Siedziba parafii prawosławnej pw. Opieki Matki Bożej[1].
Historia
Pierwsza znana dziś wzmianka o Lipie pochodzi z 1528 roku, gdy król Zygmunt Stary potwierdził zakup majątku przez Annę Kiszkównę Radziwiłłową (aż do płotu Malewskiego). W 1558 roku dobra te zostały oddane w zastaw i wkrótce podarowane Mikołajowi Radziwiłłowi[2]. Najprawdopodobniej w drugiej połowie XVI wieku majątek ten przeszedł w ręce rodziny Obuchowiczów herbu Jasieńczyk III, czyli „klucz rozdarty” i pozostawał w jej rękach przez prawie 400 lat, do 1939 roku[3][4]. Najdawniejszym znanym przedstawicielem tej rodziny był Filip Kazimierz (zm. 1656), poseł na sejmy, wojewoda smoleński. Po nim dobra te odziedziczył jego młodszy syn Teodor Hieronim Obuchowicz (1643–1707), również poseł na sejmy, kasztelannowogródzki. Kolejnym dziedzicem był syn Teodora Ignacy, a po nim – syn Ignacego, Józef (zm. po 1796), podwojewodzi nowogródzki, kolejnym dziedzicem był syn Józefa, Michał (po 1760–1818), kasztelan miński, uczestnik insurekcji kościuszkowskiej. Michał miał jedynie dwie córki, więc żeby Lipa pozostała w rękach rodziny Obuchowiczów, majątek otrzymał Aleksander (lub Ksawery) Obuchowicz, prawdopodobnie bratanek Michała (zm. po 1850[4] albo w 1826[3]), w 1812 roku pułkownik 20 Pułku Ułanów. Po śmierci Aleksandra Lipa przeszła na własność jednej z córek Michała, Zofii Czapskiej (1797–1866). Po jej śmierci majątek powrócił do męskiej linii Obuchowiczów[3][4].
W 2. połowie XIX wieku majątek Obuchowiczów liczył 2100 mórg. W Lipie działały 2 młyny wodne, młyn wietrzny i gorzelnia. Istniała tu kaplica katolicka, po 1863 roku przekształcona w cerkiew prawosławną, dziś po renowacji[3]. Cerkiew ta jest historyczno-kulturalnym zabytkiem Białorusi. Do dziś istnieją tu również ruiny kaplicy grobowej z połowy XIX wieku oraz resztki cmentarza katolickiego w północno-zachodniej części wsi[2].
We wsi działa klub, biblioteka, sklep, stajnie, silosy zbożowe i warsztaty rzemieślnicze.
W 2009 roku w Wielkiej Lipie mieszkało 239 osób[8], w 2001 roku we wsi mieszkało 409 osób.
Dwór
Według tradycji rodzinnej już Filip Kazimierz wybudował w pierwszej połowie XVII wieku murowany dwór z cegły. Z tego okresu pochodziły wały obronne, których część przetrwała do II wojny światowej. Sam dwór był dwukrotnie przebudowywany, klasycystyczny charakter zachował do początku XX wieku, kiedy został przebudowany na neogotycki pałacyk. W tej postaci przetrwał do 1939 roku, kiedy zniknął bez śladu[4].
Przed tą ostatnią przebudową dwór w Lipie był domem wzniesionym na planie wydłużonego prostokąta, trzynastoosiowym, przykrytym w części środkowej dachem dwuspadowym, a w częściach skrajnych – gładkim dachem trójspadowym. Na środku elewacji frontowej był ganek z daszkiem (lub trójkątnym szczytem) wspartym na czterech kolumnach. Po przebudowie podwyższono centralną część domu, tworząc piętro, ganek został zastąpiony portykiem z trzema ostrołukowymi arkadami od frontu i dwiema z boków. Wnętrze było dwutraktowe, amfiladowe.
Dom był otoczony niezbyt dużym parkiem poprzecinanym alejami. Ogród spacerowy przechodził płynnie w sady owocowe[4].
Dziś na miejscu dworu stoi wiejska chata, wokół stoją ruiny dawnych zabudowań: oficyna, świreń (rodzaj stodoły) i stajnie[2][9]. W bramie jednej ze stajni znajdują się jedyne na Białorusi kartusze przedstawiające rycerzy.
.jpg)
