Zygmunt Filip Manowarda

Zygmunt Manowarda

kapitan rezerwy lekarz
Data i miejsce urodzenia	5 października 1889 Czerniowce
Data i miejsce śmierci	3 października 1938 Warszawa
Przebieg służby
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Jednostki	2 Batalion Sanitarny
Stanowiska	lekarz wojskowy
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, wojna polsko-ukraińska (obrona Lwowa), wojna polsko-bolszewicka
Późniejsza praca	lekarz, urzędnik
Odznaczenia

Zygmunt Filip de Jana Manowarda^[a] (ur. 5 października 1889 w Czerniowcach, zm. 3 października 1938 w Warszawie) – polski lekarz stomatolog z tytułem doktora, kapitan rezerwy służby zdrowia Wojska Polskiego, specjalista bezpieczeństwa i higieny pracy.

Życiorys

Zygmunt Filip de Jana Manowarda urodził się 5 października 1889 w Czerniowcach^[1][2][3][4]. Pochodził z rodziny polskiej^[2]. Kształcił się w C. K. V Gimnazjum w Jarosławiu^[5], C. K. V Gimnazjum we Lwowie^[6]. W 1909 zdał egzamin dojrzałości w C. K. VIII Gimnazjum we Lwowie (w jego klasie byli Władysław Dajewski, Tadeusz Kuczyński)^[7].

Po zakończeniu I wojny światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego jako oficer wcześniej służący w armii austro-węgierskiej z zatwierdzeniem stopnia porucznika^[8]. Wziął udział w obronie Lwowa w trakcie wojny polsko-ukraińskiej służąc w stopniu porucznika w Szpitalu Technika nr I i w Szpitalu nr II^[9][10][11]. Później brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej, po czym odszedł z wojska w 1921^[3]. Został awansowany do stopnia kapitana rezerwy w korpusie oficerów sanitarnych lekarzy ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919^{[12][13][11][3]}. W 1923, 1924 w stopniu kapitana był przydzielony jako oficer rezerwowy do 2 batalionu sanitarnego w Lublinie^[14][15]. W 1934 w stopniu kapitana rezerwy lekarza był w kadrze zapasowej 10 Szpitala Okręgowego i był wówczas przydzielony do Powiatowej Komendy Uzupełnień Przemyśl^[16].

Ukończył studia medyczne i 1 lutego 1919 uzyskał na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie tytuł naukowy doktora wszech nauk lekarskich^[1][2][17]. Został lekarzem dentystą^[18][11]. Od 1922 do 1931 mieszkał w Zaleszczykach^[3]. Był tam lekarzem naczelnym Kasy Chorych oraz lekarzem Korpusu Ochrony Pogranicza^[3] (w mieście funkcjonowały wówczas szwadron Kawalerii KOP „Zaleszczyki” i strażnica KOP „Zaleszczyki”). Ponadto prowadził tam gabinet dentystyczny^[19]. 26 maja 1930 Sąd Najwyższy wydał rozstrzygnięcie w sprawie zachowania pracownika zakładu stomatologicznego Manowardy podjęto pod jego nieobecność, orzekając że uprawnionym technikom dentystycznym nie wolno leczyć i usuwać zębów^[20]. Następnie (1931) pracował w Szpitalu Okręgowym w Przemyślu i wówczas był członkiem Lwowskiej Izby Lekarskiej^[21]. Na początku 1932 został lekarzem w Sierakowicach i członkiem Izby Lekarskiej Poznańsko-Pomorskiej^[22][23]. Pracował także w szpitalu w Gdyni^[3]. Później był lekarzem w Skarżysku i członkiem Krakowskiej Izby Lekarskiej, skąd w kwietniu 1936 przeniósł się do Warszawy^[24]. Został zatrudniony jako lekarz fabryczny w zakładach przemysłu wojennego^[3]. Wówczas zaangażował się w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy i pioniersko inicjował współpracę na linii służby lekarskiej ze światem inżynierskim^[3]. Był kierownikiem Lekarskiej Inspekcji Pracy^[11]. Pełnił stanowisko Naczelnego Lekarza Państwowych Zakładów Inżynierii^[11]. Jako delegat Ministerstwa Spraw Wojskowych brał udział w Pierwszej Międzynarodowej Konferencji Bezpieczeństwa Pracy zorganizowanej w dniach 26–28 kwietnia 1937 w Amsterdamie, gdzie wygłosił referat pt. Organizacja bezpieczeństwa i higieny pracy w fabrykach samochodów w Polsce^[25][26][27]. W 1937 jako przedstawiciel MSWoj. był przewodniczącym ogólnych norm bezpieczeństwa Sekcji Technicznej Komisji Bezpieczeństwa Pracy przy Ministerstwie Opieki Społecznej^[28]. U schyłku życia sprawował stanowisko naczelnego lekarza Inspekcji Pracy w Ministerstwie Opieki Społecznej^[3]. Był autorem artykułów dotyczących bhp, publikowanych w czasopiśmie fachowym „Przegląd Bezpieczeństwa Pracy”^{[29][30][31][32]}.

Pod koniec życia chorował odczuwając także skutki ran z okresu działań wojennych^[3]. Zmarł 3 października 1938 w Warszawie w wieku 48 lat^{[11][33][34][35]}. Został pochowany 7 października 1938 na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A 17-8-6)^[11][33][34].

Był żonaty, miał siostrę^[11]. Jego żoną została Irena z domu Pielecka, pochodząca z Sierakowic^[36]. Jego krewną była Wanda Manowarda, pracująca z nim w Zaleszczykach^[37].

W Wojsku Polskich służył także podpułkownik żandarmerii Zygmunt Jan de Jana Manowarda (ur. 1884)^[b].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Walecznych^[11][3].
• Odznaka Honorowa „Orlęta”^[11][3].

Uwagi

1. W odróżnieniu od innego oficera o tej samej tożsamości w ewidencji wojskowej II Rzeczypospolitej był określany jako „Zygmunt de Jana Manowarda II”, zob. Rocznik Oficerski 1923, 1924.
2. W ewidencji wojskowej początkowo określany jako „Zygmunt de Jana Manowarda I” (1923), później jako „Zygmunt Jan Manowarda” (1924).

Przypisy

1. Kronika. Z Uniwersytetu Lwowskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 55 z 7 marca 1919. 
2. Adam Bednarski: Rzut oka na pierwsze ćwierćwiecze istnienia Wydziału Lekarskiego Lwowskiego. 1920, s. 27.
3. Z żałobnej karty. Ś. p. dr Zygmunt de Jana Manowarda. „Przegląd Bezpieczeństwa Pracy”. 11, s. 315, 1938. 
4. Oficerowie. Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. [dostęp 2017-03-07].
5. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Jarosławiu za rok szkolny 1900. Jarosław: 1900, s. 38.
6. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. V Gimnazyum we Lwowie za rok szkolny 1907. Lwów: 1907, s. 97.
7. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum VIII we Lwowie za rok szkolny 1909. Lwów: Fundusz Naukowy, 1909, s. 164, 165.
8. Wykaz oficerów, którzy nadesłali swe karty kwalifikacyjne, do Wydziału prac przygotowawczych, dla Komisji Weryfikacyjnej przy Departamencie Personalnym Ministerstwa Spraw Wojskowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922, s. 71.
9. Obsada personalna obrony Lwowa 1 - 22.11.1918r. stankiewicze.com. [dostęp 2017-03-07].
10. Iwona Łaptaszyńska: Obrona Lwowa 1 – 22.11.1918r.. genealogia.okiem.pl. [dostęp 2017-03-07].
11. Zygmunt Manowarda. Nekrolog. „Kurjer Warszawski”, s. 9, Nr 274 z 6 października 1939. 
12. Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1223.
13. Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 1102.
14. Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1136.
15. Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 1029.
16. Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 216, 799.
17. Wiadomości bieżące. Lwów. „Przegląd Lekarski”, s. 40, Nr 10 z 10 marca 1919. 
18. Odgłosy. I Zasadnicze orzeczenie Sądu Najwyższego. „Kronika Dentystyczna”, s. 43, Nr 3-4 z 1931. 
19. Odgłosy. I Zasadnicze orzeczenie Sądu Najwyższego. „Kronika Dentystyczna”, s. 43, 47, Nr 3-4 z 1931. 
20. Odgłosy. I Zasadnicze orzeczenie Sądu Najwyższego. „Kronika Dentystyczna”, s. 43-47, Nr 3-4 z 1931. 
21. Lista członków Lwowskiej Izby Lekarskiej według stanu z lipca 1931. „Dziennik Urzędowy Izb Lekarskich”, s. 330, Nr 9 z 1 września 1931. 
22. Izba Lekarska Poznańsko-Pomorska. „Dziennik Urzędowy Izb Lekarskich”, s. 158, Nr 5 z 1 maja 1932. 
23. Spis abonentów sieci telefonicznych państwowych i koncesjonowanych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy). Warszawa: 1932, s. 519.
24. Z izb lekarskich okręgowych. Krakowska Izba Lekarska. Wykaz zmian w spisie członków Izby w kwietniu 1936. „Dziennik Urzędowy Izb Lekarskich”, s. 182, Nr 6 z 1 czerwca 1936. 
25. Z kraju i ze świata. Pierwsza Międzynarodowa Konferencja Bezpieczeństwa Pracy (Amsterdam, 26, 27 i 28 kwietnia 1937 r.). „Przegląd Bezpieczeństwa Pracy”. 5, s. 117, 1937. 
26. Wstęp. „Przegląd Bezpieczeństwa Pracy”. 6, s. 119, 1937. 
27. Pierwsza Międzynarodowa Konferencja Bezpieczeństwa Pracy w Amsterdamie. „Przegląd Bezpieczeństwa Pracy”. 6, s. 126, 1937. 
28. Z kraju i ze świata. Komisja Bezpieczeństwa Pracy przy Ministerstwie Opieki Społecznej. „Przegląd Bezpieczeństwa Pracy”. 6, s. 139, 1937. 
29. Zygmunt Manowarda. Organizacja bezpieczeństwa pracy w Państwowych Zakładach Inżynierii. „Przegląd Bezpieczeństwa Pracy”. 6, s. 128-129, 1937. 
30. Zygmunt Manowarda. Bezpieczeństwo pracy równoważne z zagadnieniami produkcji. „Przegląd Bezpieczeństwa Pracy”. 9, s. 200-201, 1937. 
31. Zygmunt Manowarda. Bezpieczeństwo i higiena pracy w Państw. Zakładach Inżynierii. „Przegląd Bezpieczeństwa Pracy”. 11, s. 255-257, 1937. 
32. Zygmunt Manowarda. O współpracę lekarzy z inżynierami w akcji bezpieczeństwa i higieny pracy. „Przegląd Bezpieczeństwa Pracy”. 6, s. 195, 1938. 
33. Zmarli w Warszawie. „Warszawski Dziennik Narodowy”, s. 7, Nr 275B z 7 października 1938. 
34. Lista pochowanych. Zygmunt Manowarda. um.warszawa.pl. [dostęp 2017-03-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-18)].
35. Informacja o zmarłych. Zygmunt (de) Jana-Manowarda. nekrologi-baza.pl. [dostęp 2017-03-07].
36. Ogłoszenia sądowe. Zapisy w rejestrze majątkowym. „Pomorski Dziennik Wojewódzki”, s. 562, Nr 24 z 1 grudnia 1934. 
37. Odgłosy. I Zasadnicze orzeczenie Sądu Najwyższego. „Kronika Dentystyczna”, s. 44, 47, Nr 3-4 z 1931. 

Bibliografia

• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1934.
• Z żałobnej karty. Ś. p. dr Zygmunt de Jana Manowarda. „Przegląd Bezpieczeństwa Pracy”. 11, s. 315, 1938.