Wywrót (leśnictwo)

Typowy przypadek wywrotu całkowitego, pojedynczego

Wywrót całkowity, grupowy. W napływach korzeniowych świerka widoczny znacznie cieńszy grab.

Liczne wywroty świerkowe: grupowe, widoczne wywroty podparte

Wywrót, wykrot, wiatrował – drzewo z naderwanym korzeniem, lub całkowicie wywrócone w wyniku działania wiatru, rzadziej w wyniku okiści i deszczu.

Przyczyny powstawania

Najczęściej wywrotami są drzewa z płytkim systemem korzeniowym. Drzewa z systemem palowym częściej się łamią, powodując wiatrołomy. Przy silnie nasiąkniętej glebie i bocznym wychyleniu środka ciężkości pnia i korony drzewa może dojść do wywrotu nawet przy niewielkim wietrze. W takich warunkach przewracają się również drzewa zwykle odporne na wywracanie (np. sosna zwyczajna).

Wykroty

Termin wykrot stosowany jest w literaturze co najmniej w dwóch znaczeniach. Może być to

• zagłębienie w ziemi wraz z wyrwaną bryłą korzeniową^[1] (korzeniami^[2][3]) przewróconego drzewa^[2][3][4], a nawet sama jama po korzeniach^[4][5][6][7] lub korzenie^[4].

Często precyzuje się, że chodzi o drzewo wywrócone przez wiatr^[2][3].

Są używane wyrażenia głęboki wykrot^[2][6], wpaść^[2][6][7] (wskoczyć^[6]) do wykrotu, stoczyć się, schować się w wykrot^[6], stoczył się w głęboki wykrot i czuł, że się już nie wygramoli^[6].

Na tak rozumiany wykrot składają się:

• część wypukła^[8] – karpa (system korzeniowy przewróconego drzewa)^[4][8] z materiałem glebowo-zwietrzelinowym^[8], tarcza korzeniowa, bryła korzeniowa^[1]
• część wklęsła^[8] – zagłębienie^[4][8] (zagłębienie powykrotowe^[1], obniżenie, jama^[8])

Należy tutaj zwrócić uwagę, że termin karpa może też oznaczać pniak i korzenie po ściętym drzewie^[4][5].

• całe drzewo przewrócone wyrwane z korzeniami^{[1][2][3][9][10][11][12][13][14]} (wywrot^[10][13][14], wiatrował^[2][10][14], wichrował^[10]), czasem z powstałą jamą^[1][8].

Wydział Ochrony Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miasta Łodzi w swoich wytycznych z 2015 roku dotyczących postępowania ze zniszczonymi drzewami podaje, że może to być również drzewo znacznie pochylone (ale z naderwanym systemem korzeniowym)^[14].

XIX-wieczny pierwszy „Słownik języka polskiego” Lindego precyzuje, że wywrócone z korzeniem od wiatru^[12], dość podobnie zresztą współczesne słowniki^[2][3].

„Słownik gwar polskich” Karłowicza (T. VI z 1911 r.) podaje z kolei dodatkowo, że wykrocisko to miejsce, gdzie od burzy drzewo powalone (czasem wekrociska), wykrocić to wyłamać drzewo z korzeniem (w odniesieniu do wichru), liczba mnoga od wykrot to czasem wekroty, a w niektórych regionach wykrot to wywożone z lasu uschłe gałęzie i drzewa^[13].

Przemieszczenie materiału glebowo-zwietrzelinowego znajdującego się w systemie korzeniowym (karpie) spowodowane jego wyrwaniem określane jest terminem saltacja wykrotowa (denudacja wykrotowa)^[4].

Po jakimś czasie karpa (z materiałem glebowo-zwietrzelinowym^[8]) w wyniku degradacji przekształca się w kopiec (kopczyk^[8], pagórek powykrotowy, pagórek mineralno-organiczny^[1]). Powstaje w tens sposób „mikrotopografia zagłębień i kopców ziemnych” („morfologia wykrotowa”^[4], mikrorzeźba jamowo kopczykowa^[8]). Do nazw kopiec i zagłębienie często dodaje się przymiotnik „reliktowy” (dla odróżnienia od współczesnych karp i zagłębień)^[4].

Klasyfikacja

Wywroty dzielą się na:

• całkowite – gdy pień drzewa wraz z koroną leży na ziemi
• częściowe – gdy karpa jest wyraźnie naderwana
  • zwykłe – jeżeli pień lub korona nie opiera się o inne drzewo
  • podparty (zawieszony) – gdy pień lub korona opiera się o inne drzewo

oraz:

• pojedyncze – jeżeli wywrót dotyczy tylko jednego drzewa
• grupowe – kiedy wywrócone są również drzewa sąsiednie, a ich system korzeniowy jest silnie spleciony i tworzy wrażenie jednej wielkiej karpy

Zobacz też

• śniegołom
• wiatrołom
• martwe drewno w lesie

Zobacz galerię związaną z tematem: Wywrót (leśnictwo)

Przypisy

1. Jerzy M. Gutowski, Andrzej Bobiec, Paweł Pawlaczyk, Karol Zub: Drugie życie drzewa. Warszawa – Hajnówka: WWF, 2004. ISBN 83-916021-6-8. Brak numerów stron w książce
2. Słownik języka polskiego. Mieczysław Szymczak (red.). T. III R-Z. Warszawa: PWN, 1981. ISBN 83-01-00284-0. Brak numerów stron w książce
3. Słownik języka polskiego. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. [dostęp 2014-03-02].
4. Łukasz Pawlik. Przekształcenia powierzchni stokowych w Sudetach w wyniku procesu saltacji wykrotowej. „Landform Analysis”. 20, s. 79–94, 2012. [dostęp 2015-09-06]. 
5. Mała encyklopedia leśna. Stefan Kocięcki (red.). Wyd. 2 zm. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN), 1991. ISBN 83-01-08938-5. Brak numerów stron w książce
6. Rozdział I. W: Henryk Sienkiewicz: Ogniem i mieczem tom = IV. Warszawa – Kraków: Gebethner i Wolff, 1901. Brak numerów stron w książce
7. Rozdział piętnasty. W: Zbigniew Nienacki: Pan Samochodzik i Fantomas. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1973. Brak numerów stron w książce
8. Elżbieta Rojan. Mikrorzeźba jamowo–kopczykowa w granicach wiatrowału w słowackich Tatrach Wysokich. „Prace i Studia Geograficzne”. 49, s. 173–183, 2012. [dostęp 2015-09-06]. 
9. Słownik staropolski. Tom X W – Wżgim. Stanisław Urbańczyk, Zenon Klemensiewicz, Jan Safarewicz, Władysław Kuraszkiewicz, Witold Taszycki (komitet red.). Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1963 – 1965, s. 487. [dostęp 2016-11-14].
10. Mała encyklopedia leśna. Tadeusz Molenda (red.). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN), 1980. ISBN 83-01-00202-6. Brak numerów stron w książce
11. Postulaty dotyczące martwego drewna w lasach, zadrzewieniach i parkach. Uniwersytet Śląski w Katowicach. [dostęp 2014-02-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-19)].
12. Samuel Bogumił Linde: Słownik języka polskiego.. Wyd. 2, poprawne i pomno. T. 6: U – Ż. Lwów: Druk. Zakładu Ossolińskich, 1860, s. 513. [dostęp 2015-09-04].
13. Jan Karłowicz: Słownik gwar polskich.. T. 6, U-Ż. Kraków: Akad. Umiejętności, 1911, s. 206. [dostęp 2015-09-04].
14. Urząd Miasta Łodzi. Departament Spraw Społecznych, Wydział Ochrony Środowiska i Rolnictwa. Postępowanie z drzewami zniszczonymi lub uszkodzonymi przez siły natury w postaci wiatru, okiści, oblodzenia itp., bądź w innych zdarzeniach losowych na terenie miasta Łodzi – wytyczne. Łódź, dnia 3 kwietnia 2015 r. .

Kontrola autorytatywna (tree uprooting):

• LCCN: sh85146920
• GND: 4507720-4
• J9U: 987007558391405171