PROFILBARU.COM

	Informacje w projektach siostrzanych
	Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Trojak – polska moneta srebrna (później miedziana), o wartości 3 groszy.

Trojaki zostały wprowadzone ordynacją menniczą Zygmunta I Starego w 1528 r. Emitowano je wtedy w 4 mennicach. Na awersie z reguły nosiły portret władcy. Spośród pierwszych trojaków (z mennic w Krakowie i Toruniu), pochodzących z 1528 r., przyjął się ostatecznie typ drugi, który w roku 1535 został zaadaptowany przez mennicę miejską Gdańska (trojaki elbląskie miały nieco odmienny awers)^[1].

Trojaki stały się popularną monetą już za Zygmunta II Augusta, mimo że bito je wyłącznie w mennicy wileńskiej i (w niewielkim zakresie) w Gdańsku. Jednak ikonografia trojaków wileńskich była całkiem odmienna od wzorca rozwijanego za rządów Zygmunta I Starego^[1].

Za panowania Stefana Batorego trojaki przyjęły ostateczny kształt ikonograficzny. Bito je w pięciu mennicach, wśród których szczególną uwagę zwracają trojaki z mennicy olkuskiej z lat 1579–1580^[1].

Szczyt rozwoju emisji trojaków nastąpił za panowania Zygmunta III Wazy. Koronne trojaki bito wtedy w 7 mennicach koronnych – w licznych typach i odmianach (Stanisław Walewski podaje 97 typów, nie licząc trojaków z mennic niewiadomych). Liczne z nich emitowały także mennice wileńska i ryska. Interesujące są też lenne trojaki kurlandzkie. Ograniczoną liczbę bardzo rzadkich obecnie trojaków wyemitowała mennica gdańska^[1].

W czasie panowania Władysława IV praktycznie bito jedynie „grube” monety — talary i dukaty, a tylko jako próbne – trojaki, szóstaki i orty^[1].

Za Jana Kazimierza bito trojaki, zarówno w Koronie, jak i na Litwie, w tradycyjnej postaci ikonograficznej^[1].

Podczas krótkiego panowania Michała Wiśniowieckiego trojaków nie produkowano^[1].

Za Sobieskiego znów pojawiły się trojaki w dwóch wzorach ikonograficznych – tradycyjnym i nowym^[1].

Ten nowy kształt wykazują również trojaki koronne z czasów Augusta III, a także próbna ich emisja Augusta II z mennicy grodzieńskiej. W innej formie – bo na awersie z monogramem króla zamiast jego popiersia, wybijały miejskie trojaki mennice Gdańska, Torunia i Elbląga^[1]. Za panowania Augusta III wypuszczała je również mennica w Lipsku.

Reformy monetarne Stanisława Augusta doprowadziły do uporządkowania rynku monety w Polsce, m.in. sprawiając, iż dla całej Rzeczypospolitej działały mennice w Krakowie i Warszawie. Począwszy od 1766 roku tylko mennica warszawska wybijała nieprzerwanie trojaki aż do roku 1794. Jednakże były to monety miedziane, jedynie formą ikonograficzną przypominające trojaki wybijane za Augusta III.^[1].

Trojaki funkcjonowały również w mennictwie porozbiorowym. Wybijano je w Księstwie Warszawskim, a później także w Królestwie Kongresowym. Emitował je również Rząd Tymczasowy w trakcie powstania listopadowego w 1831 roku^[1].

Ostatnie trojaki zostały wyemitowano podczas rozbiorów przez mennicę w Warszawie z datą 1841^[1].

Po ponad trzystu latach intensywnego funkcjonowania na rynku pieniężnym ziem Rzeczypospolitej – trojak przestał być środkiem wymiany pieniężnej. Jednakże w ciągu trzech stuleci jego rola była bardzo istotna. Był pieniądzem chętnie przyjmowanym w krajach ościennych, stając się w pewnym okresie monetą środkowej Europy (znaczne jego ilości znajdowane są w skarbach w tych krajach). Wzór ikonograficzny trojaka przejęło kilka księstw śląskich, a także Transylwania, Republika Dubrownika i Prusy^[1].

Oprócz najpopularniejszej nazwy dla monet trzygroszowych (tj. „trojak”) oraz nazwy „potrójny” występującej w Wielkim Księstwie Litewskim^[2], na ziemiach, gdzie monety te znajdowały się w stałym obiegu, spotykane są również określenia takie jak: „dutka”^[3], „babka”^[4], „dudek”^[5], „dydek”^[5].

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m TadeuszT. Iger TadeuszT., Katalog trojaków polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2008, s. 7, ISBN 978-83-923332-4-1 .
↑ AndrzejA. Mikołajczyk AndrzejA., Leksykon numizmatyczny, Warszawa-Łódź: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 241, ISBN 83-01-09710-8 .
↑ AndrzejA. Mikołajczyk AndrzejA., Leksykon numizmatyczny, Warszawa-Łódź: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 93, ISBN 83-01-09710-8 .
↑ AndrzejA. Mikołajczyk AndrzejA., Leksykon numizmatyczny, Warszawa-Łódź: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 23, ISBN 83-01-09710-8 .
↑ ^a ^b BorysB. Paszkiewicz BorysB., Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 69, ISBN 978-83-62939-00-8 .

Bibliografia

Stanisław hr. Walewski: Trojaki koronne Zygmunta III Wazy od 1588 do 1624. Kraków, 1884
Edmund Kopicki: Katalog podstawowych typów monet i banknotów Polski oraz ziem historycznie z Polską związanych. T. I–IX. Warszawa, 1974–1989
Józef A. Szwagrzyk: Pieniądz na ziemiach polskich X–XX w. Wrocław: Ossolineum, 1990
Tadeusz Kałkowski: Tysiąc lat monety polskiej. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1974
DariuszD. Ejzenhart DariuszD., Herby i znaki mennicze na trojakach polskich, Wrocław: GS Media Grzegorz Szajuk, 2008, ISBN 978-83-926876-0-3, OCLC 749672048 .
Dariusz Ejzenhart: Trojaki. Ceny aukcyjne 2009–2010. Wrocław 2010, ISBN 978-83-926876-8-9