فونیشیا جاں فونیقی (یونانی: Φοίνικες, فوئنکس) مشرق وسطی دے زرخیز ہلال (The Fertile Crescent) لہندے حصے وچّ بحیرہ روم دے ساحل دے نال-نال واقع اک پرانی رہتل سی ایہدا مرکز اج دے لبنان دا ساحل سی۔ سمندری وپار دے ذریعے ایہہ 1550 ق م توں 300 ق م دے ویلے وچّ بحیرہ روم دے دور-دراز علاقےآں وچّ پھیل گئی۔ اوہناں نوں پرانی یونانی اتے رومی لوک جامنی - رنگ دے وپاری کیہا کردے سن کیونکہ رنگریزی وچّ استعمال ہون والے میورکس گھوگے توں بنائے جان والا جامنی رنگ صرف ایہناں کولوں ہی ملیا کردا سی۔ ایہناں نے جس فونیشیائی لپی دی کاڈھ کڈھی سی اس اتے دنیا دیاں ساریاں پرمکھ اکھرمالاواں آدھارت ہن۔ کئی بولی ماہران دا مننا ہے کہ بھارت دیاں ساریاں لپیاں جان جروف تہجی وی اس فونیشیائی اکھران دی اولاد ہن۔
تریخ
اج توں پنج ہزار سال پہلاں جس زمانے وچّ لوک اک جگہ رہن دے بجائے تلاش روزگار وچّ چل پھر کے زندگی بسر کردے سن ۔ بحیرہ روم دے چڑھدے ساحل ، شمالی فلسطین، لہندا شام اتے لبنان اتے قبیلہ سام دی اک شاخ جو اتھے آکے وس گئی ، جس نوں اج اسیں فونیشیا جاں فونیقی دے نام توں یاد کردے آں ۔
ماضی وچّ سرزمینِ فلسطین نوں "ارض کنعان" کیہا جاندا سی ۔ فونیقیاں نے جدوں اس علاقے وچّ رہائش کیتی تاں اپنے آپ نوں اپنے علاقے دے نام توں اہلِ کنعان موسوم کیتا جویں اہلِ صور و اہلِ صیدا وغیرہ ۔ انھاننے کدے وی اپنے آپ نوں فونیقی نہیں کیہا اتے اس دور وچّ کِتے وی فونیقیاں دا نام نہیں ملدا ہے ۔ فونیقی دی اصطلاح ہومر دے سمیں توں یونان وچّ پرچلت ہوئی ۔
فونیقی ترقی یافتہ رہتل اتے تمدن والے سی اوہ کانسی اتے لوہے نوں اپنی صنعتاں وچّ استعمال کیتا کردے سن اتے فوجی سند سندیڑا(سازوسامان) بناؤن وچّ وڈی مہارت رکھدے سن ۔ فونیقیاں دا سبھ توں وڈا کارنامہ حروفِ تہجی نوں آسان سمجھ وچّ بدل کرنا اتے دور دراز دے علاقےآں وچّ پہچانا ہے ، انھاننے پروٹوسیمیٹک(پروٹو سامی) اکھراں نوں آسان بنایا تانکِہ لکھن وچّ زیادہ وقت صرف نا ہوۓ اتے کاروباری ضرورت دے تحت پپائیرس دی شاخان دے کاغذ مصر توں درآمد کیتا تانکِہ مٹی دی تختیاں اتے اکھر نقش کرن وچّ جو وقت برباد ہندا ہے نہ ہووے اتے سمندری سفر دے دوران نمی توں جو مٹی دی تختیاں نوں نقصان پجدا ہے اس توں وی بچیا جا سکے ۔
فونیقیاں دا اک ہور وڈا کارنامہ گنتی دی کھوج ہے ۔ وپاری پیشہ ہون دے کارن انھاننے ریاضی دی لکھت اہمیت نوں سختی دے نال محسوس کیتا چنانچہ انھاننے گنتی دی بنیاد رکھی ۔
فونیقی قوم دی ایہہ لپی وکھ وکھ قوماں وچّ پہنچ کے تبدیل ہندا گیا لیکن پونک ( Punic ) قوم وچّ ایہہ لپی جویں دا تویں پرچلت رہا اتے فونیقی قوم دے پتن دے سالاں بعد 200 قبل مسیح تکّ رائج رہا
جتھے فونیقی قوم دی ایہہ لپی پرانی آرامی ، نبتی ، عربی ، یونانی ، پرانی لاطینی اتے ماڈرن رومن بولیان وچّ پہنچ کے تبدیل ہُندی گئی ۔ اتھے اوہناں قوماں نے وی اپنے لپی وچّ تبدیلی پیدا کیتی جو تصویری اتے علامتی لپی استعمال کردے سی ، مثلاً میسو پوٹیمیا دی سمیری , عکادی اتے مصر دی مصری تصویری لپی لپی ۔
