Czarnolas (powiat zwoleński)

Czarnolas

wieś
Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	zwoleński
Gmina	Policzna
Liczba ludności (2011)	489[2][3]
Strefa numeracyjna	48
Kod pocztowy	26-720[4]
Tablice rejestracyjne	WZW
SIMC	0631829[5]
Położenie na mapie gminy Policzna Czarnolas
Położenie na mapie Polski Czarnolas
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Czarnolas
Położenie na mapie powiatu zwoleńskiego Czarnolas
51°25′44″N 21°42′08″E[1]

Czarnolas – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie zwoleńskim, w gminie Policzna na Równinie Radomskiej^[6][5].

Wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Niepokalanego Poczęcia NMP w Wygodzie^[7]. Znana jako rezydencja XVI-wiecznego poety Jana Kochanowskiego. Obecnie we wsi znajduje się Muzeum Jana Kochanowskiego.

Integralne części wsi Czarnolas^[6]^[5]^[8]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0631835	Czarnolas-Kolonia	część wsi
0631841	Stara Wieś	część wsi

Prywatna wieś szlachecka, położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie radomskim województwa sandomierskiego^[9].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Czarnolas. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa radomskiego.

Historia

Pomnik Jana Kochanowskiego przy Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie.

W 1519 roku miejscowość należała do rodu szlacheckiego Kochanowskich herbu Korwin. Połowa wsi była własnością sędziego Piotra Kochanowskiego, a druga połowa należała do jego brata Filipa. Synem tego pierwszego był poeta Jan Kochanowski, który wraz z braćmi odziedziczył posiadłość w 1559^[10].

Oryginalny dworek Jana Kochanowskiego wzniesiony przez niego w 1560 roku spłonął w 1720. W drugiej połowie XVIII wieku Czarnolas został zakupiony za 90 tys. złotych polskich przez księcia Józefa Aleksandra Jabłonowskiego. Teresa Jabłonowska włączyła zachowane ruiny spalonego dworu Jana Kochanowskiego w mury wzniesionej przez nią w 1830 roku kaplicy^[10]. W 1789 roku posiadłość za 200 tys. złotych odkupił Kazimierz Raczyński, a po nim właścicielami był ród Lubomirskich oraz ponownie Jabłonowskich^[10].

W 1827 roku w miejscowości znajdowało się 35 domów z 232 mieszkańcami. Według spisu powszechnego z 1867 roku wieku mieszkało w niej 666 mieszkańców w 50 domach. Wieś dzieliła się na dwie części; część dworską liczącą 5387 morg powierzchni oraz część włościańską o powierzchni 857 morg^[10].

W 1880 roku pracę o wsiach Zwoleń, Sycyna i Czarnolas pt. Kolebka, dom i grób Jana Kochanowskiego napisał polski historyk Jan Rymarkiewicz^[10].

Już z końcem XIX w. Czarnolas, związany z jednym z najwybitniejszych poetów polskich, uznawany był za miejsce istotne dla polskiej kultury i historii. W 1904 r. Aleksander Janowski, pionier polskiego krajoznawstwa w zaborze rosyjskim umieścił go na trasie jednej z „X ciekawszych wycieczek po kraju”, pisząc w skrócie, co należy tam zobaczyć: ...w Czarnolesie: kapliczka na miejscu domu Kochanowskiego, pamiątki po nim, obelisk na miejscu lipy^[11] (p. niżej).

Muzeum Kochanowskiego

We wsi znajduje się Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie, które mieści się w murowanym dworze Jabłonowskich, pochodzącym z XIX w. Tam gdzie rosła słynna lipa, wspomniana w utworach poety, stoi pamiątkowy obelisk. Pierwsza ekspozycja została otwarta w 1961 r. Obecna ukazuje życie i twórczość Jana Kochanowskiego na tle epoki. Przed dworkiem znajduje się pomnik poety wykonany w 1980 r. przez Mieczysława Weltera.

Dawna posiadłość poety to piękny park z neogotycką kaplicą wzniesioną w latach (1826-1846). Zbudowała ją Teresa Jabłonowska w miejscu dworku wybudowanego przez Jana Kochanowskiego w 1560, wykorzystując mury pozostałe po pożarze z 1720.

Zobacz też

• Urszula Kochanowska – wiersz Bolesława Leśmiana, w którym Urszula Kochanowska urządza Niebo na kształt domu w Czarnolasie
• Józef Morton

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 19279
2. Wieś Czarnolas w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-04-17] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
3. GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 172 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
5. GUS. Rejestr TERYT
6. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
7. Opis parafii w Wygodzie na stronie diecezji
8. KSNG: Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części. opublikowany [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2018-01-06]. (pol.).{{Cytuj stronę}} Linki zewnętrzne: "opublikowany".
9. Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
10. Czarnolas, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 759 .
11. Aleksander Janowski: X ciekawszych wycieczek po kraju. Warszawa: M. Arct, 1904, s. 10.

Linki zewnętrzne

• Czarnolas (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 759 .
• Czarnolas, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 352 .
• Starostwo Powiatowe w Zwoleniu – Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie
• artinfo.pl – Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie, Oddział Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu