Sygnał zastępczy, Sz – kolejowy sygnał wzrokowy podawany poprzez wyświetlanie migającego białego światła, przy pomocy jednej z komór semafora świetlnego (o ile ma białą komorę), dodatkowego sygnalizatora na słupie semafora, albo oddzielnego urządzenia tzw. sygnalizatora sygnału zastępczego.
Sygnał zastępczy jest stosowany do wydania zezwolenia na jazdę w szczególnych sytuacjach, takich jak:
kiedy nie ma możliwości podania zwykłego sygnału zezwalającego (np. z powodu awarii urządzeń, uniemożliwiającej wyłączenie sygnału „Stój”, lub gdy urządzenia nie zezwalają na podanie innego sygnału),
kiedy sygnał podany na semaforze jest wątpliwy (wyświetlone światło bądź kombinacja świateł nie ma swojego odzwierciedlenia w obowiązujących przepisach),
kiedy w ogóle brak sygnału (semafor jest nieoświetlony).
W wymienionych sytuacjach sygnał zastępczy pozwala na przejechanie obok semafora bez dodatkowego pisemnego rozkazu z tym, że:
w przypadku wyjazdu na tor lewy (przeciwny do zasadniczego) Sygnał zastępczy jest ważny wraz ze wskaźnikiem W24, w innym przypadku sygnał ten jest nieważny[1],
jadąc w obrębie stacji kolejowej zawsze obowiązuje ograniczenie prędkości do 40 km/h[1],
pociąg wyprawiony na tor szlakowy wyposażony w jednoodstępową (półsamoczynną) blokadę liniową ma obowiązek jechać z prędkością do 40 km/h w obrębie posterunku[1]
jadąc na tor szlakowy wyposażony w czynną, nieunieważnioną wieloodstępową (samoczynną) blokadę liniową należy ograniczyć prędkość do 20 km/h do pierwszego semafora wskazującego sygnał zezwalający[1]
w każdym przypadku należy przy tym jednak tak dobrać prędkość, by było możliwe natychmiastowe zatrzymanie składu w razie zauważenia przeszkody[1]
Użycie sygnału zastępczego, co wynika ze specyfiki sytuacji, w których jest stosowany, nie zależy od ustawień innych urządzeń sterowania ruchem (oraz nie wpływa na sygnał wyświetlany przez tarcze ostrzegawcze i powtarzacze). Bezpieczeństwo prowadzenia ruchu pociągów zależy wówczas wyłącznie od personelu kolei; przy użyciu sygnału zastępczego można bowiem np. wyprawić pociąg na zajęty odcinek toru, co normalnie uniemożliwiłyby urządzenia sterowania. Z tego powodu stosowanie sygnału wymaga szczególnej ostrożności i jest każdorazowo odnotowywane w odpowiednich dokumentach. Mimo to, w przeszłości, niejednokrotnie zdarzały się wypadki kolejowe wynikłe z nieuzasadnionego użycia sygnału zastępczego, jak np. katastrofa kolejowa pod Szczekocinami. To również stało się przyczyną zmiany zasad używania przedmiotowego sygnału[1].
