Bojni otrovi (skraćeno BOt) su vrsta hemijskog oružja sastavljenog od otrovnih jedinjenja namijenjenih za ubijanje, onesposobljavanje ili kontaminaciju ljudi, životinja i bilja.
Istorija
U starom vijeku se vrhovi strela potapaju u prirodne otrove biljaka kao što su jedić, bunika, morski luk, ili u zmijski otrov ili ekstrakte leševa. Od umjetnih (veštačkih) otrova se koriste spojevi žive, arsena, dimovi od sumpora, perja, papaka, kože.
Za vrijeme krimskog rata 1853-1856. britanski admiral Tomas Dandonald predlaže napad na ruska utvrđenja talasima sumporoksida, ali je prijedlog odbijen. Krajem 19. vijeka sa razvojem hemijske industrije postaje jasna opasnost od BOt, pa je haškom konvencijom iz 1899. zabranjena njihova upotreba.
Prvi svjetski rat
Prvi konvenciju krše Nijemci, 27. oktobra1914. kod Nev Šapela (Neuve-Chapelle) koristeći 3000 granata 105 mm punjenih kijavcem dianizidinhlorsulfonatom. 31. januara1915. koriste suzavac ksililbromid protiv Rusa, a u martu protiv Francuza. Uspjeh je bio neznatan, dijelom zbog nepovoljnog vremena.
U aprilu 1915. Nijemci pokušavaju da prekinu zastoj u ratovanju sa masovnom upotrebom zagušljivca hlora. Pušten je 22. aprila u Belgiji na frontu širine 6 km iz 6000 čeličnih boca. Ovim otrovnim talasom je otrovano 15000 Francuza, 5000 smrtno. Nijemci su bili iznenađeni rezultatom, pa nisu iskoristili rupu u poretku protivnika. Ovaj napad se smatra početkom modernog hemijskog rata.
Sile Antante su odgovorile kasnije, zbog nerazvijenosti hemijske industrije. Britanci napadaju hlorom 25. septembra 1915., a Francuzi početkom 1916. Protivhemijska odbrana dovodi brzo do gas-maski, a težnje napada ka razvoju otrova koji bi je probili.
Novi otrovi se brzo pojavljuju. Francuzi 21. februara 1916. napadaju zagušljivcem fozgenom, Nijemci 19. maja 1916. difozgenom, Britanci u junu smješom hlora, fozgena i sumporovodonika, krajem 1916. Rusi hlorpikrinom. Vrlo značajan je bio dugotrajni plikavac iperit, koji je upotrijebljen kod Ipra 12/13. jula 1917. po prvi put, od strane Nijemaca. Bio je postojan na zemljištu a za zaštitu je bilo potrebno i zaštitno odijelo, jer je iperit napadao i kožu. Gubici Antante od bojnih otrova do kraja rata se imaju pripisati iperitu za preko 85% slučajeva, iako je količinski korišten manje nego drugi BOt.
U SAD je razvijen luizit i metildihlorarsin, ali nisu upotrijebljeni. Od ukupnog broja žrtava na frontu u Prvom svjetskom ratu, oko 5% je bilo od BOt.
Između Prvog i Drugog svjetskog rata
Primjena je ponovno zabranjena konvencijama iz 1922. i 1925. ali je razvoj a ponegdje i primjena nastavljena. U napadu na Etiopiju 1936-1937. Italijani iperitom polivaju civilna naselja. Japanci koriste BOt u Kini. Nijemci pronalaze nervne BOt: sarin i tabun. Zbog razvoja avijacije svuda se preduzimaju mjere za zaštitu stanovništva od djelovanja BOt.
Drugi svjetski rat
Do masovne upotrebe BOt nije došlo, zbog straha zaraćenih strana od represalija protivnika. Samo Nijemci 1942. na Kerču ih koriste, ali poslije prijetnje saveznika odustaju od dalje upotrebe. Razvoj je ubrzan, otkrivaju se nove vrste BOt, kao nervni soman, plikavac ljepljivi iperit, diizopropoksifosforilfluorid (DEP, PF-3). Na Nirnberškom i Habarovskom procesu je utvrđeno da su i Nijemci i Japanci vršili opite BOt na zarobljenicima.
Poslije Drugog svjetskog rata
Istraživanja su nastavljena, a negdje i proizvodnja. SAD prave nervni BOt VX od 1961. U vijetnamskom ratu SAD koriste BZ otrove za onesposobljavanje i nadraživanje. Po nekim podacima 146000 osoba je otrovano samo 1965. godine u Vijetnamu ovim BOt. Koriste se i otrovi za zatrovanje bunara, izvora vode itd. Fito-toksičnim BOt uništavaju 700 000 hektara šume samo u 1965.
Osobine
Osobine se dijele na taktičko-tehničke, fizičke, i hemijske.
Pri ulasku u organizam BOt se vezuju za strukture bjelančevina i vrše remećenje njihovog fiziološko-biohemijskog dejstva (biohemijska lezija). Neke tek posredstvom tjelesnih fermenata postaju otrovna jedinjenja (letalna sinteza) - ovo je uočeno kod nervnih BOt.
Po načinu djelovanja BOt mogu imati prolazna i neprolazna dejstva. Nervni bojni otrovi uzrokuju i kumulativno dejstvo. Sredstva za neutralizaciju BOt u tijelu zovu se antidoti.
Efekti su različiti zavisno od vrste BOt. Nervni BOt imaju blage ili neprimjetne reaktivne pojave. Plikavci imaju vidljive reaktivne pojave, a zatim nastupa smrt ćelija. Kijavci i suzavci uzrokuju kijanje, kašljanje i suzenje.
Donja granica nadraživanja je minimalna koncentracija BOt za izazivanje dejstva na organizam. Otrovnost BOt se izražava smrtonosnom dozom.
Podjela
Postoje razne podjele, po fiziološkom dejstvu obično se dijele na
zagušljivce,
plikavce,
nadražljivce,
krvne,
nervne,
psihohemijske i
radioaktivne.
Po trajanju djelovanja su
kratkotrajni, čije je djelovanje 10-15 minuta, i
dugotrajni: 15 minuta do nekoliko sati, dana pa i mjeseci.
Po jačini toksičkog djelovanja su:
uništavajući (nervni, zagušljivi i opšte otrovni),
onesposobljavajući (plikavci, suzavci, nadražljivci, kijavci), i
