Wyprawa Bolesława Chrobrego na Ruś (1018) (też: Wyprawa kijowska w 1018 roku) – interwencja zbrojna rozpoczęta latem 1018, zakończona wraz z przybyciem księcia Bolesława I Chrobrego do Polski (tj. w ostatnich miesiącach tego roku). Wyprawa miała na celu przede wszystkim osadzenie na tronie kijowskim zięcia Bolesława, Świętopełka I.
Geneza
Polska za Bolesława Chrobrego i jego wyprawy
Bolesław w sprawie Świętopełka, władającego księstwem turowskim interweniował już w 1013 r. Wówczas, ojciec Świętopełka, Włodzimierz I Wielki, uwięził jego, a także jego żonę i biskupa kołobrzeskiego Reinberna. Powodem tego były zapewne niejasne kontakty tej pary książęcej (i towarzyszącego im, wysłanego na Ruś, biskupa) z Chrobrym.
Po zakończeniu wojny z Henrykiem II Bolesław postanowił odbudować swoje wpływy na Rusi i latem wyruszył na wschód. Ostateczny wynik tej wyprawy nie jest znany. Część badaczy przyjęła, że po sporze z Pieczyngami (wspierającymi księcia polskiego) Chrobry wycofał się, nie uwalniając uwięzionych (Świętopełk wydostał się z więzienia po śmierci Włodzimierza w 1015 r.; pewne jest, że Reinbern zmarł w niewoli, nieznana jest data tego wydarzenia), za to zdobywając prawdopodobnie duże łupy[2].
Po śmierci Włodzimierza Świętopełk nie zdobył tronu kijowskiego, gdyż został pokonany przez swojego młodszego brata, Jarosława I Mądrego. Świętopełk uciekł na dwór teścia[d], natomiast Jarosław sprzymierzył się z cesarzem rzymskim i zaczął prowadzić antypolską politykę (m.in. odrzucił propozycję Bolesława dotyczącą oddania księciu polskiemu ręki Przedsławy – siostry Jarosława). W związku z porozumieniami z Niemcami, Rusini uderzyli w 1017 na Brześć, jednak nie odnieśli sukcesu.
Po zakończeniu wojny z Niemcami, Bolesław zdecydował osadzić Świętopełka na tronie w Kijowie. Nie bez znaczenia była też kwestia utrzymania drużyny książęcej, która po latach wojen, nie miała już innego źródła zarobku niż wyprawa na Ruś.
Przebieg
Robert Jakimowicz, Szlak wyprawy kijowskiej Bolesława Chrobrego w świetle archeologii, Rocznik Wołyński, tom III, Równe 1934.
Chrobrego wspomagało w tej wyprawie trzystu rycerzy niemieckich (postanowienia pokoju budziszyńskiego; Thietmar twierdził, że Bolesław podjął ją z inicjatywy Henryka II) pod wodzą grafa Zygfryda, syna Hodona, pół tysiąca węgierskich i tysiąc Pieczyngów atakujących Kijów od południa nad którymi komendę objął Świętopełk. Posiłki niemieckie uzyskał także Bolesław Chrobry w czasie wypraw na Ruś w 1013. Ogółem, siły polskie i sojuszników liczyły ok. kilku tysięcy. Podobne wojska zebrał Jarosław wspierany przez Waregów.
Do koncentracji oddziałów Bolesława doszło prawdopodobnie w połowie lipca[e]. Po przekroczeniu granicy, jego wojska starły się 22 lipca z oddziałami Jarosława Mądrego pod Wołyniem i odniosły zdecydowane zwycięstwo[f]. Po bitwie Jarosław spalił jeden z grodów Świętopełka (być może Turów lub Pińsk[3]), a Bolesław (przez Połonne, Peresopnicę, Dorohobuż, Korzec, Uszesk, Milczesk, Biełgorod[4][g]) 14 sierpnia przybył pod Kijów. Miasto już od pewnego czasu broniło się przed Pieczyngami, a na widok nadchodzącego Bolesława i Świętopełka otworzyło bramy przed księciem i jego teściem[h].
Wkraczających powitali mieszkańcy Kijowa, arcybiskup kijowski Jonasz i rodzina Jarosława Mądrego.
Skutki
Z Kijowa książę polski rozesłał liczne poselstwa: do cesarza bizantyjskiego Bazylego Bułgarobójcy, cesarza Henryka II, a także do Jarosława Mądrego proponując mu oddanie rodziny w zamian za oddanie córki Chrobrego (żony Świętopełka).
Chrobry odprawił swoje posiłki, a później doszło do jego niejasnych konfliktów ze Świętopełkiem[i]. Być może powodem tego były jakieś rokowania dyplomatyczne między Bolesławem a Jarosławem[5]. Bolesław, po zdobyciu licznych łupów oraz ruszył w drogę powrotną[j] w trakcie której ponownie przyłączył do Polski Grody Czerwieńskie (bez zgody Świętopełka). Trasa powrotu nie jest w gruncie rzeczy znana. Można się tylko domyślać, że wiodła przez Pohorynie, Mikulin i Trembowlę do Polski[6]. W podobnym czasie miał też zdaniem Galla po raz kolejny rozbić oddziały Jarosława Mądrego[k].
W 1019 Świętopełk zginął w walce z Jarosławem, który powtórnie objął tron i dokonał na Polakach odwetu w 1031 odzyskując dla Rusi Grody Czerwieńskie.
↑Według A. Pleszczyński, Wojny z cesarstwem i koronacja, (w:) U źródeł Polski, red. M. Derwich, Warszawa - Wrocław 2002, s. 179, Bolesław wrócił do Polski dopiero w 1019.
↑S. Zakrzewski, Bolesław Chrobry Wielki, Kraków 2006, s. 301 twierdzi, że ponadto Bolesława i Świętopełka mogli wspierać Morawianie i Normanowie.
↑O stratach w najważniejszej bitwie wyprawy (pod Wołyniem) Thietmar podaje: „Poległa tam bardzo duża liczba spośród uciekających, mała zaś spośród zwycięzców”.
↑Być może po pobycie u Pieczyngów, ale nie jest to informacja pewna.
↑Według S. Zakrzewskiego wymarsz z Polski nastąpił już w czerwcu.
↑Gall Anonim pisze, że w drodze do Kijowa, Chrobry z nikim nie walczył. Przeczą temu jednak słowa m.in. Nestora, a zwłaszcza (współcześnie żyjącego) Thietmara.
↑S. Zakrzewski ma inne zdanie na temat dalszej trasy wyprawy. Uważa on, że Bolesław ruszył na Kijów przez Łuck, Dorohusk lub Milsk, Zwiahel. Dalej trasa wiodła wzdłuż Słuczy, a potem Teterewa, na końcu przez Biełgorod (co prawda, sam autor napisał, że przez Białogród, jeśli jednak chodzi o ten nad Dniestrem, to sens marszu na południe, jeśli Bolesław chciał dotrzeć do ruskiej stolicy, wydaje się być nikły) do Kijowa.
↑Według Galla Anonima Bolesław miał uderzyć mieczem (później zwanym Szczerbcem) w Złotą Bramę. Jednak jest to tylko legenda, bowiem Złota Brama w Kijowie powstała dopiero w 1037 r.
↑Według Nestora, książę kijowski wydał rozkaz zabijania Polaków.
↑Według Galla po 10 miesiącach pobytu w ruskiej stolicy. Kronikarz podaje, że Bolesław obawiał się o los syna Mieszka, który rządził krajem w zastępstwie ojca. Wydaje się kronikarską przesadą twierdzenie, iż dwudziestoośmioletni Mieszko był niezdolny do sprawowania rządów.
↑Wspierany przez Pieczyngów i Połowców. Informacja ta wydaje się niezbyt ścisła, gdyż ci pierwsi byli w tym okresie polskimi sojusznikami, zaś ci drudzy pojawili się na Rusi dopiero w drugiej połowie XI wieku. W związku z tym niektóre informacje XII-wiecznego kronikarza wydają się niepewne.
Przypisy
↑A.F. Grabski, Bolesław Chrobry, Warszawa 1964, s. 261; A.F. Grabski, A. Nadolski, Wojna z Jarosławem Mądrym w 1018 roku, (w:) Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864, red. J. Sikorski, Warszawa 1965, s. 65.
Grabski A.F., Nadolski A., Wojna z Jarosławem Mądrym w 1018 roku, (w:) Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864, red. J. Sikorski, Warszawa 1965
Jakimowicz Robert, Szlak wyprawy kijowskiej Bolesława Chrobrego w świetle archeologii, Rocznik Wołyński, tom III, Równe 1934, s. 10-100
