Zawiercie Duże

Zawiercie Duże

dawna wieś na terenie Zawiercia
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	zawierciański
Miasto	Zawiercie
W granicach Zawiercia	1 lipca 1916
Populacja (289) • liczba ludności	1827
Strefa numeracyjna	32
Kod pocztowy	42-400
Tablice rejestracyjne	SZA
Położenie na mapie Zawiercia Zawiercie Duże
Położenie na mapie Polski Zawiercie Duże
Położenie na mapie województwa śląskiego Zawiercie Duże
Położenie na mapie powiatu zawierciańskiego Zawiercie Duże
50°29′16″N 19°25′00″E

Zawiercie Duże (dawnie także Zawiercie Większe) – dawna wieś, jedna z dwóch (obok Zawiercia Małego) pierwotnych ognisk osadniczych współczesnego miasta Zawiercie.

Historia

Historia miasta Zawiercie sięga 1431 roku, kiedy to w dokumencie nadającym grunty i zezwolenie na zbudowanie karczmy po raz pierwszy została wymieniona nazwa Zawiercie. W końcu XVIII wieku istniały dwie sąsiadujące miejscowości: Zawiercie Większe, w którym znajdował się tartak oraz Zawiercie Małe z fryszerką^[1] . Na przełomie XIX i XX w. utrwalił się podział na dwie wsie: Zawiercie Duże i Zawiercie Małe^[2].

Zawiercie Duże rozpościerało się po lewej stronie Warty, wzdłuż drogi wiodącej do Poręby (współczesna ulica Wojska Polskiego). W 1827 liczyło ono tylko 56 domostw i 289 mieszkańców^[1] . Położenie po lewej stronie rzeki sprawiło, że Zawiercie Duże wchodziło w skład dóbr Mrzygłód w powiecie będzińskim, podczas gdy Zawiercie Małe po prawej stronie Warty wchodziło w skład dóbr Kromołów w powiecie olkuskim^[3].

Na rozwój obu wsi zawierciańskich mocno wpłynęła budowa Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w XIX wieku^[4]. Wybudowanie kolei na wschód od Zawiercia Małego sprawiło, że mimo położenia po prawej stronie Warty miejscowość zrosła się z Zawierciem Dużym, głównie na osi ulicy Aptecznej z powstałym między obydwoma miejscowościami Starym Rynkiem. Obie miejscowości weszły w 1867 roku w skład nowo utworzonej gminy Poręba Mrzygłodzka w powiecie będzińskim^[5][3]. Wokół powstały zakłady przemysłowe i osiedla przyfabryczne^[6].

Podczas I wojny światowej Zawiercie Duże i Zawiercie Małe znalazły się pod okupacją niemiecką i reformowanego tam powiatu będzińskiego, gdzie 1 lipca 1915 połączyły się w miasto Zawiercie na mocy Ustawy Miejskiej dla okręgów Królestwa Polskiego znajdujących się pod zarządem niemieckim^[7]. Zurbanizowane obszary Zawiercia na wschód od Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej znalazły się początkowo w strefie okupacyjnej austriackiej i utworzonym tam powiecie dąbrowskim, gdzie weszły w skład gminy Kromołów, której zostały siedzibą^[8]. W marcu 1915 władze austriackie zasygnalizowały, że organizacja gminy Kromołów nie została w pełni przeprowadzona i że „obszar gminy pozostaje ten sam jak dotychczas, o ile wskutek umowy z niemieckim zarządem wojskowym co do granicy, części gminy nie przypadają na terytorium zarządu Niemieckiego”^[7]. Doszło do tego 15 sierpnia 1915, kiedy to Zawiercie (Wschodnie) z fabryką Huldscinskiego wyłączono z gminy Kromołów, zatwierdzając tym samym jego przynależność do miasta Zawiercia w niemieckiej strefie okupacyjnej; równocześnie siedzibę gminy Kromołów przeniesiono z Zawiercia (Wschodniego) do Kromołowa^[9].

Po wojnie całe miasto Zawiercie znalazło się w granicach niepodległej Polski^[10].

Przypisy

1. Praca zbiorowa 1965 ↓.
2. Zawiercie: Historia i położenie.
3. Zawiercie Małe, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 494 .
4. Grabania M., Zawiercie: zarys rozwoju powiatu i miasta, Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”, 1969.
5. Postanowienie z 17 (29) września 1866, ogłoszone 5 (17) stycznia 1867 (Dziennik Praw, rok 1866, tom 66, nr 219, s. 279).
6. Abramski J., Zawiercie. Studium monograficzne, Zawiercie: Miejski Ośrodek Kultury „Centrum”, 1994, ISBN 83-902833-0-1.
7. Dziennik Rozporządzeń dla Jenerał Gubernatorstwa Warszawskiego. 1915, nr 12, poz. 25.
8. Amtsblatt des Kreises Dombrowa, 1915, No 1.
9. Dziennik Urzędowy Obwodu Dąbrowskiego, 1915, R. 1, No 12.
10. Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933.

Bibliografia

• JerzyJ. Abramski JerzyJ., Zawiercie i jego ulice, Zawiercie: Towarzystwo Miłośników Ziemi Zawierciańskej, 1991 . Brak numerów stron w książce
• JerzyJ. Abramski JerzyJ., Zawiercie. Studium monograficzne, Zawiercie: Miejski Ośrodek Kultury „Centrum”, 1994, ISBN 83-902833-0-1 . Brak numerów stron w książce
• MarekM. Grabania MarekM., Zawiercie: zarys rozwoju powiatu i miasta, Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”, 1969 . Brak numerów stron w książce
• Praca zbiorowa: Miasta polskie w tysiącleciu, tom I, województwo katowickie, hasło „Zawiercie”. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Ossolineum, 1965, s. 485–486.

Linki zewnętrzne

• Zawiercie Duże, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 494 .