Władysław Gnyś[a] (ur. 24 sierpnia 1910 w Sarnowie, zm. 28 lutego 2000 w Beamsville(inne języki) Kanada[1]) – pułkownik pilot Wojska Polskiego, kawaler Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari.
Życiorys
Uczył się w szkole powszechnej w Sarnowie, a następnie w Radomiu[2]. Służbę w lotnictwie polskim rozpoczął w 1931 roku. Dwa lata później, po ukończeniu kursu pilotażu w Grudziądzu, przydzielony został do 142 eskadry myśliwskiej 4 pułku lotniczego w Toruniu. W dniu 11 maja 1935 roku, w czasie ćwiczeń zespołowych w powietrzu, zderzył się z samolotem PZL P.7 pilotowanym przez por. pil. Dionizego Durko. W wyniku tej katastrofy porucznik Durko zginął, natomiast kapral Gnyś z odciętym prawym podwoziem wylądował nie odniósłszy żadnych obrażeń. Za ten wyczyn 6 czerwca wyróżniony został pochwałą w rozkazie dziennym dowódcy pułku[3], a 18 czerwca tego roku odznaczony Brązowym Krzyżem Zasługi[4].
Jako kapral służby nadterminowej był instruktorem w Szkole Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie. W 1938 roku ukończył Szkołę Podchorążych dla Podoficerów w Bydgoszczy. Po promocji do stopnia podporucznika w Dęblinie, otrzymał przydział do 121 Eskadry Myśliwskiej w Krakowie.
W dniu 1 września 1939 roku przed godz. 7 wystartował do lotu bojowego z lotniska polowego w Balicach razem z kapitanem Mieczysławem Medweckim. Startujące samoloty PZL P.11c zostały zaskoczone przez nadlatujące po bombardowaniu Krakowa niemieckie bombowce Junkers Ju 87 z dywizjonu I./StG 2 i samolot kpt. Mieczysława Medweckiego został zestrzelony nad Morawicą, natomiast Władysław Gnyś odskoczył unikiem w lewo od przeważającego liczebnie wroga[5]. Następnie kilka minut później w rejonie Olkusza (nad miejscowością Żurada) zaatakował niemieckie bombowce i zestrzelił dwa bombowe typu Dornier Do 17 E z 77 pułku bombowego Luftwaffe[5]. Były to pierwsze samoloty niemieckie, zestrzelone przez polskiego (alianckiego) pilota myśliwskiego w II wojnie światowej[5]. Fakt ich zestrzelenia jest jednak kwestionowany przez badacza Mariusa Emmerlinga, przypisującego zniszczenie samolotów kolizji po unikach od artylerii przeciwlotniczej[6]. Prawdopodobna jest też wersja, że Gnyś uszkodził jeden z samolotów, który następnie zderzył się z drugim.
Po upadku Polski, poprzez Rumunię trafił do Francji. Tam, po przeszkoleniu w pilotażu samolotów francuskich, został skierowany do polskiego klucza myśliwskiego (Klucz Frontowy Nr 4 „Bu”) walczącego przy dywizjonie Groupe de Chasse III/1 w Toul Croix, gdzie latał na myśliwcach Morane-Saulnier MS.406. Podczas walki nad Belgią został zestrzelony jego dowódca Kazimierz Bursztyn. W tej walce zestrzelił jeden bombowiec[2].
Po klęsce Francji udał się do Port-Vendres, skąd 14 lipca 1940 roku, przez Oran i Casablankę przybył do Liverpoolu. Otrzymał numer służbowy RAF P-1298 i 20 sierpnia rozpoczął służbę w 302 dywizjonie myśliwskim poznańskim[1]. 21 maja 1941 roku 302 dywizjon brał udział, w składzie skrzydła (3 dywizjony), z akcji nad Francją ppor. W. Gnyś wrócił do bazy na ciężko uszkodzonym samolocie. 30 stycznia 1942 roku zakończył turę lotów bojowych i został skierowany do służby na stanowisku dowodzenia dywizjonu 302 i 303. Do lotów bojowych w dywizjonie 302 powrócił w 22 grudnia 1942 roku[7].
W 1943 dowodził eskadrą w 316 i 309 dywizjonie myśliwskim Ziemi Czerwieńskiej. Od 25 sierpnia 1944 roku dowodził 317 dywizjonem myśliwskim Wileńskim[8]. W dwa dni po objęciu dowództwa nad dywizjonem, podczas lotu rozpoznawczego niemieckich przepraw przez Sekwanę, został zestrzelony przez artylerię przeciwlotniczą nad miejscowością Rouen we Francji. Został postrzelony przez niemieckich żołnierzy po awaryjnym lądowaniu i trafił do szpitala w Amiens[7]. Po kilku dniach został uwolniony przez żołnierzy francuskiego ruchu oporu, a po nadejściu wojsk alianckich ewakuowany do szpitala w Swindon, gdzie przeszedł rekonwalescencję[8].
W styczniu 1945 roku rozpoczął naukę w Wyższej Szkole Lotniczej w Weston-super-Mare, a po jej ukończeniu rozpoczął służbę w sztabie Fighter Command. Ożenił się z Barbarą Simmons. W 1947 roku zdecydował się na emigrację i na stałe osiedlił się w Kanadzie[8].
Pod koniec życia nawiązał kontakt z Frankiem Neubertem – pilotem Ju 87, który 1 września 1939 roku zaatakował polskie samoloty i zestrzelił kapitana pilota Mieczysława Medweckiego. Prowadzili ze sobą dwunastoletnią przyjazną korespondencję. Spotkali się dwukrotnie, pierwszy raz 1 września 1939 roku, po wojnie w sierpniu 1989 roku, czyli w okrągłą 50. rocznicę boju nad Balicami. Znajomość kontynuują dzieci pilotów.
W 1965 roku Gnyś po raz pierwszy od zakończenia wojny odwiedził Polskę. W 1982 roku Barbara wydała biografię męża pt. „First Kill” (polski wydanie „Pierwsze spotkanie”, 1996)[8]. 19 czerwca 1996 roku, na zaproszenie kpt. Stanisława Majcherczyka, prezesa Klubu Seniorów Lotnictwa w Katowicach, przyjechał do Polski, odwiedził: Sarnów, Radom, Dęblin, Warszawę, Katowice, Kraków, Olkusz, Sandomierz, Gniezno, Powidz, Czerniejewo, Poznań, Nowy Dwór Gdański oraz Żuradę. Szkoła podstawowa w Żuradzie otrzymała jego imię, w Olkuszu otrzymał honorowe obywatelstwo miasta. W 1998 roku był podejmowany w Pałacu Prezydenckim przez Aleksandra Kwaśniewskiego. W 1999 roku został mianowany pułkownikiem[8].
Zmarł 28 lutego 2000 roku i został pochowany na cmentarzu Mount Osborne w Beamsville, gdzie spoczął obok małżonki Barbary Simmons-Gnyś[8]. Miał trzech synów: Heydna, Stefana i Ashleya oraz jedną córkę Sydney.
Zestrzelenia
Na liście Bajana sklasyfikowany został na 85. pozycji z 3 samolotami Luftwaffe zestrzelonymi na pewno i jednym uszkodzonym.
- Zestrzelenia pewne
- 2 Do-17 – 1 września 1939 (pilotował P.11c)
- 1/3 He-111 – 12 maja 1940 (pilotował MS-406)
- 1/3 Do-17 – 16 maja 1940 (pilotował MS-406)
- 1/3 Bf-109 – 25 maja 1940 (pilotował MS-406)
- Uszkodzenia
- 1/3 Do-17 – 12 maja 1940 (pilotował MS-406)
Ordery i odznaczenia
Upamiętnienie
W Krakowie tuż obok Muzeum Lotnictwa Polskiego znajduje się ul. Płk. Władysława Gnysia.
Uwagi
Przypisy
- ↑ a b Gnyś Władysław. listakrzystka.pl. [dostęp 2019-07-24].
- ↑ a b Konrad Rydołowski: Gnyś Władysław. samoloty.pl. [dostęp 2019-07-24].
- ↑ Pawlak 1989 ↓, s. 283–284.
- ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 12 z 11.11.1935 r.
- ↑ a b c Tomasz Kopański: P.11 w wojnie 1939 roku. W: Andrzej Glass, Tomasz Kopański, Tomasz Makowski: PZL P.11. Cz. II. Warszawa: AJ-Press, 1997, s. 6–7, seria: Monografie lotnicze. 37. ISBN 83-86208-64-3.
- ↑ Wojciech Mazur: PZL.11. Edipresse Polska S.A., 2013, s. 41, seria: Wielki Leksykon Uzbrojenia. Wrzesień 1939. Tom 8. ISBN 978-83-7769-556-2.
- ↑ a b Tadeusz Jerzy Krzystek, [Anna Krzystek]: Polskie Siły Powietrzne w Wielkiej Brytanii w latach 1940–1947 łącznie z Pomocniczą Lotniczą Służbą Kobiet (PLSK-WAAF). Sandomierz: Stratus, 2012, s. 182. ISBN 978-83-61421-59-7. OCLC 276981965.
- ↑ a b c d e f Wojciech Zmyślony: Władysław Gnyś. polishairforce.pl. [dostęp 2019-07-24].
- ↑ M.P. z 1999 r. nr 40, poz. 601 „w uznaniu wybitnych zasług w niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej”.
Bibliografia
- Wacław Król: Myśliwcy. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1980, s. 11–55. ISBN 83-11-06396-6.
- Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4. (pol.).
- Barbara Simmons-Gnyś, Pierwsze spotkanie, Kagero, Warszawa 1996.
- Tadeusz Jerzy Krzystek, [Anna Krzystek]: Polskie Siły Powietrzne w Wielkiej Brytanii w latach 1940–1947 łącznie z Pomocniczą Lotniczą Służbą Kobiet (PLSK-WAAF). Sandomierz: Stratus, 2012, s. 182. ISBN 978-83-61421-59-7. OCLC 276981965.
- Biografia i lista zestrzeleń Władysława Gnysia. [dostęp 2014-05-04]. (pol.).
- Walka, Pojednanie, Przyjaźń. Gnyś i Neubert piloci września 1939 r.. [dostęp 2014-05-04]. (pol.).
.svg){kind=small}
