Kultura trakaste keramike

Evropa u ranom neolitu

Evropa u srednjem neolitu

Rekonstrukcija Trakaste keramike - Bandkeramik-Museum u Schwanfeld, Bavarska, Njemačka

Kultura trakaste keramike je glavna neolitska kultura u srednjoj Evropi u periodu 5500–4500 pne. Poznata je i kao LBK (njem: Linearbandkeramik), eng: Linear pottery culture. Do ekspanzije poljoprivrede u centralnoj Evropi došlo je u 6. milenijumu p.n.e, kada su poljoprivrednici sa Balkana dolinom Dunava stigli sve do današnje Francuske na zapadu i Ukrajine na istoku. Kultura linearnotrakaste keramike koegzistirala je sa starčevačkom kulturom i jednim dijelom je iz nje evoluirala.^[1]

Naziv

Naziv potiče od ukrašavanja keramike. Trakasta keramika, od Moldavije i Ukrajine na istoku do pariskog bazena na zapadu upućuje na karekteristična svojstva dekoracije, koja se nalaze na keramici pronađenoj na usputnim nalazištima širenja kroz Evropu. Ta nalazišta pripadaju ranijoj, Starčevačkoj kulturi, koja je bila na teritoriji Panonije, odakle se i nastavilo širenje neolita. Na taj način su prenešena i mnoga svojstva dekorativnih obrazaca ukrašavanja keramike, sastavljena od zavojnica, konvergentnih linija, traka. Primjenjujući te obrasce, razna poboljšanja i urezivanje linija, od obojene keramike nastala je urezana keramika. Jedno vrijeme nazivala se Dunavska kultura , prema arheologu V. Gordon Childe-u.

Postoji i teorija o autohtonom razvoju čiji su nosioci bili mezolitski stanovnici Evrope. Treća teorija govori o impulsu iz azijskih stepa koji je mezolitsko stanoništvo istočne Evrope naveo na prihvatanje neolita, a odatle se raširio po Evropi. Posljednje dvije teorije su mnogo manje zastupljena, pa većina historičara i dalje zastupa tezu o prodoru neolita preko Anadolije i teritorije jugoistočne Evrope. (Balkana).^[2]

Geografija

Bila je rasprostranjena u Njemačkoj, Austriji, Češkoj, Slovačkoj, južnoj Poljskoj i Mađarskoj oko tokova Dunava, gornje i srednje Rajne, Elbe, Visle. U ranoj fazi prepoznaju se dvije varijante: Rana ili zapadna, i istočna na istoku Mađarske. Kultura je uticala na razvoj neolita i nastanak novih kultura na susjednim područjima: Lengyel, Kultura Cucuteni, Boian kultura.

Hronologija

Njeno uklapanje u neolit Evrope približno izgleda:^[3][4][5]

• Rani neolit, 6000–5500. Prvo pojavljivanje proizvodnje žitarica na jugu buduće LBK pod uticajem Starčevo-Kereš kulture sa juga Mađarske i Dnjestar-Bug kulture iz Ukrajine.
• Srednji neolit, 5500–5000. Rana LBK na srednjem Dunavu (Keramika muzičkih nota), i srednja LBK (keramika muzičkih nota) sa prekinutim linijama, između kojih su najčešće punktovane tačke, čime ukrašavanje podsjeća na muzičke note. Kultura se proširila do svog punog obima, uz pojavljivanje lokalnih varijanti. Jedna varijanta je kasna Dnjestar-Bug kultura.^[6]
• Kasni neolit, 5000–4500. Kasna LBK (Tačkasta keramika) je obilježena dominacijom tačkastih linija raznih oblika, što je bilo predstavljanje predmeta iz okoline, i njena podjela na Tačkastu kulturu u istočnoj Njemačkoj i Poljskoj, Rossen kulturu na zapadu i Lenđel kulturu na srednjem Dunavu.

Nakon toga uslijedila je tranzicija između neolita i Metalnog doba.^[7]

Rekonstrukcija kuće u Kulturi trakaste keramike, V milenijum pne. - Njemačka

Naselja

Kuće u ovoj kulturi poznate su kao neolitske duge kuće, zbog svojih dimenzija. Reprezentativni primjerci, blizu 30 kom, pronađeni su u nalazištu Oslonki u Poljskoj. Pravougaone duge kuće bile su dužine između 7 i 45 metara i širine između 5 i 7 metara. Građene su od drvenih stubova povezanih ukrštenim gredicama na vanjskim stranicama i prepletima na unutrašnjim.^[8][9]

Ovakvih kuća je bilo između pet i osam u jednom naselju. Koristili su je pripadnici širih familija, najviše dvije generacije. Bile su okružene fortifikacijom. Prozora nije bilo, a imale su samo jedna vrata na kraju kuće. Jedna ili dvije prostorije su bile prazne. U njima su se izrađivali i keramički proizvodi. Svaka kuća je imala svoj simbol na proizvodu.

Nova saznanja

Međunarodni tim istraživača, koji su predvodili Per Želaber i Ron Pinhasi sa Univerziteta u Beču i Dejvid Rajh sa Univerziteta u Harvardu, proučavao je najkompletniji set genetskih podataka stanovnika centralne Evrope iz ranog neolita. Obrađeni su podaci o genomskim podacima za 250 pojedinaca: 178 osoba iz istraživanja cijelog groblja Alföld Linearbankeramik Culture, istočnog LBK lokaliteta Polgár-Ferenci-hát, zapadnog LBK lokaliteta Nitra Horné Krškany i zapadnog LBK lokaliteta naselja Asparacren- Schletz, 48 LBK pojedinaca sa 16 drugih lokacija i 24 pojedinca iz perioda Starčevačke kulture sa 17 lokacija.

Rezultat studije, objavljen u Nature Human Behaviour, pokazao je da u kulturi koja je dovela do širenja poljoprivrede centralnim dijelom Starog kontinenta prije oko 8.000 godina nije bilo tragova stratifikacije populacije.^[10]

Istraživački tim sa više od 80 genetičara, antropologa i arheologa spojio je genetske podatke više od 250 pojedinaca iz kulture linearnotrakaste keramike sa podacima dobijenim proučavanjem kostiju, datiranjem radioaktivnim ugljenikom, pogrebnim kontekstom i podacima o ishrani. Proučavanje genetskih veza između neolitskih stanovnika Evrope pokazuje da su pripadnici kulture linearnotrakaste keramike prelazili stotine hiljada kilometara za samo nekoliko generacija.

U ovoj studiji se novode rezultati proučavanja nalazišta Nitra u Slovačkoj i Polgar-Ferenci-hat u Mađarskoj koji pokazuju da se pripadnici porodica sa ova dva nalazišta ne razlikuju po hrani koju su jeli, pogrebnim darovima s kojima su sahranjeni ili porijeklom. To pokazuje da ljudi koji su živeli u ovim neolitskim naseljima nisu bili stratifikovani na osnovu porodice ili pola i ne primjećuju se bilo kakvi znaci nejednakosti, koji bi bili rezultat različitim pristupima resursima i prostoru.

Kultura linearnotrakaste keramike nestala je oko 5000. p.n.e. i predlagane su različite hipoteze o njenom kolapsu. Neki su sugerisali da je to bio period društvene i ekonomske krize, često povezane sa rasprostranjenim nasiljem. Jedan od najpoznatijih događaja tog tipa je masakr u Asparn-Šlecu, gde je više od 100 pojedinaca otkriveno u sistemu jama. Uz Herkshajm, ovo je mjesto sa najviše nasilno ubijenih pojedinaca u ranom neolitu, a skeleti pokazuju znakove nasilja i fraktura. Rezultati iz Asparn-Schletzu ne pokazuju skoro nikakvu rodbinu, što govori da su masakrirani pojedinci bili iz velike populacije, a ne iz male zajednice.^[10]

Lista neolitskih kultura u Evropi

Sesklo	Egej	6500 pne	5000 pne	Prva neolitska kultura u Evropi
Dimini	Egej	5000	4400
Starčevo[11]	Centralni Balkan, Podunavlje	6200	4500	Kereš (Mađarska), Kriš (Rumunija)
Vinča	Centralni Balkan, Podunavlje	5700	4500
Impresso	Jadran (Mediteran)	6400	5500	eng: Cardium pottery culture
Danilo	Jadran	5400	3900
Kakanj	Jadran	6230	4900
Butmir	Jadran	5100	4500
Hvarsko - lisičićka[12]	Jadran	4200	2500
Karanovo	Istočni Balkan	6200	3500
Boian	Istočni Balkan	4300	3500
Trakasta keramika	Srednji Dunav	5500	4500	eng: Linear Pottery culture
Lenđel	Srednji Dunav	5000	3400
Tisa	Srednji Dunav	5000	3400
Dnjestar-Bug	Moldavija, Ukrajina	6200	4700
Cucuteni	Moldavija, Ukrajina	5500	2700	(rus: Tripolje)

Reference

1. „Pere Gelabert, Penny Bickle, Daniela Hofmann, Maria Teschler-Nicola, Alexandra Anders, Xin Huang, Michelle Hämmerle,...- Socijalna i genetska raznolikost kod prvih farmera srednje Evrope”. nature - nature human behaviour. Pristupljeno 9. 11. 2024. (en)
2. Kris Hirst -Linearbandkeramik Culture - European Farming Innovators
3. KRAP (2007) under External Links, Places.
4. Hertelendi and others (1995) under External links, Places, especially page 242.
5. Gimbutas (1991) pages 35–45.
6. „Marija Gimbutas - The Goddesses and Gods of Old Europe”. University of California Press - Berkeley, Los Anfeles. Pristupljeno 9. 2. 2017. 
7. [1] Arhivirano 4 February 2007 na Wayback Machine-u
8. „Archaeological Research at Oslonki, Poland”. Princeton.edu. Pristupljeno 2013-04-23. 
9. „Linearbandkeramik Culture - The First Farmers of Europe”. Archaeology.about.com. 2013-01-17. Pristupljeno 2013-04-23. 
10. „Šokantno otkriće o drevnoj kulturi: U njihovom svetu nije bilo podela po poreklu i polu, svi su bili jednaki”. NAUKA - Arheo/istorija. Pristupljeno 9. 11. 2024. (en)
11. „J. Balen, Rajna Šošić Klindžić, Tomislav Hršak - Starčevačka kultura”. Arheološki muzej u Zagrebu, 2014. Pristupljeno 9. 2. 2019. 
12. „Alojz Benac, Sarajevo 1964 –STUDIJE O KAMENOM I BAKARNOM DOBU SJEVEROZAPADNOG BALKANA”. Pristupljeno 9. 2. 2016.