PROFILBARU.COM

Wacław Gajewski
Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	28 lutego 1911 ; Kraków
Data i miejsce śmierci	12 grudnia 1997 ; Warszawa
	profesor nauk przyrodniczych
	Specjalność: genetyka
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Doktorat	1937 ; Uniwersytet Warszawski
Profesura	1954
	Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PAN	członek rzeczywisty
Status PAU	członek
	Badacz, wykładowca
jednostka	Uniwersytet Warszawski, Polska Akademia Nauk
	Odznaczenia

Wacław Tadeusz Gajewski (ur. 28 lutego 1911 w Krakowie, zm. 12 grudnia 1997 w Warszawie) – polski genetyk, członek PAU i PAN, jeden z najważniejszych twórców polskiej genetyki po okresie łysenkizmu, autor pierwszych polskich podręczników genetyki. Jako jeden z niewielu polskich naukowców, w okresie stalinizmu nie przystał na prowadzenie zajęć naukowych według oficjalnej, partyjnej linii.

Życiorys

Urodził się w rodzinie Wacława Stanisława (1880–1925) i Wandy, z domu Landau (1884–1951)^[1]^[2]. Zmarły tragicznie ojciec był z wykształcenia chemikiem i asystentem na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz dyrektorem Syndykatu Hodowlanego, matka – absolwentka nauk przyrodniczych na Uniwersytecie w Lozannie – po śmierci ojca pracowała jako nauczycielka. Wacław miał brata Stanisława – dyplomatę, urzędnika państwowego, ambasadora PRL we Francji (1954–1961).

W 1932 wydał pierwszą publikację pt. „Szczątki flory pierwotnej w jarze Dniestru”^[3]. Studia na Uniwersytecie Warszawskim ukończył w 1934. Pracę doktorską obronił w 1937, w latach 1937–1946 pracował jako asystent w Ogrodzie Botanicznym UW w Warszawie. W okresie przedwojennym jego badania dotyczyły głównie geografii roślin, w tym flory Podola, w 1937 ukazała się jego praca Elementy flory polskiego Podola, opublikowana w Planta Polonica. W 1946 otrzymał tytuł docenta, w 1950 został członkiem Polskiej Akademii Umiejętności.

Po II wojnie światowej zajął się cytogenetyką roślin i genetyką molekularną. W 1949 klasyczna genetyka miała ustąpić miejsca łysenkizmowi – „nowej biologii” obowiązującej w okresie stalinowskim w Związku Radzieckim i krajach bloku komunistycznego. Propagatorami łysenkizmu w Polsce byli wówczas tacy naukowcy jak Włodzimierz Michajłow, Kazimierz Petrusewicz czy rektor UJ, Teodor Marchlewski^[4]. Gajewski należał do nielicznego grona polskich biologów, którzy odmówili wykładania łysenkizmu^[5]. W związku z tym nie mógł prowadzić zajęć ze studentami, pozwolono mu jednak na pracę w Ogrodzie Botanicznym UW. W 1954 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego. 19 stycznia 1955 został odznaczony Medalem 10-lecia Polski Ludowej^[6].

W 1956 rozpoczął pracę wykładowcy na Uniwersytecie Warszawskim, a jego wykłady przez wiele lat cieszyły się olbrzymią popularnością^{[potrzebny przypis]}. W 1958 pod jego kierownictwem powstał Zakład Genetyki na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Warszawskiego, a w 1961 Zakład Genetyki Ogólnej PAN, który później wszedł w skład Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN (IBB). W 1964 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. W latach 1967–1981 był dyrektorem IBB^[7]. W 1958 został członkiem korespondentem, a w 1969 członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. W 1989 należał do odnowicieli Polskiej Akademii Umiejętności. W 1986 otrzymał Nagrodę „Problemów” za wytrwałą, wieloletnią popularyzację biologii^[8].

Życie prywatne

W 1937 w Warszawie zawarł związek małżeński z Anną Romaną, z domu Bogdani. W 1966 rozwiódł się z nią^[1].

Zmarł w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 224-1-9)^[9].

Działalność w opozycji

W latach siedemdziesiątych Gajewski był związany z opozycją. W styczniu 1976 podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej^[10]. W 1978 został sygnatariuszem deklaracji założycielskiej Towarzystwa Kursów Naukowych^[11]^[12], a później także jego wykładowcą^[13]. 20 sierpnia 1980 roku podpisał apel 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami^[14]. W grudniu 1981 wraz ze swoim przyjacielem Władysławem Kunickim-Goldfingerem należał do dwóch członków PAN, których nakazano internować. Przypadkiem udało mu się jednak uniknąć aresztowania aż do momentu, w którym cofnięto nakaz za wstawiennictwem PAN^[3]^[15]. Podczas stanu wojennego prowadził działalność podziemną, m.in. jako kurier przenoszący pieniądze przeznaczone przez Piotra Słonimskiego na stypendia dla naukowców, którzy w wyniku stanu wojennego utracili pracę^[3].

Praca naukowa

Wacław Gajewski był autorem prac naukowych w dziedzinach genetyki i ewolucji. W latach pięćdziesiątych badał cytogenetykę^[16] i ewolucję^[17] rodzaju kuklik (Geum). Później zajął się genetyką grzybów. W roku 1990 opublikował w Quarterly Review of Biology wspomnienie o łysenkizmie w Polsce^[18].

Publikacje

Wacław Gajewski: Genetyka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1963.
Wacław Gajewski: Genetyka ogólna i molekularna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974.
Wacław Gajewski: Jak poznawano zjawisko dziedziczności. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1968.
Wacław Gajewski: Pasożytnicze rośliny kwiatowe. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1962.
Wacław Gajewski, Piotr Węgleński: Inżynieria genetyczna. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980.

Przypisy

↑ ^a ^b Akt małżeństwa Wacława Tadeusza Gajewskiego i Anny Romany Bogdani – akt nr 235 z 1937 roku z parafii Najświętszego Zbawiciela w Warszawie, metryki.genealodzy.pl, 24 lipca 1937 [dostęp 2024-02-15] .
↑ Wacław Gajewski M.J. Minakowski, Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego [dostęp 2024-02-15].
↑ ^a ^b ^c PiotrP. Węgleński PiotrP., Profesor Wacław Gajewski, [w:] Portrety Uczonych. Profesorowie Uniwersytetu Warszawskiego po 1945, A−K [online], s. 328-332 .
↑ Piotr Köhler. Lysenko Affair and Polish Botany. „Journal of the History of Biology”, s. 1-39, 2010. DOI: 10.1007/s10739-010-9238-4.
↑ Anna Bikont, Sławomir Zagórski. Burzliwe dzieje gruszek na wierzbie. „Gazeta Wyborcza”, 1998-08-01.
↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 strona 1634 – Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/201 – na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego.
↑ David D. Perkins. Wacław Gajewski, 1911–1997. „Fungal Genetics Newsletter”, 2003.
↑ Nagrody „PROBLEMÓW" w roku 1986 otrzymują:, „Problemy”, nr 11 (484), RSW „Prasa-Książka Ruch", listopad 1986, s. 2, ISSN 0032-9487 .
↑ Cmentarz Stare Powązki: WACŁAW GAJEWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-11-05] .
↑ Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 30.
↑ Marek Kunicki-Goldfinger: Towarzystwo Kursów Naukowych.
↑ Założyciele Towarzystwa Kursów Naukowych. „Gazeta Wyborcza”, 2006.
↑ 30. rocznica powołania Towarzystwa Kursów Naukowych. „Uniwersytet Warszawski, Pismo Uczelni”. 5 (35), s. 12, 2008.
↑ Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s])
↑ Sławomir Zagórski. W opozycji do głupoty. „Gazeta Wyborcza”, październik 2005.
↑ Wacław Gajewski. A cytogenetic study on the genus Geum. „Monogr. Bot.”. 4, s. 1-416, 1957.
↑ Wacław Gajewski. Evolution in the Genus Geum. „Evolution”. 13 (3), s. 378-388, 1959. DOI: 10.2307/2406114. JSTOR: 2406114.
↑ Wacław Gajewski. Lysenkoism in Poland. „The Quarterly Review of Biology”. 65 (4), 1990. DOI: 10.1086/416949.

Bibliografia

Piotr Köhler, 2008. Łysenkizm w botanice polskiej. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 53(2): 83–161.
Piotr Köhler, 2009. An outline of short history of Lysenkoism in Poland. Folia Mendeliana 44–45: 45–54.
Piotr Köhler. Lysenko Affair and Polish Botany. „Journal of the History of Biology”, s. 1–39, 2010. DOI: 10.1007/s10739-010-9238-4.
Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny. Edycja 3, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1993.
Robert Jarocki, Pięć minut ambasadora: rozmowy ze Stanisławem Gajewskim, Warszawa 1993.