Winiary (Kalisz)

Winiary

Osiedle Kalisza
Winiary, kościół bł. Michała Kozala
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Miasto	Kalisz
Data założenia	1294
W granicach Kalisza	2 lipca 1976[1]
SIMC	0936730
Powierzchnia	5,40[2] km²
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności	2 471[3]
• gęstość	457,6 os./km²
Położenie na mapie Kalisza Winiary
Położenie na mapie Polski Winiary
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Winiary
51°45′00″N 18°08′23″E

Winiary^[4] – osiedle Kalisza położone we wschodniej części miasta, ograniczone Swędrnią, rowem melioracyjnym uchodzącym do ww. rzeki, skrajem Lasu Winiarskiego i granicą miasta; włączone do Kalisza w 1976; pełni funkcje mieszkaniowe, przemysłowe i rekreacyjne.

Około 40% powierzchni osiedla zajmuje Las Winiarski; w jego południowej części znajduje się przystanek kolejowy Kalisz Winiary w ciągu linii kolejowej nr 14.

Historia

W źródłach pisanych osada pojawia się po raz pierwszy jako Wynarz (1294), a później jako Vinar (1298) i Winary (1579)^[5].

We wczesnym średniowieczu Winiary były wsią służebną zamieszkiwaną przez winiarzy (łac. vinearii), którzy trudnili się uprawą winorośli i produkcją wina na potrzeby dworu książęcego w Kaliszu (dostarczali je w zamian za zwolnienie z daniny książęcej)^[6]. Winiarze uprawiali winorośl na łagodnych i nasłonecznionych zboczach doliny Prosny, a wino wyrabiali w samej osadzie, która była własnością książęcą. Nazwa osady jest typowa dla podobnych osad służebnych położonych w sąsiedztwie grodów książęcych (łac. sedes regni principales) m.in. w Sandomierzu, Krakowie, Płocku.

W 1795 Winiary z prywatnych rąk zostały przejęte na skarb państwa przez władze pruskie. Z kolei w 1807 ziemie te wraz z przyległymi dobrami opatóweckimi nadano w nagrodę za służbę w wojskach cesarza Napoleona Bonaparte gen. Józefowi Zajączkowi. Ostatnim właścicielem Winiar był Konrad Wünsche zamordowany przez Gestapo 19 stycznia 1945 w lesie skarszewskim.

Około 1835 na Winiarach wzniesiono browar w stylu klasycystycznym^[7]. W latach 70. XIX wieku staraniem Karola Schlössera rozbudowany i zamieniony po części w gorzelnię^[7]. Przestał pełnić funkcje produkcyjne prawdopodobnie w dwudziestoleciu międzywojennym^[7]. Budynek wykorzystywany był na cele mieszkalne i magazynowe do połowy lat 90. XX wieku; obecnie opuszczony i popadający w ruinę^[7].

W czasie okupacji niemieckiej, w Lesie Winiarskim, od jesieni 1939 co najmniej do początków 1940, hitlerowcy rozstrzelali Polaków przetrzymywanych wcześniej w więzieniach w Kaliszu i Ostrowie Wielkopolskim. Po wyzwoleniu w 1945, w miejscu zbrodni ekshumowano 527 ciał. Według danych z 1962 łączna liczba pomordowanych wyniosła ok. 700 osób^[8]. W 1960 w północno-zachodniej części lasu odsłonięto obelisk upamiętniający ofiary zbrodni^[9].

W 1941 przy ulicy Łódzkiej Alfred Nowacki założył fabrykę przetwórstwa spożywczego Nährmittelwerk Weinbergen^[10]. Po II wojnie światowej kilkukrotnie zmieniano jej nazwę; od 1976 funkcjonowała jako Kaliskie Zakłady Koncentratów Spożywczych „Winiary”^[10]. W lipcu 1995 przedsiębiorstwo zostało przejęte przez koncern Nestlé^[11].

W 1989 na Winiarach erygowano parafię bł. Michała Kozala. Budowę kościoła ukończono w 2000^[2].

Osiedle Winiary

Obelisk upamiętniający ofiary zbrodni hitlerowskich

Ruiny budynku dawnego browaru

EN57AL na przystanku Kalisz Winiary

Komunikacja miejska

Kaliskie Linie Autobusowe
Nr linii	Trasa
1	Wyszyńskiego – Leśna
1A	Wyszyńskiego – Opatówek
1B	Wyszyńskiego – Tłokinia Wielka/Opatówek
9	Wyszyńskiego – Leśna
10	Wyszyńskiego – Lubelska
11	Wyszyńskiego – Lubelska

Przypisy

1. Dz.U. z 1976 r. nr 24, poz. 144
2. MSIP Kalisz
3. Zapytanie w sprawie ilości mieszkańców Kalisza z podziałem na jednostki pomocnicze. bip.kalisz.pl, 2020-07-17. [dostęp 2020-08-20].
4. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
5. Stanisław Małyszko: Majątki wielkopolskie. T. 6: Powiat kaliski. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie, 2000, s. 249. ISBN 83-86624-25-6.
6. Fotoplastikon. Kiedy Kalisz stał browarami – trunkowe tradycje miasta – fotorelacja. Centrum Kultury i Sztuki w Kaliszu. [dostęp 2018-06-16].
7. Browar gen. Józefa Zajączka. Fundacja Ratowania Zabytków i Pomników Przyrody. [dostęp 2018-06-16].
8. Kazimierz Leszczyński "Eksterminacja ludności na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy" (wykaz miejscowości z terenów polskich przyłączonych do Rzeszy, w których okupant niemiecki dokonywał eksterminacji ludności, sporządzony na podstawie materiałów Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce). W: Eksterminacja ludności w Polsce w czasie okupacji niemieckiej 1939-1945. Poznań, Warszawa: Wydawnictwo Zachodnie, 1962, s. 110.
9. Władysław Kościelniak: Wędrówki po moim Kaliszu. Kalisz: Edytor, 2010, s. 200. ISBN 978-83-60579-56-5.
10. Alfred Kaczmarek: Dzieje kaliskich ulic. Kalisz: Towarzystwo Miłośników Kalisza, 2002, s. 125-126. ISBN 83-918428-0-0.
11. Małżeństwo z rozsądku. rc.fm, 2015-07-17. [dostęp 2018-06-16].

Linki zewnętrzne

• Winiary, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 548 .