PROFILBARU.COM

Włodzimierz Pfeiffer
Data i miejsce urodzenia	25 listopada 1890 ; Płock
Data i miejsce śmierci	25 czerwca 1941 ; Szczawin
Miejsce spoczynku	Szczawin
Zawód, zajęcie	księgarz
	Multimedia w Wikimedia Commons

Włodzimierz Pfeiffer (ur. 25 listopada 1890 w Płocku, zm. 25 czerwca 1941 w Szczawinie) – polski księgarz, esperantysta, fotograf-krajoznawca, bibliofil, miłośnik Łodzi. Syn Jana i Emilii ze Strantów.

Księgarz

W 1904 roku, po ukończeniu szkoły powszechnej w Płocku, przeniósł się na stałe do Łodzi i rozpoczął pracę jako praktykant księgarski w księgarni Ludwika Fiszera przy ul. Piotrkowskiej 47. Przepracował tam 35 lat oraz przeszedł wszystkie etapy wtajemniczenia księgarskiego do prokurenta firmy i prawej ręki właścicielki, którą w latach 1933–1939 była Szarlotta Seipeltówna.

W latach 1914–1919 prowadził dział nutowy, jeden z największych w całym mieście. W 1920 został kierownikiem działu sortymentowego.

Księgarni, w której pracował, nadał charakter instytucji służącej głównie Łodzi. Nowa właścicielka firmy, Charlotta Seipelt, obdarzyła go niezwykłym zaufaniem, czyniąc faktycznym szefem księgarni i dając całkowitą swobodę działania. W ciągu niespełna dwóch lat Pfeiffer, entuzjasta spraw łódzkich, uważający, że książki najlepiej potrafią spopularyzować walory (i problemy) tego „złego miasta”, przekonał właścicielkę o potrzebie i możliwości prowadzenia przez firmę, równolegle z księgarską, także działalności wydawniczej. W ten sposób w 1934 doprowadził do pojawienia się na rynku księgarskim książek o tematyce łódzkiej, dotyczących w dużej mierze przeszłości, ale również współczesności i aktualnych zagadnień społecznych. Jego staraniem ukazały się książki autorstwa Eugeniusza Ajnenkiela („Pierwsze Oddziały Legionów Polskich w Łodzi 17–19 październik 1914 roku”), M. Hertza, S. Rachalewskiego, A. Rżewskiego, A. Stebelskiego i L. Stolarzewicza (dwie publikacje: „Literatura Łodzi w ciągu jej istnienia. Szkic literacki i antologia” wymagała ogromnej reklamy i często spotykała się z nieprzychylną opinią (m.in. Grzegorza Timofiejewa) oraz „Antologia 120 poetów. Wiersze na obchody i uroczystości”).

Janina Krakowiak, Od Fiszera do „Pegaza”: 123 lata łódzkiej księgarni^[1]

Był doskonałym, rzutkim księgarzem-fachowem z powołania i zawodu^[1]. Z jego inicjatywy niezamożni łodzianie mogli w czasie trwania akcji wyprzedaży pod hasłem „Łódź pod zalewem taniej książki” zaopatrzyć się w książki wydane po roku 1932 za symboliczną kwotę 10 groszy.

Współpracował z Eugeniuszem Ajnenkielem, pomagając mu w zbieraniu pieśni robotniczych i materiałów do dziejów ruchu robotniczego^[2]. W 1919 brał udział w strajku pracowników księgarskich, w którego wyniku ustalono nowe, niższe normy pracy księgarzy.

W początkowych latach niepodległości, w latach 20. XX w. był członkiem SDKPiL, był także więźniem politycznym.

Był działaczem Związku Księgarzy. Służył swym doświadczeniem zawodowym i społecznym przy upowszechnianiu idei i organizacji imprez kulturalnych związanych z książką i księgarstwem, m.in. w 1933, gdy decyzją władz miejskich został powołany na członka Wojewódzkiej Komisji Organizacji Obchodów „Tygodnia Książki Polskiej”.

Wyróżnieniem dla firmy było zaproszenie do udziału w ogólnopolskim projekcie pn. Tydzień Książki Polskiej (…) nad którym protektorat raczyli objąć Pan Prezydent Rzeczypospolitej prof. Ignacy Mościcki, Pan Marszałek Józef Piłsudski, i Pan Premier Janusz Jędrzejewicz.

Benedykt Wandachowicz

Od 1937 zajmował się gromadzeniem materiałów traktujących o dziejach księgarstwa łódzkiego. Przygotował „Odezwę do Panów Księgarzy”, czyli bardzo szczegółową ankietę, którą rozesłał do wszystkich znanych mu łódzkich księgarzy i otrzymał odpowiedzi od kilkuset osób. Ankiety znajdujące się w Archiwum Państwowym w Łodzi są bezcennym źródłem informacji na temat międzywojennego księgarstwa łódzkiego.

Esperantysta

Znał dobrze języki: niemiecki, francuski i rosyjski, a także esperanto. Do ruchu esperanckiego przystąpił w 1908 wraz ze swymi przyjaciółmi: Stanisławem Karolczykiem i Stanisławem Braunem. Zaliczany był do czołowych i najaktywniejszych esperantystów w kraju. Był członkiem Zarządu Polskiego Towarzystwa Esperantystów w Łodzi oraz delegatem Powszechnego Związku Esperantystów w Genewie. Liczne artykuły o Polsce i Łodzi tłumaczone przez niego drukowane były w „Pola Esperantisto” i „HeroIdo Esperanto”^[3].

Od 1 sierpnia 1914 prowadził kronikę Łodzi i ruchu esperanckiego w mieście, spisaną w języku esperanto („Kronika łódzkiej esperancji”). Jej rękopis, w tomach 1-8, przechowywany jest w Bibliotece Uniwersytetu Łódzkiego.

W rękopiśmiennych zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi znajduje się spisana w języku esperanto ośmiotomowa kronika Łódzkiego Oddziału Polskiego Związku Esperantystów obejmująca lata 1908–1916. Autorem jej był znany łódzki księgarz i miłośnik Łodzi, Włodzimierz Pfeiffer. Nie jest to jednak kronika w ścisłym tego słowa znaczeniu. Rękopiśmienny to raczej zbiór korespondencji członków Łódzkiego Oddziału PZE, fotografii, wycinków prasowych. Jest on jednocześnie swego rodzaju antologią utworów poetyckich i prozatorskich oraz przekładów z języka polskiego, znajdują się tu także teksty oryginalne w języku esperanto. Kronikę poprzedza notatka informacyjna pióra Stanisława Karolczyka, przyjaciela i współpracownika Włodzimierza Pfeiffera. Stanisław Karolczyk wyjaśnia w niej genezę powstania Łódzkiego Oddziału PZE, szkicuje zawartość kroniki oraz jej losy do roku 1945, kiedy to otrzymał ją w darze z rąk matki Włodzimierza Pfeiffera. Dnia 22 V 1963 r. Stanisław Karolczyk przekazał to cenne źródło do dziejów życia kulturalnego Łodzi Bibliotece Uniwersyteckiej.
Na całość kroniki składa się osiem tomów formatu 18,2x22 cm z odrębną paginacją dla każdego tomu (ok. 300 stron w jednym tomie), oprawionych w półskórek. Karty zapisane dwustronnie dużym, czytelnym pismem.
Włodzimierz Pfeiffer przystąpił do pisania kroniki w roku 1912, ale sięgnął w przeszłość do roku 1908, kiedy to powstał i okrzepł organizacyjnie łódzki oddział polskich esperantystów. Dlatego też w pierwszych tomach kroniki znajdujemy obszerne wypisy z czasopisma „Pola Esperantisto”, które zamieszczało szczegółowe informacje o powstających na terenie Polski ogniskach ruchu esperanckiego. Nie tylko suche relacje zapełniają strony tej kroniki. Znajdujemy tu bowiem pierwsze próby poetyckie w języku esperanto, co świadczy o żywym i twórczym zainteresowaniu tym językiem, a także jest dowodem upartego przełamywania społecznych uprzedzeń, jakich doznawał ruch esperancki w Polsce.[…]
Między doskonale zachowane i zapełnione przejrzystym pismem karty kroniki wklejone są różnobarwne i ciekawie skomponowane rozmaitej treści druki ulotne jak zaproszenia na przyjęcia i uroczystości do lokalu łódzkich esperantystów, oryginalne karty pocztowe, lub też pełne aluzji, ale niezrozumiałe dla niewtajemniczonych żarty prima-aprillisowe w formie odręcznych rysunków symbolizujące ludzi i sprawy z kręgu twórcy kroniki.[…]
Pierwszy tom kroniki zawiera również wiele materiału świadczącego o zagranicznych kontaktach łódzkich miłośników esperanta.

Jan Janiak, Kroniko de nia Lodza Esperantujo^[4]

Fotograf Łodzi

Jego osobistą pasją była Łódź. Odbywał rodzinne niedzielne spacery po mieście, których owocem były liczne zdjęcia. Miasto znał dobrze i utrwalał je na zdjęciach, był dokumentalistą, chwytającym na gorąco życie wielkiego miasta, a przede wszystkim wydarzenia znaczące dla jego historii. W latach 1926–1939 wykonał ponad 900 negatywów fotograficznych obiektów i wydarzeń miejskich oraz okolic podmiejskich, szczególnie fotografując Stare Miasto i jego mieszkańców.

Zdjęcia prezentował podczas wystaw fotograficznych i na łamach łódzkiego czasopisma „Wymiary”, którego był stałym współpracownikiem. W 1935 zorganizował w Klubie Miłośników Fotografii w Łodzi wystawę „Łódź i województwo łódzkie w świetle fotografii”^[5].

Jego fotografie były często wykorzystywane w wydawnictwach opisujących Łódź sprzed drugiej wojny światowej. Zarejestrował obraz Łodzi takiej, jaką była – piękna i brzydka, szara i pełna barw (choć zdjęcia były czarno-białe), biedna i bogata. Łódź na jego zdjęciach nie jest złym miastem, lecz miastem tętniącym życiem i pełnym ruchu. Fascynowało go miasto, fascynowali go ludzie, otwarta przestrzeń i zamknięte podwórka, ruchliwe centrum miasta i leniwe jego przedmieścia. Niektórzy próbują nazwać go łódzkim Canaletto co jest o tyle nietrafne, że Bernardo Bellotto zwany Canaletto portretował głównie monumentalne budowle Warszawy (rolę łódzkiego Canaletta pełnił pod koniec XIX wieku w Łodzi Bronisław Wilkoszewski).

Łodziana w jego zbiorach

W 1933 duży zbiór artykułów prasowych, książek i własnoręcznie wykonanych fotografii, przekazał bezinteresownie miastu. Część tego zbioru zdjęć zwana „Kliszami Pfeiffera” znajduje się w posiadaniu Muzeum Miasta Łodzi. Wiele z nich zamieszczono w publikacji „Sentymentalna podróż po Łodzi: Łódź na starych fotografiach Włodzimierza Pfeiffera”.

Był autorem artykułów poświęconych literaturze i życiu kulturalnemu Łodzi, które zamieszczane były w pismach lokalnych, stołecznych, a także w periodykach zagranicznych.

Z umiłowania przeszłości Łodzi wypływały jego działania gromadzenia wszelkich dokumentów historii miasta. Koncentrował się na gromadzeniu źródeł do dziejów najnowszych. Z zacięciem kolekcjonował ulotne druki i prasę z okresu pierwszej wojny światowej. Tę jego działalność podkreślił Roman Kaczmarek w artykule prasowym jemu poświęconym^[6].

Czas II wojny światowej

Po wybuchu wojny hitlerowskie władze okupacyjne usunęły go z pracy w księgarni. Chciano zmusić go do przyjęcia volkslisty (niemieckiej listy narodowościowej) dlatego, że miał niemieckie pochodzenie i był wyznania ewangelickiego, ale się na to nie zgodził. Żeby uniknąć prześladowań usunął się z Łodzi. Zamieszkał w Szczawinie koło Zgierza, w leśniczówce, u przyjaciół – państwa Wiśniewskich. Lubił tamtejsze okolice, które często odwiedzał na długo przed wybuchem wojny. Przyjechał jeszcze do Łodzi, w szpitalu wykonał podstawowe badania. Choroba nowotworowa, na którą zapadł, była nieuleczalna, a warunki wojenne nie zapewniły mu leczenia. Zmarł 25 czerwca 1941 roku. Został pochowany na miejscowym wiejskim cmentarzu w Szczawinie. Obecnie jego grób jest odnowiony i otoczony opieką.

Upamiętnienie

Jego pamięć uczczono marmurową tablicą pamiątkową umieszczoną z inicjatywy Jana Gierańczyka (jego ucznia w zawodzie księgarza) 22 czerwca 1964 roku w lokalu księgarni, w której pracował – przy ul. Piotrkowska 47. Łódzka gazeta codzienna^[7] pisała

W ubiegły poniedziałek w księgarni Pegaz [nazwa nadana po wojnie] odbyła się uroczystość odsłonięcia tablicy pamiątkowej, na której wyryto tych kilka słów: Włodzimierz Pfeiffer, księgarz łódzki, 1890 – 1941.

Po likwidacji w 2010 tej najstarszej, niezwykle zasłużonej dla Łodzi księgarni „Pegaz”, tablica została zdemontowana, a następnie 19 września 2011 uroczyście odsłonięta na elewacji Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Łodzi ul. Gdańska 100^[5].

Przypisy

↑ ^a ^b Krakowiak Janina, Od Fiszera do „Pegaza”: 123 lata łódzkiej księgarni, Łódź 2005, s. 43.
↑ Krakowiak Janina, Od Fiszera do „Pegaza”: 123 lata łódzkiej księgarni, Łódź 2005, s. 45.
↑ Słownik biograficzny esperantystów polskich, Golec Józef, Cieszyn – Sopot 2010, s. 172.
↑ Kroniko de nia Lodza Esperantujo, Janiak Jan, [w:] Listy Bibliofilskie oprac. cał. Michał Kuna. Łódź, Łódzkie Towarzystwo Przyjaciół Książki, 1974, s. 54–59.
↑ ^a ^b Łódzka fotografia krajoznawcza. Zarys dziejów Doniec Waldemar, Wojalski Mirosław Zbigniew, Łódź, Centrum Fotografii Krajoznawczej PTTK, ROTWŁ, Zora, 2011, s. 33.
↑ Kaczmarek Roman, Żarliwy rzecznik Łodzi „Głos Robotniczy” 1960 nr 228.
↑ „Dziennik Łódzki” w numerze 149 z dnia 24 czerwca 1964.

Bibliografia

Pfeiffer Włodzimierz / oprac. Żebrowska Alojza, [w:] Polski słownik biograficzny. T. 25, 1980, s. 760–761.
Krakowiak Janina, Od Fiszera do „Pegaza”: 123 lata łódzkiej księgarni: księgarnie łódzkie okresu międzywojennego, Łódź, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami w Łodzi, „Zora”, 2005, s. 42–46. ISBN 83-88638-17-3.
Słownik biograficzny esperantystów polskich, Golec Józef, Cieszyn – Sopot 2010, s. 171–172
Kroniko de nia Lodza Esperantujo, Janiak Jan, [w:] Listy Bibliofilskie oprac. cał. Michał Kuna. Łódź, Łódzkie Towarzystwo Przyjaciół Książki, 1974, s. 54–59.
Doniec Waldemar Wojalski Mirosław Zbigniew, Łódzka fotografia krajoznawcza. Zarys dziejów, Łódź, Centrum Fotografii Krajoznawczej PTTK, ROTWŁ, Wyd. Zora, 2011, ISBN 978-83-88638-60-2.
Sentymentalna podróż po Łodzi: Łódź na starych fotografiach Włodzimierza Pfeiffera, Łódź 2009, Wydawnictwo Hamal Andrzej Machejek i Archiwum Państwowe w Łodzi.