. 17 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023.
- ^ Nesiman Yagublu (2013). Qafqaz İslam Ordusu Azərbaycanda (PDF). Bakü: Ol. s. 32. 24 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Şubat 2023.
- ^ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası (PDF). II. Bakü: Lider nəşriyyat. 2005. s. 106. 18 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 5 Aralık 2022.
- ^ Mehmet Rıhtım, Mehman Süleymanov (2008). Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Qafqaz İslam Ordusu. Bakü: Qafqaz Araşdırmaları İnstitutu. s. 214. 24 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2023.
- ^ Mehman Süleymanov (2014). Nuru paşa və silahdaşları. Bakü. s. 137. 23 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2023.
- ^ Adalet Tahirzade, Orhan Cebrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 107. ISBN 978-9952-5513-4-1.
- ^ Şəmistan Nəzirli (8 Ağustos 2017). "İyirminci ildə Qarabağ döyüşləri" (Azerice). anl.az. 7 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2023.
- ^ Azərbaycan Milli Ensiklopediyası / ƏSGƏRAN DÖYÜŞÜ (1920). VIII. Bakü: AMEA "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2018. Archived from the original on 7 Nisan 2020. Erişim tarihi: 15 Şubat 2023.
- ^ Adalet Tahirzade, Orhan Cebrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 57. ISBN 978-9952-5513-4-1.
- ^ Mehman Ağayev (2008). Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye Azerbaycan İlişkileri (PDF). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. s. 196. ISBN 9789752552364. 18 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2023.
- ^ Abdulhamit Avşar (2007). Türkiyənin İstiqlal müharibəsində Azərbaycan türkləri: Türkiyə arxiv sənədləri və mətbuatında: 1919-1922. Bakü: AzAtaM. s. 45. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2023.
- ^ Mehman Ağayev (2008). Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye Azerbaycan İlişkileri (PDF). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. s. 197. ISBN 9789752552364. 18 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2023.
- ^ Vasif Qafarov (25 Nisan 2015). "Azərbaycanlıların Türkiyəyə etdiyi yardımı Osmanlı arxivlərindən öyrənmək olar" (Azerice). Azərbaycan qəzeti. 11 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2023.
- ^ "Cumhuriyet" qəzeti. 15 sentyabr 1950
- ^ Mehman Ağayev (2008). Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye Azerbaycan İlişkileri (PDF). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. s. 201. ISBN 9789752552364. 18 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ "Cümhuriyyət" qəzeti 9 oktyabr 1950.
- ^ a b c d Adalet Tahirzade, Orhan Cebrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 108. ISBN 978-9952-5513-4-1.
- ^ Şəmistan Nəzirli (2005). General Əliağa Şıxlinski ömrü (Anadan olmasının 140 illiyinə) (PDF). Bakü: Uğur nəşriyyatı. s. 134. 4 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023.
- ^ "Soy adı kanunu" (PDF), T.C. Resmî Gazete, Ankara, s. 1, 2 Temmuz 1934, 3 Mart 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi
- ^ Adalet Tahirzade, Orhan Cebrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 103. ISBN 978-9952-5513-4-1.
- ^ Orxan Cəbrayıl (26 Ekim 2017). "İstiqlal savaşçısının izi ilə - Türk ordusunun azərbaycanlı generalı Cahangir Bərkər" (Azerice). modern.az. 19 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023.
- ^ "Azərbaycan Dergisi". 4-cü say. İstanbul. 1958
- ^ Adalet Tahirzade, Orhan Cebrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 110. ISBN 978-9952-5513-4-1.
Genel
