İhşîdîler

İhşîdîler الإخشيديون İhşîdîler
935-969
İhşîdîler 935 - 969
Başkent	Fustat (Kahire)
Yaygın dil(ler)	Eski Türkçe Arapça
Hükûmet	Monarşi
Emir veya Amir
• 935 - 946 Muhammed Bin Togaç • 946 - 961 Ebü’l-Kâsım Ünûcûr • 961 - 966 Eb’ül-Hasen Ali • 966 - 968 Ebu'l Misk Kafur • 968 - 969 Ebu'l-Fevâris Ahmed
Tarihçe
• Kuruluşu 935 • Dağılışı 969
Öncüller Ardıllar Abbasiler Tolunoğulları Fatımi Devleti
Günümüzdeki durumu	Türkiye Mısır Filistin Lübnan Ürdün İsrail Suriye

İhşîdîler Hanedanı (Arapça: الإخشيديون‎ (al-Ikhshīdīyyūn)) ya da Akşitler, 935'ten 969'a kadar Mısır ve Levant'ı yöneten bir Türk Memlûk hanedanıydı.^[1] Hicaz bölgesine sahip olan ilk Türk devletidir. Bir Türk Memlûk^[2][3][4] askeri olan Muhammed bin Toğaç, Abbasi halifesi Râzî tarafından^[5] Vali olarak atandı. Hanedan, Abbasiler adına valiler olarak konumlarını yansıtan Arapça "Wāli" unvanını taşıdı. Fâtımî ordusu 969'da Fustat'ı fethettiğinde İhşîdîler sona erdi.^[6] Ailenin mezarı Kudüstedir.^[7]

Kuruluştan önceki durum

Tolunoğulları Devleti, 905 yılında yıkılmasından sonra Abbasiler, Mısır'a gönderdiği valilerin yetkilerini azaltarak Mısır'ı yeniden bölgelere ayırmış ve yetkilerini bölmüştür. Bu yolla bu bölgenin tekrar denetiminden çıkmasını önlemek istemişlerdir. Ancak sorumlulukların birden fazla kişiye dağıtılmasından dolayı bu durum yetki kargaşasına ve kişisel çekişmeler olmuştur. 935 yılında İhşidî Devleti'nin kurulmasına kadar geçen dönemde bölgeye kargaşa hakim olmuş ve halka hizmet verilememiştir. Halk, Tolunoğulları döneminde sahip olduğu refah ve huzuru arar olmuştur.^[8]

Kuruluş

Fergana Türklerinden olan, Muhammed Bin Togaç, Mısır'da görev yapmış, dönüşünde Şam bölgesinde hacıların yollarını kesen Karmatiler'le savaşmış ve onları yenmiştir. Bu başarısına karşılık halife, Muhammed Bin Togaç'ı 928'de Remle, 930'da Suriye valiliğine atamıştır. Bu görevlerde de gösterdiği başarılardan sonra halife tarafından Mısır valiliğine yetkileri arttırılarak atanmıştır. Bu dönemde Abbasiler güçlerini kaybetmiş ancak ismen varlıklarını sürdürmektedirler. Abbasilerin güçsüzlüğünden faydalanarak görevini bırakmak istemeyen eski vali ile Muhammed bin Togaç savaşmış ve onu yendikten sonra 27 Ağustos 935'te Mısır valiliği görevine başlamıştır. Muhammed bin Togaç, Mısır valiliği sırasında sadece ismen Abbasilere bağlı kalmış, bunun dışında bağımsız bir devlet olarak hareket etmiştir.^[8]

Yükseliş ve "el-İhşid" unvanı

Muhammed Bin Togaç, göreve geldikten sonra, Türk, Kıpti, Rum, Sudanlı, Berberi ve Araplar'dan oluşan Mısır ordusunda isyan çıkmıştır. Askerlerin bir bölümü, Mısır'ın en batısında Fatımi Devleti'ne sınır olan Berka'ya kaçmışlardır. Fatımiler'le iş birliği yapan kaçaklar ve Fatımi güçleri, Muhammed Bin Togaç tarafından yenilgiye uğratılmış ve Mısır'da yeniden düzen sağlanmıştır. Muhammed Bin Togaç'a Abbasi halifesi tarafından, Mısır'da düzeni sağladığı ve Fatımilere karşı sağladığı başarılarından dolayı, ataları Fergana meliklerinden olduğu için melikler meliki anlamında el-İhşid unvanı verilmiştir.^[8]

Muhammed Bin Togaç ölümünden sonra oğlu ve torunları hükümdar olmakla birlikte fiilen azatlı köle Ebü’l-Misk Kâfûr tarafından yönetilmiştir. Ordunun büyük bölümü Türk olduğu için devlet Türk karakterini muhafaza etmiştir. İhşîdîler de Tolunoğulları gibi Mısır halkına huzur, düzen ve refah sağlamışlardır.^[9]

Fatımiler ile mücadele ve çöküş

İhşidîler, konumları gereği, Mısır'ın batısında bulunan Fatımiler'le sürekli mücadele halinde olmuşlardır. 30 Haziran 969'da, el-Cize’de Fatımi ordusu ile savaşan Ihşîdîler, büyük zayiat vererek geri çekildi. Cevher komutasındaki Fatımi ordusu, Temmuz ayında Fustat’a girince, İhşidîler son buldu. Mısır, Hicaz, Yemen ve Suriye’de Abbasîler adına okunan hutbe, artık Fatımiler adına okunmaya başladı.^[10]

Hükümdarlar

1. Muhammed bin Toğaç (935 - 946)
2. Ebü’l-Kâsım Ûnûcûr (946 - 961)
3. Ebü’l-Hasan Ali el-İhşîd (961 - 966)
4. Ebü’l-Misk Kâfûr (966 - 968)
5. Ebü’l-Fevâris Ahmed (968 - 969)

İhşîdîler
Tuğç ?-903 Ubeydullah el-İhşîd 882-946 İhşîdî valisi R.935-946 Ebü’l-Hasan 924-982 İhşîdî naibi R.968-969 Ebü’l-Kâsım ?-960 İhşîdî valisi R.946-960 Ebü’l-Hasan ?-966 İhşîdî valisi R.960-966 Ebü’l-Misk 905-968 İhşîdî] naibi R.946-966 İhşîdî valisi R.966-968 Ebü’l-Fevâris 956-987 İhşîdî valisi R.968-969

Devlet teşkilatı

Abbasilerdeki gibi devlet yönetiminde hükümdarın sarayla ve hükümetle irtibatını sağlayan baş kişi "hâcib" idi. Hâcib, emirin huzuruna gitmek isteyenleri belli kurallara göre düzenleyen kişiydi. Emirin mali işlerinden hazinedâr, sağlık ve yiyeceklerinden sorumlu olansa tabib olarak adlandırılmaktaydı.^[11]

Ayrıca bakınız

• "TDV İslam Ansiklopedisinde İhşidîler". TDV İslam Ansiklopedisi. 2000. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015. 
• Doç. Dr. Nadir Özkuyumcu. "İhşidîler". Tarih Tarih Dergisi. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015. 

Kaynakça

1. Holt, Peter Malcolm (2004). The Crusader States and Their Neighbours, 1098-1291 (İngilizce). Pearson Longman, Pearson Education Limited. ISBN 978-0-582-36931-3. 26 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2021. 
2. ABULAFIA, DAVID (26 Nisan 2011). "4. MEDITERRANEAN HISTORY AS GLOBAL HISTORY". History and Theory. 50 (2): 220-228. doi:10.1111/j.1468-2303.2011.00579.x. ISSN 0018-2656. 
3. Haag, Michael (2012). The tragedy of the Templars : the rise and fall of the Crusader states. Internet Archive. London : Profile. ISBN 978-1-84765-854-8. 
4. Bacharach, Jere (13 Mayıs 2015). "Contributions of Jere Bacharach to Nomisma.org". Nomisma.org thesaurus of numismatic concepts. 26 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2021. 
5. Arkoun, Mohammed (1998). "CLIFFORD EDMUND BOSWORTH, The new Islamic Dynasties. A chronological and genealogical Manual, Edinburgh University Press, 1996, XXVI + 389 p". Arabica. 45 (3): 272. doi:10.1163/1570058982641707. ISSN 0570-5398. 
6. Michael Brett (2002). J. D. Fage (Ed.). "The Cambridge History of Africa: 10-The Fatimid Revolution (861-973) and its aftermath in North Africa" (İngilizce). Cambridge University Press. 24 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2022. 
7. Berchem, Max Van (1863-1921) (1927). MIFAO 44 Berchem, Max Van - Matériaux pour un Corpus Inscriptionum Arabicarum Part 2 Syrie du Sud T.2 Jérusalem Haram (1927) (Fransızca). Bibliothèque de l'Université Bordeaux Montaigne. Le Caire, Impr. de l'Institut français d'archéologie orientale. 
8. ^ Türkeş-Günay, Umay (2007). Türklerin Tarihi - Geçmişten Geleceğe-. Ankara. 
9. Özkuyumcu, Nadir. İhşîdîler. Ankara. 
10. "İhşidîler". TDV İslam Ansiklopedisi. Ankara: Türk Diyanet Vakfı. 2000. 
11. Nesimi Yazıcı (1992). İlk Müslüman Türk Devletleri Tarihi, Ankara, sf. 59