Zasada językowa

Zasada językowa, reguła językowa – w językoznawstwie formalne sformułowanie zależności między jednostkami lub strukturami językowymi[1]. Zasady deskryptywne są wynoszone z badań rzeczywistych wzorców posługiwania się danym językiem[2][3]. Mogą być wyrażane w sposób nieformalny, przy użyciu zwykłego języka; takie podejście było właściwe dla wczesnych prac lingwistycznych. W nowoczesnym językoznawstwie dąży się do możliwie precyzyjnego (a zarazem ekonomicznego) formułowania zasad języka, w sposób odpowiadający danemu modelowi teoretycznemu[3].

Pojęcie występuje w gramatyce generatywnej. Reguły generatywne to nie tylko opis zaobserwowanych zjawisk językowych, ale również predyktywna hipoteza dotycząca relacji między zdaniami, możliwa do odniesienia do całego systemu językowego i odzwierciedlająca kompetencję rodzimego użytkownika języka (native speakera). W ujęciu klasycznym gramatykę postrzega się jako zespół zasad formowania gramatycznych wypowiedzeń. Zasady te można kategoryzować ze względu na płaszczyzny gramatyczne, w których występują (np. „reguły składniowe”, „reguły fonologiczne”)[1].

Zasady gramatyczne mają charakter rygorystyczny: ich naruszenie prowadzi do jednoznacznej niepoprawności lub niedopuszczalności wyrażenia (np. „wysoka stół”). Z kolei przy naruszeniu zasad semantycznych (leksykalnych) mówi się często o niezrozumiałości wyrażenia (np. „metalowa zawiść”). Reguły semantyczne są bardziej elastyczne, co wynika m.in. z powszechności zjawiska metaforyzacji[4]. Sformułowanie zasady, która obowiązuje w większości przypadków danego zjawiska, nie wyklucza istnienia wyjątków[3].

Zasady a normatywność

Typowi użytkownicy języka zwykle nie uświadamiają sobie kształtu zasad językowych, ani nie potrafią sprawnie ich formułować[5]. Każda osoba jest jednak w stanie wydawać intuicyjne sądy na temat gramatyczności wypowiedzeń, czyli określać różne wyrażenia jako gramatyczne lub niegramatyczne, kierując się posiadaną znajomością systemu językowego[6]. Niemniej czasami native speakerzy, przy braku odpowiedniej wiedzy lingwistycznej, mogą nie odróżniać wyrażeń niegramatycznych (sensu stricto) od wyrażeń nieakceptowalnych semantycznie[7]. Dodatkowo pojęcie zasady w języku może być rozumiane zarówno w sposób deskryptywny (opisowy), jak i preskryptywny (nakazowy)[8][9].

Cechą praktyki językowej jest regularność: zachowania językowe nie mają charakteru przypadkowego (są usankcjonowane społecznie i stale się powtarzają); oznacza to, że na ich podstawie można formułować zasady[10]. Struktura gramatyczna i zasady językowe (w rozumieniu lingwistyki opisowej) istnieją całkowicie niezależnie od działalności regulatorów językowych, usiłujących kodyfikować język[11]. Są właściwe dla każdego języka i dialektu, w tym zarówno języków społeczeństw uprzemysłowionych lub zurbanizowanych, jak i języków, którymi posługują się społeczności tradycyjne[12][13][14].

Z kolei w ujęciu tradycyjnym (preskryptywnym), powszechnym wśród użytkowników języka, zasady są utożsamiane z regułami normatywnymi, aprobującymi lub dezaprobującymi określone formy językowe[8][15][16]. Często chodzi o odwołanie do normy w postaci języka standardowego[15]. Poza językoznawstwem mianem zasad bywają określane wskazówki dot. dobrej praktyki językowej[3].

Zasady językowe nie mają charakteru stałego i wykazują wariantywność, zarówno w czasie, jak i między grupami użytkowników danego języka. Z jednej strony zmieniają się wraz z ewolucją zachowań użytkowników danego języka, a ich opis opiera się na analizie tych zachowań[10]. Z drugiej mogą dotyczyć zarówno całokształtu języka, jak i odnosić się do pewnego dialektu lub idiolektu (języka osobniczego)[17]. Przepisy normatywne to często odzwierciedlenie zasad dialektu o wyższym prestiżu; zdarza się też, że całkowicie odbiegają od naturalnych (wewnętrznych) reguł języka, przyswajanych w procesie akwizycji[18].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Crystal 2008 ↓, s. 420.
  2. ↑ Edward Finegan, Language: Its Structure and Use, wyd. 7, Boston: Cengage Learning, 2015, s. 8–9, ISBN 978-1-285-05245-8 (ang.).
  3. ↑ a b c d Robert Lawrence Trask, Language and Linguistics: The Key Concepts, wyd. 2, Abingdon–New York: Routledge, 2007, s. 248, DOI: 10.4324/9780203961131, ISBN 978-0-415-41359-6, ISBN 978-0-203-96113-1, OCLC 75087994 (ang.).
  4. ↑ František Čermák, Jazyk a jazykověda: přehled a slovníky, wyd. 4, Praha: Nakladatelství Karolinum, Univerzita Karlova, 2011, s. 89, ISBN 978-80-246-2360-3, OCLC 878145746 (cz.).
  5. ↑ Andrew Brook, Robert J. Stainton, Knowledge and Mind: A Philosophical Introduction, Cambridge: MIT Press, 2001, s. 37–38, ISBN 0-262-52317-5, ISBN 978-0-262-26164-7, OCLC 1031874063 (ang.).
  6. ↑ Anne Lobeck, Kristin Denham, Navigating English Grammar: A Guide to Analyzing Real Language, Chichester: Wiley-Blackwell, 2014, s. 6, ISBN 978-1-405-15993-7, ISBN 978-1-405-15994-4, ISBN 978-1-118-34023-3, OCLC 829097424 (ang.).
  7. ↑ Gerrit J. Dimmendaal, Places and people: field sites and informants, [w:] Paul Newman, Martha Ratliff (red.), Linguistic Fieldwork, Cambridge: Cambridge University Press, 2001, s. 55–75, ISBN 0-521-66049-1, ISBN 0-521-66937-5 (ang.), patrz s. 71.
  8. ↑ a b Crystal 2008 ↓, s. 421.
  9. ↑ Jozef Mistrík (red.), Encyklopédia jazykovedy, Bratislava: Obzor, 1993, s. 337, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
  10. ↑ a b Annalisa Coliva, Practical Knowledge and Linguistic Competence, [w:] Annalisa Coliva, Paolo Leonardi, Sebastiano Moruzzi (red.), Eva Picardi on Language, Analysis and History, Cham: Palgrave Macmillan, 2018, s. 337–356, DOI: 10.1007/978-3-319-95777-7_16, ISBN 978-3-319-95777-7, OCLC 1052566588 [dostęp 2021-12-27] (ang.), patrz s. 338.
  11. ↑ Mate Kapović, Anđel Starčević, Daliborka Sarić, O preskripciji i preskriptivizmu u Hrvatskoj, [w:] Barbara Kryżan-Stanojević (red.), Jezična politika: između norme i jezičnog liberalizma, Zagreb: Srednja Europa, 2016, s. 45–67, ISBN 978-953-7963-47-7, OCLC 970772545 (chorw.), patrz s. 57.
  12. ↑ John Lyons, Language and Linguistics, Cambridge: Cambridge University Press, 1981, s. 27–28, DOI: 10.1017/CBO9780511809859, ISBN 0-521-29775-3, ISBN 978-0-511-80985-9, OCLC 7565470 (ang.).
  13. ↑ William Delaney O’Grady, Michael Dobrovolsky, Language: a preview, [w:] William Delaney O’Grady, Michael Dobrovolsky (red.), Contemporary Linguistics: An Introduction, wyd. 3, Boston–New York: Bedford/St. Martin’s, 1997, s. 1–14, ISBN 0-312-13749-4, OCLC 36269909 (ang.), patrz s. 5.
  14. ↑ Slavomír Ondrejovič, Viktor Krupa, Korene jazyka a reči, [w:] Jozef Mistrík (red.), Encyklopédia jazykovedy, Bratislava: Obzor, 1993, s. 7–19, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
  15. ↑ a b M. Crabtree, J. Powers, File 5—Introduction: Prescriptive vs Descriptive Rules of Grammar, [w:] Clayton Valli, Ceil Lucas, Linguistics of American Sign Language: An Introduction, wyd. 3, Washington: Gallaudet University Press, 2000, s. 223–225, ISBN 978-1-56368-097-7, OCLC 917258049 (ang.).
  16. ↑ Adrian Akmajian i inni, Linguistics: An Introduction to Language and Communication, wyd. 5, Cambridge: MIT Press, 2001, s. 7, ISBN 978-0-262-51123-0, OCLC 45284733 (ang.).
  17. ↑ Claudia Bucheli Berger, Elvira Glaser, Guido Seiler, Is a syntactic dialectology possible? Contributions from Swiss German, [w:] Andrea Ender, Adrian Leemann, Bernhard Wälchli (red.), Methods in Contemporary Linguistics, Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 2012 (Trends in Linguistics. Studies and Monographs 247), s. 93–120, DOI: 10.1515/9783110275681.93, ISBN 978-3-11-027568-1, OCLC 812384191 (ang.), patrz s. 95.
  18. ↑ Kristin Denham, Anne Lobeck, Linguistics for Everyone: An Introduction, Boston: Cengage Learning, 2010, s. 10–11, ISBN 978-1-4130-1589-8, OCLC 805001347 (ang.).

Bibliografia

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!