Polska
1919–39: lubelskie (II RP)1945–54: lubelskie
biłgorajski
19 maja 1870
29 września 1954
Tarnogród
5436
0
Tarnogród (do 1870 i w latach 1915–1919 miasto Tarnogród, od 1973 Tarnogród[2]) – dawna gmina wiejska istniejąca w latach 1870–1954[3] w woj. lubelskim. Gmina obejmowała obszar obecnego miasta Tarnogród. Siedzibą gminy była osada miejska Tarnogród[4].
Gmina Tarnogród była jedną z 14 gmin wiejskich powiatu biłgorajskiego w guberni lubelskiej, a zarazem jedną z trzech osad miejskich powiatu[5]. Gmina należała do sądu gminnego okręgu III w Tarnogrodzie. Gmina miała 3580 mórg obszaru i liczyła 5436 mieszkańców. Była gminą przygraniczną z Galicją[6]. W 1919 roku weszła w skład w woj. lubelskiego.
Gmina została utworzona 19 maja 1870 (kalendarz juliański) / 31 maja 1870 (kalendarz gregoriański) z obszaru pozbawionego praw miejskich miasta Tarnogrodu[7]. W przeciwieństwie do większości innych miast, którym odebrano prawa miejskie za udział w powstaniu styczniowym, Tarnogród nie został włączony do sąsiedniej gminy wiejskiej (gminy Wola Różaniecka), lecz zachował charakter miejski, stanowiąc odrębną gminę wiejską w granicach dawnego miasta. W latach międzywojennych drugą gminą tego typu na Lubelszczyźnie była Końskowola, która jednak po przyłączeniu do niej obszarów wiejskich z gminy Puławy i Kurów w 1925 roku stała się gminą o charakterze wiejskim[8]. W 1927 z gminy Łaskarzew wyodrębniono gminę Łaskarzew-Osada[9] o identycznym charakterze co gmina Tarnogród, jednak po jej przyłączeniu do woj. warszawskiego w 1939 roku[10], gmina Tarnogród pozostała jedyną gminą wiejską w woj. lubelskim o charakterze miejskim.
W czasie I wojny światowej, w 1915 roku niemieckie władze okupacyjne wprowadziły administrację cywilną i przekształciły wiejską gminę Tarnogród ponownie w miasto, liczące w 1916 roku 4038 mieszkańców[11]. Powróciła wówczas także funkcja burmistrza. Po odzyskaniu niepodległości władze polskie nie uznały formalnie Tarnogrodu za miasto 7 lutego 1919[12], a utworzoną przez Austriaków jednostkę miejską przekształcono ponownie w wiejską gminę Tarnogród w powiecie biłgorajskim w woj. lubelskim.
W latach międzywojennych gmina Tarnogród była jednostką samorządu terytorialnego, pełniącą również funkcje administracyjne zlecone przez państwo[13]. Podczas okupacji gmina należała do dystryktu lubelskiego (w Generalnym Gubernatorstwie). Po wyzwoleniu powołano do życia Radę Narodową w Tarnogrodzie na mocy statutu z dnia 1 stycznia 1944 roku[14]. Według stanu z dnia 1 lipca 1952 roku gmina Tarnogród nie była podzielona na gromady[15][16].
Jednostka została zniesiona 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin[17] i przekształcona w gromadę Tarnogród[18].
Po reaktywowaniu gmin z dniem 1 stycznia 1973 roku utworzono gminę Tarnogród, obejmującą tereny dawnych gmin (sprzed 1954) Tarnogród i Wola Różaniecka[19]. 1 czerwca 1975 roku nową gminę Tarnogród – jako jedną z 58 wiejskich – włączono do nowo utworzonego woj. zamojskiego[20]. 1 stycznia 1987 roku Tarnogród odzyskał prawa miejskie[21]. Od tej pory znów tworzył odrębną jednostkę administracyjną (lecz miejską) od wiejskiej gminy Tarnogród (odpowiadającej obszarowi dawnej gminy Wola Różaniecka), mimo posiadania wspólnych władz gminnych dla obu jednostek. Rada Narodowa Miasta i Gminy w Tarnogrodzie działała do 27 maja 1990 roku na podstawie przepisów wprowadzających ustawę o samorządzie terytorialnym[22]. 1 lutego 1991 roku miasto i gminę Tarnogród połączono w jedną gminę miejsko-wiejską[23]. Do woj. lubelskiego i powiatu biłgorajskiego Tarnogród powrócił z dniem 1 stycznia 1999 roku[24].