Trałowce projektu 89 (w kodzie NATO: Kondor) – typ trałowców budowanych w Niemieckiej Republice Demokratycznej od końca lat 60. XX wieku i używanych w marynarce wojennej NRD. Istniały dwie zasadnicze odmiany trałowców: projekt 89.1 (Kondor I), przekształcone później w patrolowce, oraz docelowy powiększony projekt 89.2 (Kondor II).
Historia
Geneza i projekt 89.0
Istotnym ilościowo składnikiem marynarki Niemieckiej Republiki Demokratycznej (Volksmarine) po II wojnie światowej były trałowce, przy czym wszystkie typy były projektowane i budowane w kraju. Pod koniec lat 50. było to 11 dużych trałowców bazowych typu Habicht i 10 typu Krake oraz 36 kutrów trałowych typu Schwalbe[1]. Należy zaznaczyć, że prawdopodobnie wszystkie stosowane powszechnie nazwy typów okrętów NRD stanowią nazwy kodowe NATO[a]. W 1963 roku podjęto prace nad nowym projektem trałowca dla zastąpienia starszych okrętów. Nowe jednostki miały być mniejsze od dotychczasowych trałowców bazowych, dzięki rezygnacji z wymogu stawiania min, lecz miały posiadać nowsze wyposażenie, w tym stację hydrolokacyjną do lokalizacji min. Zrezygnowano także z silnego uzbrojenia, poprzestając na działkach automatycznych, których główną rolą stało się niszczenie wytrałowanych min[1]. Należy zauważyć, że podobny tok rozwoju przechodziły wówczas trałowce w polskiej Marynarce Wojennej, w której zrezygnowano z silnie uzbrojonych dużych trałowców bazowych[1]. Bazą wyjściową do projektu stały się udane kutry trałowe projektu 8 (Schwalbe)[1]. Okręty klasyfikowane były w Niemczech skrótem MSR (niem.Minensuch- und Räumschiff), łączącym funkcje trałowca (Minensuchboot) i kutra trałowego (Minenräumboot)[1]. Konstrukcja była opracowana przez Instytut Budownictwa Okrętowego w Wolgast (Institut für Schiffbautechnik Wolgast - ISW) we współpracy z biurem stoczni Peene-Werft(inne języki) w Wolgast, która miała budować okręty[2].
W grudniu 1965 roku położono stępkę pod budowę prototypowego okrętu projektu 89.0, a w 1967 roku rozpoczęto jego próby. Nosił on oznaczenie V 31, następnie V 85[2]. Próby wykazały pewne wady dotyczące wytrzymałości na wybuchy min i stacji hydrolokacyjnej i doskonalenie konstrukcji przeciągnęło się. zastrzeżenia budziło też wykorzystanie komponentów importowanych z zachodu w napędzie, który stanowiły dwa silniki typu 12 KVD 20/21A o mocy po 1000 KM[3]. Okręt został ostatecznie wcielony do służby 28 stycznia 1970 roku, jednak nie w roli trałowca, a okrętu doświadczalnego w Centrum Naukowo-Technicznym WZT[2]. Został wycofany ze służby w 1981 roku[2]. Miał on wyporność 266 ton, długość 47,2 m i szerokość 6,6 m[3].
Projekt 89.1 Kondor I
W międzyczasie, nie czekając na zakończenie prób, opracowano nową powiększoną wersję projektu 89.1, którą zatwierdzono w grudniu 1966 roku. Kadłub został wydłużony i poszerzony, przez co wyporność normalna wzrosła do 329 t, pełna do 360 t, długość do 51,91 m, a szerokość do 7,13 m[3]. Powiększono także nadbudówkę i zastosowano mocniejsze silniki produkcji ZSRR typu 40D o mocy po 2000 KM[3]. Dopracowano też stację hydrolokacyjną KLA-58m[2]. Uzbrojenie okrętu składało się z jednej podwójnie sprzężonej armaty automatycznej kalibru 25 mm 2M-3M na dziobie[3].
Budowę pierwszego trałowca projektu 89.1 pod nazwą „Greifswald” rozpoczęto w październiku 1967 roku[2]. Jeszcze w tym samym roku marynarka NRD zamówiła budowę 21 trałowców projektu 89.1, znanego jako Kondor I[4]. Pierwszy okręt ukończono w grudniu 1968 roku[4]. Cała seria, o numerach budowy od 89.101 do 89.121, weszła do służby między majem 1969 a grudniem 1970 roku[4]. Nadano im nazwy mniejszych miast, kolejno: „Greifswald”, „Bergen”, „Anklam”, „Ueckermünde”, „Demmin”, „Malchin”, „Altentreptow”, „Pasewalk”, „Templin”, „Neustrelitz”, „Vitte”, „Zingst”, „Prerow”, „Graal-Müritz”, „Kühlungsborn”, „Ahrenshoop”, „Kirchdorf”, „Boltenhagen”, „Klütz”, „Rerik”, „Bansin”[4].
Pierwsze doświadczenia ze służby ujawniły celowość dalszego ulepszenia konstrukcji. Oba silniki mieściły się w jednym przedziale wodoszczelnym i celowe było ich rozdzielenie w celu zwiększenia odporności. Zwiększona liczba oficerów (w pierwotnym projekcie tylko dwóch) pociągnęła potrzebę zorganizowania dla nich kabin[4]. Stacja hydrolokacyjna produkcji NRD KLA-58m miała zbyt słabe parametry i zdecydowano się zastosować radziecką stację MG-69, która wymagała więcej miejsca w kadłubie. Marynarka wyraziła też życzenie wzmocnienia artylerii dla celów obrony przeciwlotniczej[4]. Zlecono wobec tego dalsze doskonalenie konstrukcji trałowca, przewidując, że jednostki pierwszej serii zostaną docelowo zaadaptowane jako patrolowce pogranicza[4]. W 1984 roku przeklasyfikowano je na przybrzeżne okręty obrony przeciwminowej (Küsten-Minenabwehrschiff - KMAW)[5].
Projekt 89.2 Kondor II
Model trałowca proj. 89.2
Dalsze prace nad projektem 89.2, znanym jako Kondor II, ruszyły w grudniu 1968 roku[6]. Ponownie przedłużono o 5 metrów i poszerzono kadłub. Wymiary wzrosły do 56,72 m długości i 7,76 m szerokości, a wyporność normalna do 449 ton, natomiast pełna do 483 ton[6]. Określano je w marynarce jako „MSR lang" (długi), a poprzednią wersję jako „MSR kurz" (krótki)[5]. Napęd pozostał taki sam, przez co prędkość maksymalna zmalała do 18,5 węzła[6]. Uzbrojenie wzmocniono do trzech stanowisk podwójnych działek 2M-3M – jednego na pokładzie dziobowym, a dwóch za nadbudówką, rozsuniętych na boki (analogicznie jak na polskich trałowcach projektu 206F). Okręty mogły również przenosić 24 bomby głębinowe B-1 lub miny (8 min KB, 6 KMD-2-1000, 10 KMD-2-500, 24 JaM)[7].
Budowę pierwszego okrętu projektu 89.2 pod nazwą „Wolgast” rozpoczęto już na początku 1970 roku[6]. Zbudowano 30 trałowców, o numerach budowy od 89.222 do 89.251, które weszły do służby między czerwcem 1971 a listopadem 1973 roku[5]. Kolejno nosiły nazwy: „Wolgast”, „Kamenz”, „Stralsund”, „Wittstock”, „Kyritz”, „Neuruppin”, „Strasburg”, „Röbel”, „Pritzwalk”, „Rathenow”, „Dessau”, „Bitterfeld”, „Tangerhütte”, „Genthin”, „Zerbst”, „Rosslau”, „Oranienburg”, „Jüterbog”, „Bernau”, „Eilenburg”, „Riesa”, „Wilhem-Pieck-Stadt Guben”, „Sömmerda”, „Eisleben”, „Gransee”, „Zeitz”, „Hettstedt”, „Altenburg”, „Schönebeck”, „Grimma”[5].
Rysunek w 3 rzutach
Okręty były wyposażone w trały produkcji NRD i ZSRR: kontaktowe MSG-1 lub SDG/RL, elektromagnetyczne KFRG/RL lub HFG-13m lub HFG-24m oraz akustyczny AT-2[7]. Od 1977 roku zaczęły otrzymywać nowsze wyposażenie, przy czym projekt oznaczono wówczas jako 89.2UR. Nosiły odtąd trały kontaktowe MSG-15 lub MSG-2-S, elektromagnetyczne HFG-13 lub HFG-245 oraz akustyczne FRG-1-E (FRG-1S) lub FRG-2-S lub radziecki AT-2M[7]. Wyporność normalna wzrosła po modernizacji do 480,84 t, a pełna do 506,52 t[7]. Zwiększono liczbę możliwych do zabrania bomb głębinowych B-1 do 34, natomiast zmniejszono liczbę min do 5 KB, 4 KMD-2-1000, 6 KMD-2-500 lub 24 JaM)[7]. Później okręty otrzymały jeszcze nowsze wzory trałów: mechaniczne MSG-3-S lub MSG-4-S lub MSG-1-S, elektromagnetyczny HFG-13/24M ze wzbudnikiem akustycznym AT-2M lub AT-6 oraz elektromagnetyczny FRG-1-SS/E lub FRG-2-MA z takim samym wzbudnikiem akustycznym[8]. Od lipca 1985 roku montowano na okrętach projektów
89.1 i 89.2 prostą czteroprowadnicową wyrzutnię dla samonaprowadzających się pocisków przeciwlotniczych bardzo bliskiego zasięgu Strzała-2M – stosowano radziecką wyrzutnię Fasta-4M, a następnie własnej konstrukcji FAM-4[8]. Po tych modernizacjach projekt oznaczono jako 89.2UR2[8].
Okręty pochodne
Poławiacze torped projektu 65.1 (129)
Na bazie kadłuba opracowanego dla projektu 89.2 zbudowano także dwa poławiacze torped projektu 65.1, oznaczanego też jako projekt 129[9]. Wyposażone były w hydrauliczny dźwig oraz wciągarkę na rufie do podnoszenia z wody ćwiczebnych torped po strzelaniu[9]. Były to okręty uniwersalne – mogły służyć także jako okręty-cele dzięki reflektorom kątowym montowanym na maszcie, wyposażone były ponadto w sprzęt nurkowy do prac podwodnych i wyposażenie do prowadzenia prac dezaktywacyjnych innych okrętów oraz serwisowania torped[10]. Okręty te nie przenosiły uzbrojenia[8].
Zbudowano dwie jednostki: „Strelasund” i „Libben”, oba w służbie od 1971 roku (numery stoczniowe 65.101 i 102)[10].
Okręty rozpoznawcze projektu 65.2 (115)
Okręt rozpoznawczy „Komet”
Na bazie projektu 89.2 zbudowano też dwa okręty rozpoznawcze, nazywane oficjalnie dla celów tajemnicy wojskowej okrętami badawczymi. Wyróżniały się zestawem anten urządzeń służących do rozpoznania radioelektronicznego[9]. Mogły też przewozić płetwonurków bojowych, dla których przewidziano pomieszczenia pod pokładem[9]. Okręty normalnie nie były uzbrojone, lecz na wypadek wojny przewidziano montaż dziobowej armaty kalibru 25 mm 2M-3M[9].
Zbudowano dwie jednostki: „Komet” i „Meteor”, oba w służbie od 1972 roku (numery stoczniowe 65.201 i 202)[9].
Jacht reprezentacyjny projektu 121
W oparciu o konstrukcję okrętów projektu 89.2 zbudowano także reprezentacyjny jacht motorowy projektu 121 „Ostseeland”, jako okręt
reprezentacyjny Volksmarine[9]. Kadłub został w tym celu wydłużony do 60,9 m, a jednostka miała wyporność 623 tony[11]. Miał całkiem inną architekturę z dużą nadbudową i wyglądem przypominał statek pasażerski żeglugi przybrzeżnej, był nieuzbrojony i pomalowany w sposób pokojowy na biały kolor[9]. Wyposażony był między innymi w stępkę przechyłową oraz aktywne stabilizatory płetwowe produkcji brytyjskiej[9]. Pozostawał w służbie od 1 lipca 1971 roku do 1 lipca 1990 roku[9].
Okręt hydrograficzny projektu 136
30 kwietnia 1976 roku, jako ostatni wszedł do służby pojedynczy okręt hydrograficzny „Carl Friedrich Gauss” zbudowany na bazie kadłuba proj. 89.2[9]. Był on nieuzbrojony, a na rufowym pokładzie przenosił motorówkę i łódź pomiarową, opuszczane przez dźwigi hydrauliczne[11]. Nadbudówka była powiększona, wydłużona w kierunku dziobu i bardziej bogato oszklona niż w trałowcach, oraz malowana na biało. Urządzenia pomiarowe były produkcji zachodniej, firm Decca(inne języki) i Atlas[11].
Służba
Trałowce projektu 89.1 weszły do służby w latach 1969-1970, po sześć do dwóch dywizjonów przeciwminowych (3. i 5.) 1 Flotylli w Peenemünde i jednego dywizjonu (4.) 4 Flotylli w Warnemünde[4]. Trzy trałowce natomiast trafiły do 7 Brygady Okrętów Szkolnych[4]. Już w latach 1971-1973, po wejściu do służby nowszych okrętów, przekazano je do trzech dywizjonów okrętów pogranicza (Grenzschiffabteilung - GSA) 6 Brygady Granicy Wybrzeża (6. Grenzbrigade Küste - 6. GBK)[6]. Ich wycofanie ze służby rozpoczęto w 1989 roku i w chwili zjednoczenia Niemiec pozostało ich dziewięć w składzie 6. GBK i jeden okręt doświadczalny V-814 („Greifswald”)[6]. Niektóre trafiły wcześniej do służby cywilnej[6].
Trałowce projektu 89.2 weszły do służby w latach 1971-1973, po sześć do dwóch dywizjonów przeciwminowych (3. i 5.) 1 Flotylli w Peenemünde i dwóch (2. i 4.) 4 Flotylli w Warnemünde[5]. Trzy trałowce zostały początkowo przeznaczone na jednostki szkolne („Kamentz”, „Straslund” i „Wíttstock”)[5]. Na początku 1990 roku nadal służyły w dywizjonach 24 trałowce, cztery były zakonserwowane, a dwa służyły jako okręty doświadczalne. W związku z odprężeniem międzynarodowym, dziewięć trałowców wycofano do kwietnia tego roku ze służby[7].
Po zjednoczeniu Niemiec, zdecydowana większość okrętów byłej NRD nie została przyjęta do służby Bundesmarine z uwagi na brak potrzeb i ich niekompatybilność z zachodnim wyposażeniem. Na pewien czas pozostawiono tylko trzy patrolowce proj. 89.1, sześć trałowców proj. 89.2, poławiacz torped „Strelasund”, okręt hydrograficzny „Carl Friedrich Gauss” i dwa okręty rozpoznawcze proj. 115[11]. Pozostał także cywilny statek badawczy „Ernst Thälmann” (przebudowany „Anklam” proj. 89.1)[12].
Najdłużej w Bundesmarine był wykorzystywany „Carl Friedrich Gauss” – do 1999 roku, a potem został sprzedany do
Portugalii i przebudowany na jacht motorowy „Giusy Blue”[11]. Z kolei jacht reprezentacyjny „Ostseeland” został sprzedany prywatnemu właścicielowi i pływał na Morzu Śródziemnym pod banderą Malty jako „Aniara”[11].
W 1991 roku cztery trałowce sprzedano marynarce Urugwaju („Riesa”, „Eilenburg”, „Bernau” i „Eisleben”), które 11 października 1991 roku otrzymały nazwy: „Temerario” (ROU 31), „Valiente” (ROU 32), „Fortuna” (ROU 33) i „Audaz” (ROU 34)[13]. W 1997 roku przezbrojono je w pojedynczą armatę Bofors 40 mm, wymieniono też radar nawigacyjny na Raytheon 1900[13]. 5 sierpnia 2000 roku „Valiente” zatonął w kolizji ze statkiem filipińskim (zginęło 11 członków załogi)[13]. Pozostałe wycofano w 2014 i 2019 roku[13].
W 1992 roku sprzedano Malcie dwa okręty patrolowe projektu 89.1 „Ueckermünde” i „Pasewalk”, a w 1997 roku trzeci „Boltenhagen”[13]. Otrzymały one numery odpowiednio: P30, P31 i P29 i służyły w Morskim Dywizjonie Sił Zbrojnych Malty do 2004 roku[13]. P29 i P31 zostały po wycofaniu zatopione jako obiekty dla nurkowania u wybrzeży Malty[13].
Litewski „Víesturs”
W sierpniu 1993 roku dwa trałowce przekazano bez uzbrojenia i wyposażenia dla nowo tworzonej marynarki wojennej Łotwy. Zostały wcielone do służby w kwietniu 1994 roku jako „Víesturs” (M01, ex „Kamenz”) i „Imanta” (M02, ex „Röbel”)[13]. Uzbrojono je w polskie działka kalibru 23 mm ZU-23-2M Wróbel i działka Oerlikon 20 mm[13]. Dopiero trzy lata później otrzymano z Niemiec dla nich wyposażenie trałowe[13]. Wycofano je ze służby w 2008 roku[13].
W 1995 roku dla Marynarki Estonii przekazano dwa okręty rozpoznawcze projektu 65.2 „Komet” i „Meteor”, przemianowane na „Vambola” (M411) i „Sulev” (M412) i przekształcone następnie po dokupieniu wyposażenia na trałowce[14]. „Vambola” został wycofany w 1999 roku, a „Sulev” w 2000 roku[14].
Dziewięć trałowców w 1994 roku sprzedano z dotychczasowym wyposażeniem i uzbrojeniem do Indonezji, gdzie otrzymały nazwy: „Pulau Rate”, „Pulau Romang”, „Pulau Rimau”, „Pulau Rondo” (później „Kelebang”), „Pulau Rusa”, „Pulau Rangsgang”, „Pulau Raibu” (później „Kula Hitam”), „Pulau Raas” i „Pulau Rempang”[14].
Patrolowce proj. 89.1 trafiły też do Cape Verde, Gwinei-Bissau i Tunezji[14].
↑Dostępne publikacje nie poświęcają uwagi kwestii, czy stosowane powszechnie w literaturze nazwy typów okrętów marynarki NRD, w tym Kondor, to oficjalne oznaczenia tej marynarki, czy raczej nazwy kodowe według systemu NATO, zaadaptowane przez RFN. Za tym drugim przemawia brak innych nazw stosowanych dla tych okrętów przez NATO (por. np. Jane's Fighting Ships 1975-1976, Jane's Yearbooks, Londyn, s. 152) oraz generalna praktyka nieujawniania oznaczeń okrętów przez państwa Układu Warszawskiego.
Conway’s All the world’s fighting ships, 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
Robert Rochowicz. Nie tylko trałowce. Historia projektu 89. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 11-12/2019. XXIV (195), listopad-grudzień 2019. Warszawa.
Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!
.JPG)
_underway_in_the_Baltic_Sea,_in_2000.jpg)
