Wilga (zwyczajna)[4] (Oriolus oriolus) – gatunek średniej wielkości wędrownego ptakawróblowego z rodziny wilgowatych (Oriolidae), jedyny z tej rodziny rozmnażający się w północnej strefie umiarkowanej. Nie jest zagrożony wyginięciem, populacja uznawana jest za stabilną.
Areał występowania i środowisko życia
Zamieszkuje umiarkowaną część Eurazji (od południowo-zachodniej Europy na wschód aż po południową Syberię i góry Ałtaj) oraz północno-zachodnią Afrykę (od Maroka po Tunezję)[2]; na południowym wschodzie występuje od Azji Mniejszej po północny Iran, wyspowo także w północnej części Półwyspu Arabskiego[2]. Przeloty IV–V i VIII–IX. To jedyny gatunek z ciepłolubnej rodziny wilgowatych, który występuje tak daleko na północ. Zimuje w Afryce, na południe od Sahary[2].
W Polsce średnio liczny ptak lęgowy niżu[5]. Unika wyższych terenów górskich. To jeden z najbarwniejszych ptaków spotykanych w kraju. W Polsce przebywa krótko od kwietnia/maja do września[6][7][8].
Występuje do wysokości 2400 m[9]. Lęgnie się w wysokich lasach liściastych i mieszanych, na terenach rolnych z zagajnikami liściastymi, w zadrzewieniach nadwodnych, niekiedy w parkach, alejach drzew, sadach[7][8][10].
Systematyka
Jest to gatunek monotypowy[2][11]. Opisane podgatunki caucasicus (z Gilanu w północnym Iranie) i sibiricus (z południowo-środkowej Syberii) uznane za nieodróżnialne od reszty populacji i obecnie nieuznawane[2]. Pokrewny gatunek, wilga złotoplama[4] (Oriolus kundoo), uznawany dawniej za podgatunek wilgi[2], zamieszkuje Azję Środkową, na południu osiąga Afganistan i Tienszan po Indie.
Opis
Smukły ptak wróblowy, nieco większy lub wielkości szpaka, o wydłużonej sylwetce. We wszystkich szatach żółte (lub zielonkawe) partie ciała (pokrywy podskrzydłowe, głowa, wierzch i kuper) oraz szaroniebieskie nogi. Wyraźny dymorfizm płciowy. Dorosły samiec jest złotożółty z czarnym ogonem (sterówkami) i skrzydłami. Odróżnia się od samicy także czarnym kantarkiem i jaśniejszym dziobem. Dorosła samica bardziej blada oraz bardziej zielonkawa od samca (zmienna ilość żółci na brzuchu i bokach). Pole od brzucha do gardła brudnobiałe, kreskowane. Posiada również jaśniejszy kantarek i ciemniejszy dziób, a także brązowe (nie czarne) skrzydła. Młode w szacie juwenalnej (juv.) przypominają samicę, ale żółte partie ciała u samicy zastąpione są zielenią. Skrzydło zielonożółte z białą plamką na nasadzie lotek pierwszego rzędu. 1. zima jak juv., lecz mniej kreskowana, z nieco ciemniejszym kantarkiem i nieco bardziej czerwonym dziobem. Samiec 1. wiosna – podobny do samicy, nieco bardziej żółty[7][8].
Śpiew najczęściej zdradza obecność tego skrytego ptaka. Śpiew wilgi to dźwięczne, melodyjne, fletowe gwizdy, które można opisać jako „wju-lijjo”. Poza tym wydaje wrzaskliwe, ochrypłe „rjheeahk” lub „weeeahk”. Wykonuje je najczęściej samica[12]. Czasem wykonuje też szybkie „gigigigigigi” podobne do sokoła[7][8]. Pisklęta wydają „gegek” lub „hihihi”.
To płochliwy, niespokojny oraz ruchliwy ptak. Pomimo barwnego upierzenia, często ciężko dostrzec wilgę pośród gałęzi i liści drzew. Wilga lata prostym i niewyraźnym, falistym torem[8][10].
Dorosły i młody samiec
Pożywienie
Głównie owady, poczwarki (i inne stadia rozwoju) i owłosione gąsienice motyli (dla większości ptaków niejadalne), a tylko czasami słodkie czereśnie lub wiśnie, morwy, winogrona, jeżyny, inne jagody i w południowej Europie figi. Pod koniec lata zjadają różne mięsiste jagody. Wśród bezkręgowców w ich diecie dominują chrząszcze. Sporadycznie zjada nasiona, nektar i pyłek roślin, a także kręgowce – małe jaszczurki i małe ssaki, jaja i pisklęta[2].
Rozród
Na tereny lęgowe wilgi przylatują dopiero pod koniec kwietnia i w maju, gdy drzewa są już odpowiednio dla nich gęsto ulistnione. Powroty na zimowiska odbywają się już pod koniec lipca i w sierpniu.
Gniazdo
Zamknięta konstrukcja misternie uwitego gniazda
Kilka metrów nad ziemią (wysoko) w rozwidleniu bocznej, cienkiej gałęzi z dala od pnia. W kształcie głębokiej, stabilnej czarki, umiejętnie uwite z suchych źdźbeł traw i pasem łyka. Brzegi są mocno przymocowane do gałązek w ich rozwidleniu. Wyściółkę stanowią włosy, wełna i pióra. Konstrukcja jest wykonana w bardzo wyrafinowany sposób. Wyglądem przypomina koszyczek, który zręcznie zwisa pomiędzy poziomymi gałęziami. Buduje je przeważnie samica.
Jaja
Jaja z kolekcji muzealnej
Pod koniec maja lub w czerwcu samica składa 3–5 jaj o średnich wymiarach 30×21 mm, silnie wydłużonych, białych lub kremowych o lekko różowym odcieniu, z nielicznymi ciemnowiśniowymi lub czarnymi kropkami. Wyprowadza 1 lęg w ciągu roku.
Wysiadywanie
Od złożenia ostatniego jaja trwa 13–15 dni. Wysiaduje je tylko samica.
Pisklęta
Pisklęta, gniazdowniki, przebywają w gnieździe przez okres ok. 2 tygodni. Zaraz po wykluciu okryte są już puchem. Oboje rodzice w tym czasie starannie je karmią. Robią to nawet przez pewien czas po opuszczeniu gniazda, gdy młode wspinają się po gałęziach w jego okolicach. W odróżnieniu od innych ptaków śpiewających więzy rodzinne nie ulegają rozerwaniu zaraz po wylocie z gniazda potomstwa, ale rodzina trzyma się razem aż do okresu wędrówki. Ptaki migrują jednak już pojedynczo.
Status i ochrona
IUCN uznaje wilgę za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, zawiera się w przedziale 17–32 miliony dorosłych osobników. Populacja Europy stanowi >50% populacji świata i szacowana jest na 8 740 000–16 000 000 dojrzałych ptaków[9]. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny[3].
Na terenie Polski wilga jest objęta ścisłą ochroną gatunkową[13]. Na Czerwonej liście ptaków Polski została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC)[14]. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 populacja wilgi na terenie kraju liczyła 376–495 tysięcy par lęgowych[15].
Zagrożeniem dla lęgów wilg jest zmiana pogody, która może spowodować krótkotrwałe i duże wahanie liczebności na poziomie regionalnym i podregionalnym. Ponadto w Grecji uznawana jest za szkodnika ze względu na zjadanie dużych ilości owoców i z tego powodu jest tam prześladowana[9].
↑Oriolus oriolus, [w:] Integrated Taxonomic Information System(ang.).
↑ abcdefghWalther, B. & Jones, P.: Eurasian Golden Oriole (Oriolus oriolus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-21)].
↑ abOriolus oriolus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species(ang.).
↑Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 701. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego średnio liczny oznacza zagęszczenie 10–100 par na 100 km².
↑ abcdeRobR.HumeRobR. i inni red., Ptaki Europy: przewodnik do rozpoznawania, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 376, ISBN 978-83-7763-608-4 [dostęp 2024-07-08].
↑ abcdefLarsL.SvenssonLarsL. i inni, Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, Wydanie III, poprawione i zaktualizowane, Przewodnik Collinsa, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 384, 385, ISBN 978-83-7763-647-3 [dostęp 2024-07-08].
↑ abcBirdLife International, Oriolus oriolus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2024-07-09](ang.).
↑ abcMichałM.RadziszewskiMichałM. i inni red., Ilustrowana encyklopedia ptaków Polski: przewodnik ornitologa, Bełchatów : Warszawa: Fenix ; PZWL Wydawnictwo Lekarskie Sp. z o.o, 2022, s. 291, ISBN 978-83-65808-48-6 [dostęp 2024-07-08].
↑F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Orioles, drongos, fantails. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-05]. (ang.).
_Lazio,_isola_di_Ventotene_(LT)_19.4.2024.png)
_nest_W_IMG_9566.jpg)
