Tsai Ming-liang (chiń. 蔡明亮; pinyin Cài Míngliàng; ur. 27 października 1957 w Kuching) – tajwański reżyser, scenarzysta i producent filmowy, wielokrotnie nagradzany na międzynarodowych festiwalach filmowych. Czołowy przedstawiciel tajwańskiej nowej fali.
Życiorys
Tsai Ming-liang jest etnicznym Chińczykiem, urodzonym w stanie Sarawak (do roku 1965 kolonii brytyjskiej), który do 20 roku życia mieszkał w Malezji, co komplikuje jego etniczną tożsamość. Po przeprowadzce do stolicy Tajwanu, Tajpej, podjął studia na Chinese Culture University, gdzie uczył się warsztatu filmowego i teatralnego[1]. Doświadczenia życia w diasporze wywrzeć musiały głęboki wpływ na sposób, w jaki Tsai postrzega własną tożsamość. W wypowiedziach prasowych często podkreśla, że nie czuje się ani Tajwańczykiem, ani Malezyjczykiem – potrafi dopasować się do każdego miejsca, niemniej nigdy nie rodzi się w nim poczucie silnej przynależności[2]. Być może właśnie w tym braku zakotwiczenia szukać należy źródła samotności, niepewności i niejednoznaczności – tematów, które przeważają w obrazach filmowych Tsaia.
Kariera
Tsai został wyróżniony Złotym Lwem na 51. MFF w Wenecji za film Niech żyje miłość (1994)[3], Srebrnym Niedźwiedziem − Nagrodą Grand Prix Jury na 47. MFF w Berlinie za film Rzeka (1997)[4], nagrodą FIPRESCI na 51. MFF w Cannes za obraz Dziura (1998)[5] oraz Nagrodą im. Alfreda Bauera oraz Srebrnym Niedźwiedziem za wybitny wkład artystyczny dla Kapryśnej chmury (2005) na 55. MFF w Berlinie[6].
We wszystkich jego filmach występuje ten sam aktor Lee Kang-sheng, który zwykle grywa role everymana Hsiao-kanga[7].
W 2003 roku, w głosowaniu zorganizowanym przez brytyjską gazetę "The Guardian", Tsai Ming-liang uzyskał 18. miejsce wśród 40 najlepszych reżyserów na świecie[8].
Charakterystyka stylu
W filmach Tsai Ming-lianga zbiegają się wpływy artystycznego kina zachodniego (szczególnie takich jego przedstawicieli, jak Michelangelo Antonioni czy François Truffaut) oraz tajwańskiego (przede wszystkim obrazów Hou Hsiao-hsiena[9] i Edwarda Yanga). Owo łączenie zachodnich i wschodnich tradycji filmowych w dziełach Tsaia zauważa także Paulina Kwiatkowska pisząc, że jest on twórcą, który „bez kompleksów, ale z szacunkiem i wyjątkową wrażliwością odwołuje się do europejskiej tradycji kinofilskiej, pozostając jednocześnie intrygująco egzotyczny”[10].
Podobnie jak w przypadku tych dwóch reżyserów tzw. nowej fali tajwańskiego kina (ang. Taiwan’s New Wave lub Taiwan New Cinema[11] ), w swojej twórczości filmowej Tsai przygląda się uważnie nowoczesnej tajwańskiej tożsamości (zarówno w jej narodowym, jak i jednostkowym wymiarze), dotykając przy tym również takich obszarów, które dotychczas pozostawały w ukryciu, tj. homoseksualizmu, kazirodztwa i pornografii. Pornografia obecna nie tylko w samej treści filmów, ale także (a może nawet bardziej) w ich warstwie formalnej. Tsai Ming-liang wykorzystuje bowiem często ujęcia, które stawiają widza w roli osoby podglądającej intymne czynności bohaterów[12]. Reżyser często wplata także do swoich obrazów oniryczne sekwencje muzyczno-taneczne (wykorzystujące zapomniane przeboje tajwańskiej muzyki rozrywkowej lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w., np. Ban ge yueliang) utrzymane w estetyce drag, które można interpretować jako projekcje utajonych pragnień i fantazji seksualnych i które naginają przyjęte przez tajwańskie społeczeństwo role płciowe[13]. Tsai przywołuje szereg wytworów kultury popularnej i przedstawia je w nowym, zaskakującym świetle po to, by pokazać, że to, co oswojone, nie jest tak jednoznaczne jak widz chciałby sądzić.
Według Vivian Lee, w każdym bez wyjątku dziele Tsai Ming-lianga wyrażone jest „uwięzienie w niewyrażalnej samotności i […] dobrowolne odizolowywanie się” nowoczesnego człowieka[14]. Niemożność skomunikowania się i zrozumienia drugiego, kryzys emocjonalny, zerwanie więzi rodzinnych, pragnienie miłości i seksualne frustracje – wszystkie te motywy wypełniające filmy tajwańskiego twórcy znane są już z europejskiego kina modernistycznego lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Być może właśnie w tym upatrywać należy przyczyny jego popularności u zachodniej publiczności, w myśl zasady, że widzom podobają się tylko te historie, które już słyszeli i że zdolni są dokonywać wyłącznie takich interpretacji, które operują znanymi im pojęciami” (zasadę tę Paulina Kwiatkowska nazywa „konwencjonalnym egzotyzmem”[15]).
Inną cechą filmów Tsaia jest wykorzystanie przezeń „estetyki wyczerpania”: reżyser zwraca uwagę na elementy rzeczywistości, które w mainstreamowym kinie są zwykle odrzucane jako nieznaczące dla rozwoju fabuły, np. pokazując kobietę oczekującą bezczynnie na zakończenie projekcji filmowej (wiąże się to z zastosowaniem bardzo długich, statycznych ujęć)[16].
Obraz Tajpej
Sposób ukazywania wielkich miast w twórczości filmowej Tsai Ming-lianga związany jest ściśle z wątkiem zagubienia i samotności nowoczesnego Tajwańczyka pozostającego w zawieszeniu między metalicznym blaskiem centrów biznesowych a smutną szarością rozpadających się powoli peryferiów[17]. Dotyczy to przede wszystkim obrazu Tajpej, gdzie wyraźny podział wielkomiejskiej przestrzeni na część luksusową i podupadającą odzwierciedla podział na zamożnych konsumentów i zmarginalizowanych mieszkańców oraz wynikające z tego podziału: brak wzajemnego zrozumienia i alienację[18]. Tsai Ming-liang rozmontował mit miasta pokazując, że pod fasadą racjonalnej i zrozumiałej organizacji kryje się świat jednostek głęboko samotnych (mimo przestrzennej bliskości) i oddających się ulotnym uciechom.
W tzw. Tajpejskiej trylogii, na którą składają się: Buntownicy neonowego boga (1991), Niech żyje miłość (1994) oraz Rzeka (1995), Tajpej jest ponadto pokazane jako miasto podlegające nieustannym przemianom na skutek, z jednej strony, niekończącego się procesu konstrukcji nowych apartamentowców, dróg, mostów, które zamiast łączyć dzielą przestrzeń, wzmagając wyobcowanie jej mieszkańców, a z drugiej strony, odwrotnego procesu rozbiórki i rozpadu starych budowli[19]. W rezultacie metropolia jawi się nie jako spójna, logiczna całość, lecz jako domena będąca ciągle w stanie przejścia, której ostateczny kształt pozostaje nieokreślony. I tak w filmie Dziura (1998) mieszkańcy bezimiennego tajpejskiego budynku żyją zawieszeni w przestrzeni i czasie, w oczekiwaniu na zarazę, która nigdy nie nadchodzi. Nikt z nich nie potrafi się na dłużej zbliżyć do drugiego człowieka i każdy tkwi w swoim mieszkaniu jak na bezludnej wyspie.
Filmografia
Filmy wyreżyserowane:
Rok
|
Tytuł polski
|
Tytuł anglojęzyczny
|
Tytuł oryginalny
|
Uwagi
|
1989
|
Wszystkie zakątki świata
|
All the Corners of the World
|
Hai jiao tian ya
|
Film telewizyjny.
|
1990
|
Chłopcy
|
Boys
|
Xiao hai (小孩)
|
|
1992
|
Buntownicy neonowego boga
|
Rebels of the Neon God
|
Qing shao nian nuo zha (青少年哪吒)
|
Pierwszy film kinowy.
|
1994
|
Niech żyje miłość
|
Vive L’amour!
|
Ai qing wan sui (愛情萬歲)
|
|
1995
|
Moi nowi przyjaciele
|
My New Friends
|
Wo xin renshi de pengyou
|
Dokumentalny film telewizyjny.
|
1997
|
Rzeka
|
The River
|
He liu (河流)
|
|
1998
|
Dziura
|
The Hole
|
Dong (洞)
|
|
2001
|
Która tam jest godzina?
|
What Time Is It There?
|
Ni na bian ji dian (你那边几点)
|
|
2001
|
Rozmowa z Bogiem
|
A Conversation with God
|
Fish, Underground (与神对话)
|
Krótkometrażowy film dokumentalny zrealizowany dla telewizji.
|
2002
|
Przejścia już tu nie ma
|
The Skywalk Is Gone
|
Tian qiao bu jian le (天桥不见了)
|
Krótkometrażowy film fabularny.
|
2003
|
|
Goodbye, Dragon Inn
|
Bu san (不散)
|
|
2004
|
|
Welcome to São Paulo
|
Bem-Vindo a São Paulo
|
Film nowelowy, reżyser stworzył segment pt. Aquarium.
|
2005
|
Mój śmierdzący dzieciak
|
My Stinking Kid
|
Wo de chou xia hai
|
|
2005
|
Kapryśna chmura
|
The Wayward Cloud
|
Tian bian yi duo yun (天邊一朵雲)
|
|
2006
|
Nie chcę spać sam
|
I Don’t Want to Sleep Alone
|
Hei yan quan (黑眼圈)
|
Film początkowo zatrzymany przez malezyjską cenzurę, po pewnych cięciach był w Malezji wyświetlany.
|
2007
|
|
It’s a Dream
|
Chacun son cinéma ou Ce petit coup au coeur quand la lumière (電姬館)
|
Segment filmu nowelowego Kocham kino
|
2008
|
|
Sleeping on Dark Waters
|
沉睡在黑水上
|
Film dokumentalny opowiadający o realizacji obrazu Nie chcę spać sam.
|
2009
|
Twarz
|
Face
|
Visage
|
Francuska produkcja.
|
2009
|
|
Madame Butterfly
|
Hu die fu ren (蝴蝶夫人)
|
Film krótkometrażowy.
|
2012
|
|
Beautiful 2012
|
Beautiful 2012
|
Film nowelowy, reżyser segmentu Walker
|
2012
|
|
Walker
|
Walker (行者)
|
Film krótkometrażowy.
|
2012
|
|
No Form
|
No Form
|
Film krótkometrażowy.
|
2012
|
|
Sleepwalk
|
Meng you
|
Film krótkometrażowy.
|
2012
|
|
Diamond Sutra
|
Jingang Jing (金刚经 金剛經)
|
Film krótkometrażowy.
|
2013
|
|
Walking On Water
|
Xing Zai Shui Shang (行在水上)
|
Film krótkometrażowy.
|
2013
|
Bezpańskie psy
|
Stray Dogs
|
Jiao you (郊遊)
|
|
2013
|
|
Letters from the South
|
Nan fang lai xin (南方來信)
|
Film nowelowy, reżyser segmentu Walking on Water
|
2014
|
Wędrówka na Zachód
|
Journey to the West
|
Xi you (西游)
|
|
2015
|
|
No No Sleep
|
Wu wu mian (无无眠)
|
Film krótkometrażowy.
|
Przypisy
- ↑ Kwiatkowska 2009 ↓, s. 87.
- ↑ Erin Nunoda. The Hole: Diasporic Cinema and the Ontology of Absence. „Kino: The Western Undergraduate Journal of Film Studies”. 4 (1), 2013. University of Western Ontario. Western Undergraduate Film Society. ISSN 1923-7561. (ang.). brak numeru strony
- ↑ IMDb: Venice Film Festival: Awards for 1994. [dostęp 2014-09-13]. (ang.).
- ↑ Internationale Filmfestspiele Berlin: Prizes & Honours 1997. [dostęp 2014-09-13]. (ang.). Brak numerów stron w książce
- ↑ IMDb: Cannes Film Festival: Awards for 1998. [dostęp 2014-09-13]. (ang.).
- ↑ Internationale Filmfestspiele Berlin: Prizes awarded by the International Jury. s. 4. [dostęp 2014-09-13]. (ang.).
- ↑ Asia Society: Tsai Ming-Liang on Lee Kang-Sheng. [dostęp 2014-09-13]. (ang.).
- ↑ Peter Bradshaw, Xan Brooks, Molly Haskell, Derek Malcolm, Andrew Pulver, B Ruby Rich, Steve Rose: The world's 40 best directors. Guardian News and Media Limited. [dostęp 2014-09-07]. (ang.).
- ↑ Kletowski 2009 ↓, s. 115.
- ↑ Kwiatkowska 2009 ↓, s. 90.
- ↑ Hong 2011 ↓.
- ↑ Lee 2007 ↓, s. 124.
- ↑ Lee 2007 ↓, s. 128.
- ↑ Lee 2007 ↓, s. 125.
- ↑ Kwiatkowska 2009 ↓, s. 93.
- ↑ Kletowski 2009 ↓, s. 116.
- ↑ Kwiatkowska 2009 ↓, s. 91.
- ↑ James Tweedie: Morning in the New Metropolis. W: Darrell William Davis, Ru-Shou Robert Chen: Cinema Taiwan. Politics, Popularity and State of the Arts. Londyn: Routledge, 2007, s. 121. ISBN 978-0415412575.
- ↑ Hong 2011 ↓, s. 160.
Bibliografia
- Guo-Juin Hong: Taiwan Cinema. A Contested Nation on Screen. Nowy Jork: Palgrave Macmillan, 2011. ISBN 0-230-11162-9.
- Piotr Kletowski: Kino Dalekiego Wschodu. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2009. ISBN 978-83-61006-18-3.
- Paulina Kwiatkowska: W otoczeniu obrazów, czyli na czym polega radykalny egzotyzm Tsai Ming-Lianga. W: Paulina Kwiatkowska, Kuba Mikurda: Nie chcę spać sam. Kino Tsai Ming-Lianga. Kraków: Korporacja Ha!art, 2009. ISBN 978-83-61407-45-4.
- Vivian Lee. Pornography, musical, drag, and the art-film: performing ‘queer’ in Tsai Ming-Liang’s The Wayward Cloud. „Journal of Chinese Cinemas”. 1 (2), 2007.
- Sławomir Wasiński: Buntownik neonowego boga. O kinowej i telewizyjne twórczości Tsai Ming-lianga. Kraków: Nomos, 2013. ISBN 978-83-7688-145-4. Brak numerów stron w książce
- Tsai Ming-liang. rateyourmusic.com. [dostęp 2015-07-14].
Linki zewnętrzne