Zębowice (dodatkowa nazwa w j. niem. Zembowitz[4], od 1938 Föhrendorf[5]) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie oleskim, w gminie Zębowice[6][7]. Siedziba gminy Zębowice.
W latach 1975–1998 wieś należała administracyjnie do województwa opolskiego.
Historycznie leży na Górnym Śląsku.
Nazwa
W kronice łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w formie Sambowitz.[8][9]
W 1936 roku hitlerowska administracja III Rzeszy, chcąc zatrzeć słowiańskie pochodzenie nazwy wsi, przemianowały ją ze zgermanizowanej na nową, całkowicie niemiecką nazwę Föhrendorf[10].
Historia
W czasach Bolesława II Opolczyka w dokumentach pojawia się dziedzic z Zębowic (Sambowicz) niejaki Stasco (Staszko, Stanisław). Za czasów Bolka V w 1447 r. Zębowice stały się parafią. Wówczas wybudowano drewniany barokowy kościółek, który przetrwał do naszych czasów, a obecnie znajduje się w Gliwicach.
W połowie XIX wieku wieś liczyła 598 mieszkańców. Był tu pałac z początków XIX wieku, 73 domy, dwór z owczarnią, jedna katolicka szkoła, dwa młyny wodne, browar, gorzelnia, warzelnia potażu dla huty szkła w Kniei na Poliwodzie, wapiennik, dwie książęce kuźnie żelaza sztabowego. Końcem 1868 roku rozpoczęła funkcjonowanie linia kolejowa łącząca Zębowice z Kolonowskiem.
Na przełomie XIX i XX wieku w miejscowości działy instytucje kulturotwórcze: Towarzystwo Czytelni Ludowych, Towarzystwo Gimnastyczne Sokół, koła śpiewacze i chóry. Organizowano pielgrzymki do Częstochowy skąd przywożono książki religijne i historyczne.
W latach 1910–1911 powstał obecny kościół. Po zakończeniu I wojny światowej, powstaniach i plebiscycie Zębowice znalazły się w granicach Niemiec.
Zębowice często zmieniały właścicieli, ostatnimi właścicielami – od 1834 roku – byli książęta raciborscy, przedstawiciele rodu Hohenlohe.
Plebiscyt i powstanie
W 1910 roku 935 mieszkańców mówiło w języku polskim, 23 w językach polskim i niemieckim, natomiast 136 osób posługiwało się jedynie językiem niemieckim. W wyborach komunalnych w listopadzie 1919 roku na listę polską oddano 117 głosów, co pozwoliło na uzyskanie 9 z 12 mandatów. Od stycznia 1921 roku działało tu gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół". Podczas plebiscytu w 1921 roku we wsi uprawnionych do głosowania było 709 mieszkańców (w tym 84 emigrantów). Za Polską głosowało 369 osób, za Niemcami 329 osób. Podczas III powstania śląskiego Zębowice 6 maja zostały zajęte przez siły Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. Przez cały okres powstania toczyły się walki o wieś i znajdujący się w niej strategicznie położony dworzec kolejowy. 21-22 maja wojska powstańcze odparły zmasowane ataki żołnierzy niemieckich. 25 maja miała miejsce wielogodzinna bitwa o Zębowice, jednak niemieckie ataki również nie przyniosły rezultatu. Wieś została chwilowo zdobyta przez Niemców 11 czerwca, jednak polski kontratak zakończył się powodzeniem. Zwycięstwo w tej bitwie powstańcy okupili znacznymi stratami[11].
Zabytki
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisany jest[12]:
- zespół pałacowy, z XVIII/XIX w.:
-
Urząd gminy
-
Kościół
-
Pałac
-
Szkoła podstawowa budynek ,, A"
-
Szkoła Podstawowa budynek ,,B"
-
Pleciony koń w centrum Zębowic
-
Tablica powitalna
Przypisy
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 160935
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-05] .
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1602 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji - Portal gov.pl [online], www.mswia.gov.pl [dostęp 2018-12-15] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 18, 2013-02-13. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2013-04-24]. brak numeru strony
- ↑ a b GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online
- ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, "Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis", Breslau 1889
- ↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte Oberschlesien, Kreis Rosenberg [online], www.verwaltungsgeschichte.de:80 [dostęp 2018-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-08] .
- ↑ Encyklopedia powstań śląskich, Opole: Instytut Śląski w Opolu, 1982 . Brak numerów stron w książce
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 86 .
Bibliografia
Linki zewnętrzne
| Wsie |
|
|---|
Integralne
części wsi |
|
|---|
.jpg)
