Szyb Bolko (niem.Fiedlersglück[1], Drieschel[2]) – ostatni wciąż istniejący szyb rudny (tzn. służący wydobyciu rud metali) na terenie obejmującej miasta Bytom i Piekary Śląskie tzw. Niecki Bytomskiej[3]. Szyb znajduje się w wykazie przemysłowych obiektów zabytkowych miasta Bytomia[4].
Historia
Wieża wyciągowa szybu Bolko (2017)
Szyb został zgłębiony w 1904 roku[2] (według innego źródła w roku 1906[5]) i należał do kopalni rud cynku i ołowiu Fiedlersglück, która powstała w 1859 roku i była własnością Donnersmarcków[6]. W 1908 roku została ukończona wieża wyciągowa[2]. Urobek był transportowany kolejką napowietrzną do płuczki w Szarleju; po podziale Górnego Śląska kolejka prowadziła do kopalni Neue Victoria[2] (później przejętą przez Zakłady Górnicze Nowy Dwór).
W latach międzywojennych kopalnia Fiedlersglück należała do Schlesische Aktien-Gesellschaft für Bergbau- und Zinkhüttenbetrieb[1].
Po II wojnie światowej zakład został przejęty przez Zakłady Górnicze im. Ludwika Waryńskiego (później część Zakładów Górniczo-Hutniczych Orzeł Biały) na podstawie orzeczenia Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 16 czerwca 1947[1]. Obecnie jest użytkowany przez Centralną Pompownię „Bolko”. Głębokość szybu od zrębu do rząpia wynosiła pierwotnie 100 m, a obecnie wynosi 129,3 m[5]. W szybie zainstalowane jest urządzenie wyciągowe wyposażone w dwie klatki. Na zrębie znajduje się bębnowa maszyna wyciągowa, wyprodukowana w roku 1906 przez firmę AEG i Hutę Donnersmarck w Zabrzu.
Centralna Pompownia Bolko
W związku z zakończeniem wydobycia rud cynkowo-ołowiowych w tzw. Niecce Bytomskiej obejmującej m.in. obszar miast Bytom i Piekary Śląskie[a] i zakończeniu likwidacji kopalń w roku 1991, konieczne stało się zabezpieczenie przed zatopieniem znajdujących się poniżej czynnych wyrobisk kopalń węgla kamiennego oraz niżej położonych obszarów na terenie Bytomia i Piekar Śląskich[7]. Ze względu na to w okresie od maja 1985 do października 1991 przy szybie „Bolko” zbudowano centralną pompownię odprowadzającą wody dołowe ze zrobów (zlikwidowanych wyrobisk) kopalń rudnych. W tym celu pogłębiono szyb „Bolko” z pierwotnej głębokości 100 do 129,3 m, wykonano dwa chodniki wodne o łącznej długości 2325 m[8] oraz zainstalowano w wyrobiskach rudnych przy tym szybie 13 pomp odwadniających. Jednocześnie pracuje 6 pomp, drugi zestaw 6 pomp pozostaje w rezerwie, a jedna pompa może w tym czasie być remontowana[9]. W latach późniejszych, z powodu eksploatacji węgla prowadzonej przez Kopalnię Węgla Kamiennego Julian, doszło do odkształcenia przekopu wschodniego, co spowodowało problemy z jego prawidłową wentylacją. W związku z powyższym liczący około 600 m fragment wyrobiska został otamowany i o tyleż zmniejszyła się długość wyrobisk CP Bolko[10]. Pompownia rozpoczęła pracę w czerwcu roku 1988, a 30 kwietnia 1990, po wyłączeniu ostatniej pompowni lokalnej, przejęła pompowanie wszystkich wód ze zrobów kopalń rud[b]. Średnio pompy usuwają z dawnych wyrobisk ZGH Orzeł Biały około 22 m³ wody na minutę, natomiast zaprojektowane są tak, aby móc usuwać 36 m³ wody na minutę. Wody te są odprowadzane rurociągiem do pobliskiej Brynicy[11]. Wstrzymanie pompowania na czas powyżej 12 godzin spowodowałoby zatopienie najpierw dawnych wyrobisk rudnych, a następnie niżej położonych kopalń węgla kamiennego (przede wszystkim KWK „Bobrek-Centrum”)[12]. Skutki tego byłyby katastrofalne[5].
Wody dołowe w 1990 roku z pompowni Bolko były skażone wysokimi stężeniami cynku, ołowiu oraz jonów siarczanowych, stężenia te jednak bardzo powoli zmniejszały się[13].
Operatorem pompowni jest przedsiębiorstwo Centralna Pompownia „Bolko” sp. z o.o., które do końca roku 2020 należało do grupy kapitałowej „Orzeł Biały S.A.”[5] powstałej w wyniku komercjalizacji, a następnie prywatyzacji Zakładów Górniczo-Hutniczych „Orzeł Biały”[14]. 31 grudnia 2020 Centralna Pompownia „Bolko” sp. z o.o. została zakupiona przez Spółkę Restrukturyzacji Kopalń i weszła w skład Centralnego Zakładu Odwadniania Kopalń[15]. Pompownia utrzymywana jest z dotacji podmiotowej z budżetu państwa udzielanej przez Ministra Gospodarki na podstawie specjalnej ustawy[16][17].
Maszynownia szybu „Bolko”
Silnik maszyny wyciągowej
Bęben maszyny wyciągowej
Uwagi
↑Zakłady Górniczo-Hutnicze „Orzeł Biały” prowadziły wydobycie łącznie w pięciu rejonach. Jako pierwszy unieruchomiono znajdujący się w Bytomiu rejon Nowy Dwór (grudzień 1978), jako ostatni rejon Dąbrówka w Piekarach Śląskich (grudzień 1989).
↑Jako ostatnią wyłączono pompownię w szybie „Chrobry”, rejon „Marchlewski” Zakładów Górniczo-Hutniczych „Orzeł Biały”.
↑Wykaz przemysłowych obiektów zabytkowych. Bytom: Urząd Miejski w Bytomiu, grudzień 2012, s. 3.
↑ abcdJanusz Kropka. Zmiany w dopływie wody do Centralnej Pompowni Bolko. „Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego”. 436, s. 302, 2009. Państwowy Instytut Geologiczny. ISSN0867-6143.
↑Sprawozdanie zarządu z działalności grupy Kapitałowej „Orzeł Biały” S.A. za rok 2010. Bytom: Orzeł Biały S.A., 2011-03-10, s. 8.
↑Janusz Kropka. Zmiany w dopływie wody do Centralnej Pompowni Bolko. „Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego”. 436, s. 302–303, 2009. Państwowy Instytut Geologiczny. ISSN0867-6143.
↑Janusz Kropka. Zmiany w dopływie wody do Centralnej Pompowni Bolko. „Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego”. 436, s. 304–304, 2009. Państwowy Instytut Geologiczny. ISSN0867-6143.
Wykaz przemysłowych obiektów zabytkowych. Bytom: Urząd Miejski w Bytomiu, grudzień 2012. Brak numerów stron w książce
Janusz Kropka. Zmiany w dopływie wody do Centralnej Pompowni Bolko. „Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego”. 436, 2009. Państwowy Instytut Geologiczny. ISSN0867-6143.brak numeru strony
Sprawozdanie zarządu z działalności grupy Kapitałowej „Orzeł Biały” S.A. za rok 2010. Bytom: Orzeł Biały S.A., 2011-03-10. Brak numerów stron w książce
Wiesław Sroczyński: Wpływ eksploatacji, przeróbki i przetwórstwa rud cynku i ołowiu na środowisko przyrodnicze. W: Surowce metaliczne : cynk, ołów. Roman Ney (red.). Kraków: Centrum PPGSMiE PAN, 1997, seria: Surowce Mineralne Polski. ISBN 83-86286-88-1.
