اس سلطنت دا بانی امیر تیمور سی ، جس دا چنگیز خان دے خاندان نال قریبی تعلق سی ۔
ابتدا
تیموریاں دا تعلق منگول خانہ بدوش وفاق یاں قبیلے برلاس نال چ ، جہڑا چنگیز خان دی فوج دا اک حصہ سی ۔ منگولاں دی وسطی ایشیا دی فتح دے مگروں برلاس ترکستان چ آباد ہو گئے (جہڑا فیر مغلستان وی کہلان لگا ) جہڑے مقامی ترک آبادی چ رل مل گئے ۔ امیر تیمور دے اقتدار ویلے برلاس اپنے رہن سہن تے بولی چ مکمل طور تے ترک بن گئے سن ۔ اس دے نال ، اسلام قبول کر کے وسطی ایشیائی ترکاں تے منگولاں نے ایرانی فارسی ادبی تے اعلی ثقافتی رہتل وی اپنا لئی ، جہڑی وسطی ایشیا چ اسلام دے ابتدائی دور توں ای غالب سی ۔ فارسی تہذیب راہیں تیموری اشرافیہ نے فارسی اسلامی تہذیت تے درباری ثقافت نوں اپنا لیا ۔
اس سلطنت دا بانی امیر تیمور سی جس دا چنگیز خان دے خاندان توں قریبی تعلق سی۔ اوہ دریائے جیحاں دے شمالی کنارے اُتے واقع شہر سبز وچ 1336ء وچ پیدا ہويا۔ اوہ اک چنگا سپاہی تے بے مثل سپہ سالار سی۔ اوہ ترکستان تے موجودہ افغانستان دے وڈے حصے اُتے قابض ہونے دے بعد 1366ء وچ بلخ وچ تخت نشین ہويا۔
بلخ وچ تخت نشین ہونے دے بعد تیمور نے انہاں تمام علاقےآں تے ملکاں اُتے قبضہ کرنا اپنا حق تے مقصد قرار دتا جنہاں اُتے چنگیز خان دی اولاد حکومت کردی سی۔ اس غرض توں اس نے فتوحات تے لشکر کشی دے ایداں دے سلسلے دا آغاز کيتا جو اس دی موت تک پورے 37 سال جاری رہیا۔ تیمور دے ابتدائی چند سال چغتائی سلطنت دے باقی ماندہ حصےآں اُتے قبضہ کرنے وچ صرف ہوئے گئے۔ اگلے چند سالاں وچ اس نے کاشغر، خوارزم، خراسان، ہرات، نیشاپور، قندھار تے سیستان فتح کر ليا۔ 1386ء وچ اس نے ایران دی مہم دا آغاز کيتا جو "یورش سہ سالہ" کہلاندی اے تے اس مہم دے دوران ماژندران تے آذربائجان تک پورے شمالی ایران اُتے قابض ہوئے گیا۔ اس مہم دے دوران اس نے گرجستان اُتے وی قبضہ کيتا۔
1391ء وچ تیمور نے سیر اوردہ یعنی خاندان سرائے دے خان تختمش دے خلاف لشکر کشی دی تے دریائے قندزجہ دے کنارے موجودہ سمارہ دے نیڑے 18 اپریل نوں اسنوں نوں اک خونریز جنگ وچ شکست دتی۔
روس دی مہم توں واپسی دے بعد تیمور نے 1392ء وچ ایران وچ نويں لشکر کشی دا آغاز کيتا جو "یورش پنج سالہ" کہلاندی اے۔ اس مہم دے دوران اس نے ہمدان، اصفہان تے شیراز فتح کيتا۔ آل مظفر دی حکومت دا خاتمہ کيتا تے بغداد تے عراق توں احمد جلائر نوں بے دخل کيتا۔ اس طرح اوہ پورے ایران تے عراق اُتے قابض ہوئے گیا۔ تیمور ایران دی مہم توں فارغ ہوکے حالے تبریز واپس ہی آیا سی کہ اسنوں اطلاع ملی کہ تختمش نے دربند دے راستے اُتے حملہ کر دتا اے۔ تیمور نے دریائے تیرک دے کنارے 18 اپریل 1395ء نوں تختمش نوں اک ہور شکست فاش دی۔ اس دے بعد تیمور نے پیش قدمی کرکے سیر اوردہ دے راجگڑھ سرائے نوں تباہ و برباد کر دتا تے اس دی اِٹ توں اِٹ بجادی۔ اس مہم دے دوران تیمور استراخان، ماسکو، کیف تے کریمیا دے شہراں نوں فتح کردا تے تباہی پھیلاندا ہويا براستہ قفقاز، گرجستان تے تبریز 798ھ وچ سمرقند واپس آگیا۔
1398ء وچ تیمور ہندوستان نوں فتح کرنے دے ارادے توں روانہ ہويا۔ ملتان تے دیپالپور توں ہُندا ہويا دسمبر 1398ء وچ دہلی فتح کر ليا۔ اگلے سال اس نے شام فتح کر ليا۔
1402ء وچ تیمور نے عثمانی سلطان بایزید یلدرم نوں جنگ انقرہ نوں شکست فاش دتی تے سمرقند واپس آنے دے بعد چین اُتے حملے دی تیاریاں شروع کر دتیاں۔ اُتے اس سفر دے دوران اوہ بیمار پے گیا تے 18 فروری 1405ء نوں انتقال کر گیا۔
تیمور دے بعد اس دے کے جانشاں شاہ رخ نے تیموری سلطنت نوں اس دے عروج اُتے پہنچیا دتا۔ 1507ء وچ شیبانی خان نے ہرات اُتے قبضہ کرکے وسط ایشیا وچ تیموری اقتدار دا خاتمہ کر دتا۔
تیموری سلاطین
تیموری سلطنت (بنفشی رنگ وچ ) گلابی حلقہ چنگیز خان دی سلطنت نوں ظاہر کررہیا اے
تیموری سلطنت نوں گورکانیان وی کہیا جاندا اے۔ اس وسیع سلطنت وچ ازبکستان، ایران، کاکیشیا، میسوپوٹامیا، افغانستان، وسط ایشیا دے بیشتر حصے شامل سن ۔ برصغیر، شام تے ترکی دے بعض حصے وی اس وچ شامل رہے۔ اس دی بنیاد امیر تیمور نے 1370ء توں 1405ء تک رکھی۔ امیر تیمور چاہندا سی کہ چنگیز خان دی طرح اک عظیم منگول سلطنت قائم کرے۔ 1467ء وچ ایہ سلطنت سکڑنا شروع ہوئی مگر تیمور دی اولاد چھوٹی ریاستاں اُتے حکمران رہی۔ سولہويں صدی وچ ایسی ہی اک ریاست فرغانہ جو ہن ازبکستان دا حصہ اے، دے شہزادے ظہیر الدین بابر نے موجودہ افغانستان دے اک حصہ اُتے حملہ کيتا تے اک چھوٹی سلطنت دی بنیاد رکھی۔ 20 برس بعد اوہ برصغیر وارد ہويا تے مغل سلطنت دی بنیاد رکھی۔
تریخ وچ دو سلطنتاں تیموری سلطنت کہلاندی نيں جنہاں وچوں پہلی امیر تیمور نے وسط ایشیا تے ایران وچ قائم کيتی جدوں کہ دوسری ظہیر الدین بابر نے ہندوستان وچ سلطنت مغلیہ دے ناں توں قائم کيتی۔ امیر تیمور دریائے جیحاں دے شمالی کنارے اُتے واقع شہر سبز وچ 1336ء وچ پیدا ہويا۔ اوہ اک چنگا سپاہی تے سپہ سالار سی۔ اوہ ترکستان تے موجودہ افغانستان دے وڈے حصے اُتے قابض ہونے دے بعد 1366ء وچ بلخ وچ تخت نشین ہويا۔ بلخ وچ تخت نشین ہونے دے بعد تیمور نے انہاں تمام علاقےآں تے ملکاں اُتے قبضہ کرنا اپنا حق تے مقصد قرار دتا جنہاں اُتے چنگیز خان دی اولاد حکومت کردی سی۔ اس غرض توں اس نے فتوحات تے لشکر کشی دے ایداں دے سلسلے دا آغاز کيتا جو اس دی موت تک جاری رہیا۔
تیمور دے ابتدائی چند سال چغتائی سلطنت دے باقی ماندہ حصےآں اُتے قبضہ کرنے وچ صرف ہوئے گئے۔ اگلے چند سالاں وچ اس نے کاشغر، خوارزم، خراسان، ہرات، نیشاپور، قندھار تے سیستان فتح کر ليا۔ 1386ء وچ اس نے ایران دی مہم دا آغاز کيتا تے اس مہم دے دوران پورے شمالی ایران اُتے قابض ہوئے گیا۔ روس دی مہم توں واپسی دے بعد تیمور نے 1392ء وچ ایران وچ نويں لشکر کشی دا آغاز کيتا۔ اس مہم دے دوران اس نے ہمدان، اصفہان تے شیراز فتح کيتا۔ آل مظفر دی حکومت دا خاتمہ کيتا تے بغداد تے عراق توں احمد جلائر نوں بے دخل کيتا۔ اس طرح اوہ پورے ایران تے عراق اُتے قابض ہوئے گیا۔
تیمور ایران دی مہم توں فارغ ہوکے حالے تبریز واپس ہی آیا سی کہ اسنوں اطلاع ملی کہ تختمش نے حملہ کر دتا اے۔ تیمور نے دریائے تیرک دے کنارے اسنوں شکست فاش دی۔ 1398ء وچ تیمور ہندوستان نوں فتح کرنے دے ارادے توں روانہ ہويا۔ ملتان تے دیپالپور توں ہُندا ہويا 1398ء نوں دہلی فتح کر ليا۔ اگلے سال اس نے شام فتح کر ليا۔ 1402ء وچ تیمور نے عثمانی سلطان بایزید یلدرم نوں جنگ انقرہ وچ شکست دتی تے سمرقند واپس آنے دے بعد چین اُتے حملے دی تیاریاں شروع کر دتیاں۔ اس سفر دے دوران اوہ بیمار پے گیا تے 18 فروری 1405ء نوں انتقال کر گیا۔
.png)
