Stary Rynek (Zawiercie)

Stary Rynek

Osiedle Zawiercia
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	zawierciański
Miasto	Zawiercie
Przewodniczący	Katarzyna Rusek-Szczygieł
Powierzchnia	2,04 km²
Populacja (2015) • liczba ludności	3482
Strefa numeracyjna	32
Kod pocztowy	42-400
Tablice rejestracyjne	SZA
Położenie na mapie Zawiercia

Stary Rynek – osiedle Zawiercia, znajdujące się w zachodniej części miasta.

Położenie

Stary Rynek znajduje się w zachodniej części miasta. Jest ograniczony linią kolejową, drogą krajową nr 78 oraz ulicami: Zachodnią, Cerefisko i Podmiejską. W pobliżu osiedla znajduje się osiedle TAZ^[1].

Charakterystyka

Stary Rynek jest osiedlem o zabudowie wielorodzinnej (76 budynków), a także największą w Zawierciu liczbą budynków wielorodzinnych wybudowanych przed 1945 rokiem (58). W 2015 roku osiedle zamieszkiwały 3482 osoby. Osiedle charakteryzuje się najwyższym w skali miasta na 1000 osób wskaźnikiem bezrobotnych (85,6 osób) oraz wskaźnikiem przestępstw (38,5 przestępstw). Stary Rynek cechuje się także złym stanem środowiska naturalnego, wynikłym z niskiej emisji, zanieczyszczenia Warty oraz bliskości obszarów przemysłowych. Stary Rynek przoduje w mieście w kwestii zagęszczenia placówek handlowych^[1].

W skład osiedla wchodzą ulice: 11 Listopada, Apteczna, Bankowa, Bliska, Cerefisko, Ciasna, Dawna, plac Dąbrowskiego, Dobra, Hoża, Kopernika, Księżycowa, Lepsza, Marszałkowska, Morelowa, Piesza, Podmiejska, Porębska, Robotnicza, Rolnicza, Staroszkolna, Stary Rynek, Szkolna, Ślepa, Widok, Włodowska, Wspólna, Zachodnia, Żurawia, Żyły oraz w części Mrzygłodzka^[2].

Historia

Pierwszym zakładem funkcjonującym na terenie obecnego osiedla Stary Rynek była założona w 1833 roku przez Piotra Gostkowskiego przędzalnia bawełny. Był to pierwszy tego typu zakład w Zagłębiu Dąbrowskim^[3]. Po wielu zmianach własnościowych, a także pożarze w 1877 roku, w 1878 roku przędzalnia została przejęta przez TAZ^[4]. W 1881 roku TAZ wybudował przyzakładowy szpital^[5]. Mimo to pod koniec XIX wieku w okolicy panowały fatalne warunki mieszkaniowe; mieszkania były opisywane przez „Tydzień Piotrkowski” jako „wilgotne, ciasne i brudne”^[6].

Żydzi w zawierciańskim getcie

Nazwa osiedla pochodzi od przechodzącej przez nią ulicy Stary Rynek. Te okolice od początku XX wieku odgrywały w Zawierciu istotne funkcje handlowe. Stary Rynek był pierwszym placem targowym w Zawierciu^[7]. Ponadto w 1904 roku gubernator piotrkowski zatwierdził uchwałę wsi Zawiercie z 19 listopada 1903 roku i wyraził zgodę na organizowanie od maja 1904 roku coczwartkowych targów na terenie, który nazwano Nowym Rynkiem^[8]. Jednocześnie w tym okresie w okolicach Nowego Rynku nastąpił rozwój sieci ulic (Apteczna, Hoża, Marszałkowska, Stary Rynek)^[9]. W 1921 roku Rada Miejska podjęła uchwałę o ułożeniu trotuarów i płyt betonowych m.in. na ulicach Marszałkowskiej i Aptecznej^[10].

Po zakończeniu I wojny światowej przeważająca większość sklepów przy ulicy Marszałkowskiej i na Nowym Rynku należała do Żydów, którzy od 1880 roku mieli w Zawierciu własną synagogę, a w 1905 roku przy ulicy Hożej utworzyli gminę^[11]. Poza sklepami w okresie międzywojennym na terenie obecnego osiedla Stary Rynek działały szkoły, biblioteka, apteka oraz związki zawodowe pracowników przemysłu włókienniczego i przemysłu metalowego^[12][13].

Po wkroczeniu Niemców do Polski, w maju 1941 roku w Zawierciu utworzono getto, obejmujące ulice: Stary Rynek, Nowy Rynek, Apteczną, Widok, Marszałkowską, Ciemną, Ciasną i Górnośląską^[14], ponadto przy ulicy Widok swoją siedzibę miała policja żydowska^[15]. W sierpniu 1943 roku nastąpiła likwidacja getta^[16].

Po zakończeniu II wojny światowej na Starym Rynku powstały Zawierciańskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego, technikum samochodowe i szkoła handlowa, a w 1950 roku – boisko klubu sportowego „Włókniarz”^[17][18]. Jednocześnie ulice: Nowy Rynek i Marszałkowska były głównymi miejscami koncentracji sklepów w Zawierciu. Ten stan rzeczy uległ zmianie w 1970 roku, kiedy to nad częścią Nowego Rynku zbudowano wiadukt nad torami kolejowymi^[13]. Dwa lata później zmieniono nazwę Nowego Rynku na plac Jarosława Dąbrowskiego^[8].

Po 1989 roku przy ulicy Marszałkowskiej odnowiono budynki. Ulica ta wspólnie z ulicami: Apteczną i Hożą nadal spełniała funkcje handlowe^[19]. Na początku XXI wieku zwiększyła się liczba zamkniętych sklepów w okolicy^[20].

Zabytki

Budynek dawnej synagogi w 2008 roku

Do gminnej ewidencji zabytków na terenie osiedla Stary Rynek wpisane są^[21]:

• budynek dawnej mieszalni odpadów bawełny (11 Listopada 2)
• budynek dawnej przędzalni odpadów bawełny (11 Listopada 2)
• budynek dawnej rytowni i drapalni (11 Listopada 2)
• budynek dawnej farbiarni (11 Listopada 2)
• budynek dawnego warsztatu (11 Listopada 2)
• budynek dawnej kuchni i laboratorium (11 Listopada 2)
• naziemne łączniki budynków (11 Listopada 2)
• dawna blicharnia (11 Listopada 2)
• dawna kotłownia (11 Listopada 2)
• mur odgradzający teren przemysłowy od torów kolejowych (11 Listopada 2)
• budynek dawnej przędzalni (11 Listopada 9)
• układ urbanistyczny osiedla robotniczego (11 Listopada 8–18 oraz Staroszkolna 3–11)
• budynek mieszkalny – dawny szpital (11 Listopada 20)
• budynek usługowy (Bankowa 4)
• kapliczka pw. Jana Nepomucena (Kopernika oraz Porębska)
• budynek mieszkalno-usługowy (Marszałkowska 29)
• budynek mieszkalno-usługowy (Marszałkowska 31)
• synagoga (Marszałkowska 41)
• most na Warcie z 1908 roku (Stary Rynek oraz Apteczna)

Przypisy

1. Lokalny Program Rewitalizacji Obszarów Miejskich na terenie Zawiercie na lata 2014 – 2020 (PROJEKT) [online], Urząd Miejski w Zawierciu [dostęp 2022-08-07] .
2. Osiedle Stary Rynek [online], Biuletyn Informacji Publicznej [dostęp 2022-08-13] .
3. Zawiercie. Studium monograficzne, s. 318 .
4. Zawiercie i jego ulice, s. 72 .
5. Zawiercie. Studium monograficzne, s. 74 .
6. Zawiercie i jego ulice, s. 73 .
7. Marszałkowska – umierająca ulica handlowa? [online], Zawiercianin.pl, 6 sierpnia 2010 [dostęp 2022-08-13] .
8. Zawiercie i jego ulice, s. 83 .
9. Monografia Zawiercia, s. 178 .
10. Zawiercie i jego ulice, s. 75 .
11. Zawiercie i jego ulice, s. 75, 88 .
12. Zawiercie i jego ulice, s. 74, 85 .
13. Monografia Zawiercia, s. 90 .
14. Zawiercie i jego ulice, s. 89 .
15. Monografia Zawiercia, s. 64 .
16. Zawiercie i jego ulice, s. 90 .
17. Zawiercie i jego ulice, s. 71, 83 .
18. Monografia Zawiercia, s. 442 .
19. Monografia Zawiercia, s. 90, 189 .
20. PaulinaP. Musialska PaulinaP., Zawiercie: Będzie rewitalizacja Starego Rynku [online], Zawiercie Nasze Miasto, 18 maja 2016 [dostęp 2022-08-13] .
21. Zarządzenie Nr 1303/17 w sprawie przyjęcia Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Zawiercie [online], Biuletyn Informacji Publicznej [dostęp 2022-08-14] .

Bibliografia

• JerzyJ. Abramski JerzyJ., Zawiercie i jego ulice, Zawiercie: Towarzystwo Miłośników Ziemi Zawierciańskej, 1991 . Brak numerów stron w książce
• JerzyJ. Abramski JerzyJ., Zawiercie. Studium monograficzne, Zawiercie: Miejski Ośrodek Kultury „Centrum”, 1994, ISBN 83-902833-0-1 . Brak numerów stron w książce
• Monografia Zawiercia, Zawiercie: Towarzystwo Miłośników Ziemi Zawierciańskej, 2003, ISBN 83-905651-5-3 . Brak numerów stron w książce