Srebrzyszcze

Srebrzyszcze

wieś
Pałac z końca XVIII wieku (obecnie szkoła podstawowa)
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	chełmski
Gmina	Chełm
Liczba ludności (2021)	832[2][3]
Strefa numeracyjna	82
Kod pocztowy	22-100[4]
Tablice rejestracyjne	LCH
SIMC	0101528[5]
Położenie na mapie gminy wiejskiej Chełm Srebrzyszcze
Położenie na mapie Polski Srebrzyszcze
Położenie na mapie województwa lubelskiego Srebrzyszcze
Położenie na mapie powiatu chełmskiego Srebrzyszcze
51°09′02″N 23°32′23″E[1]

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Serebryszcze

Srebrzyszcze, do 1970 Serebryszcze – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie chełmskim, w gminie Chełm^[6][5].

Szierebriscze były wsią starostwa chełmskiego w 1570 roku^[7]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa chełmskiego.

Wieś jest sołectwem w gminie Chełm^[8]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 890 mieszkańców i była trzecią co do liczby ludności miejscowością gminy^[9].

Części wsi

Integralne części wsi Srebrzyszcze^[6]^[5]^[10]

SIMC	Nazwa	Rodza
0101534	Antonin	część wsi

Historia wsi Srebrzyszcze

Serebryszcze wzmiankowana od 1405 w dokumentach mówiących o granicy dóbr serebryskich – gnieździe rodowym Serebryskich, których pierwszym przedstawicielem był Godzała, wojewoda chełmski. 11 listopada 1464 Bogdan Serebryski otrzymuje przywilej na przeniesienie wsi z prawa polskiego na magdeburskie. W II połowie XVII wieku istniał tu na wzgórzu dwór obronny Serebryskich, otoczony fosą. Posesorami królewskiej części Serebryszcz (oraz Rudy Wyżnej i Niżnej) byli, między innymi, Jan Krzywczycki, Stanisław Krasiński, Jakub Kwiatkowski i Kazimierz Chrząstkowski. Część wsi posiadał w 1675 Wojciech Serebryski. Właścicielami połowy dworu byli w 1691 Serebryscy, a połowy Krasińscy. W 1702 dwór Węglińskiego, leżący z drugiej strony wsi, przejął Jan Serebryski. W latach 1714–1751 właścicielami części wsi byli Jasieńscy, a w 1739 Jerzy Serebryski.

W 1739 roku dobra te kupił Józef Łopuski h. Ślepowron, miecznik chełmski, który rozbudował dwór według projektu Pawła Antoniego Fontany. Potem właścicielami Serebryszcz byli synowie miecznika, Kajetan i Antoni Łopuscy. W 1799 wdowa po Kajetanie, Eufrozyna z Suchodolskich, przekazał dobra serebryskie siostrze zmarłego, Eufrozynie z Łopuskich Horeckiej. Eufrozyna i Teodor Horeccy posiadali Srebrzyszce do 1811, kiedy to dobra zostały sprzedane byłemu podkomorzemu chełmskiemu Franciszkowi Kunickiemu, właścicielowi Kamienia, Czułczyc i Łowczy. W 1819 Kunicki sprzedał majątek za 404 000 zł baronowi Antoniemu Grothusowi, majorowi wojska polskiego i dziedzicowi Pławnic.

W 1824 właścicielką majątku została teściowa majora, Justyna z Grabowskich Sokołowska. W 1870 przeszedł on na własność Klemensa Lechnickiego h. Zadora (powstańca styczniowego) – wieś była posagiem jego żony Karoliny Zawadzkiej. W czasach międzywojennych właścicielem był poseł Felicjan Lechnicki.

Kilka dni po 17 września 1939 roku majątek zajęli czerwonoarmiści, którzy natychmiast wprowadzili swoje porządki: mieszkańcy pałacu zostali ograbieni z biżuterii i zapasów żywności, a dotychczasowego właściciela żołdacy przywiązali do psiej budy (pod osłoną nocy miejscowi chłopi odwiązali go, przebrali i wyprawili w podróż). Z ciekawością oglądali różne wynalazki: maszynę do pisania, przezrocza. Sowieci próbowali podburzać miejscowych chłopów do zlinczowania „panów”, ale ci wcale do tego się nie kwapili, mając w pamięci dobre traktowanie przez panią Lechnicką. Żołdacy zorganizowali więc upokarzające widowisko: nakazali dać mieszkańcom pałacu na kolację kaszę bez omasty i kwaśne mleko, by jedli to samo co chłopi, i spędzili wieśniaków, aby to oglądali. Barbara Zakrzewska, córka lekarza i polityka Leona Surzyńskiego, obecna wtedy w pałacu, wspomina, że chłopi stali w grobowym milczeniu, a niektóre kobiety zasłaniały sobie oczy chustkami^{[11][styl do poprawy]}.

Urodzeni

• Tadeusz Lechnicki (ur. 28 lutego 1892, zm. 29 września 1939 w Janowie Lubelskim) – podpułkownik artylerii Wojska Polskiego, polityk OZN, wiceminister skarbu (1930–1936), poseł na Sejm V kadencji, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Pałac

Pałac zbudował w 2 poł. XVIII wieku w miejscu dworu obronnego z XVII wieku miecznik chełmski Józef Łopuski. Niewykluczone, że projektantem pałacu był Paweł Fontana. Wokół założono park w formie ogrodu włoskiego. W 1824 roku wzmiankowano, że pałac jest w złym stanie. Około 1870 roku właścicielami pałacu została rodzina Lechnickich, w której rękach pozostawał do 1945 roku. Pod koniec XIX wieku Lechniccy w trakcie remontu dobudowali dwa tarasy – jeden przed głównym wejściem, drugi od ogrodu. Pałac został zdewastowany podczas działań wojennych w 1944 (zniszczeniu uległo także wyposażenie, w tym bogaty księgozbiór i kolekcja monet) i następnie został opuszczony. Odbudowano go w latach 70. XX wieku na potrzeby szkoły podstawowej działającej w nim od 1980 roku (obecnie zlikwidowanej). Na piętrze znajdują się trzy późnobarokowe kominki z 2. połowy XVIII wieku – dwa w sali balowej, trzeci w przylegającym do niej pokoju. Na parterze dwa, jeden z narożnikami w stylu egipskim. Częściowo zachowała się stara stolarka okienna i drzwiowa oraz posadzki. Park pałacowy obecnie ma powierzchnię około 5 hektarów.

Przed pałacem zlokalizowano pętlę autobusową podmiejskich autobusów Chełmskich Linii Autobusowych.

Warto zobaczyć

Na polach między Srebrzyszczem a Antoninem znajduje się wojskowy plac ćwiczeń i strzelnica, a na południowym skraju wsi lądowisko sanitarne.

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 127597
2. Wieś Srebrzyszcze w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-19] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
3. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 stycznia 2023 [dostęp 2022-10-04] .
4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1205 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
5. GUS. Rejestr TERYT.
6. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
7. Жерела до історії України-Руси. Том 07. Описи королівщин в землях руських XVI віку. Том 4. Люстрація 1570 р., Lwów 1903, s. 16.
8. Strona gminy, sołectwa [dostęp 2023-12-16]
9. GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
10. KSNG: Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części. opublikowany, [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2018-01-06]. (pol.).{{Cytuj stronę}} Linki zewnętrzne: "opublikowany".
11. Aleksandra Solarewicz. Sowieci w polskim dworze. „Nóż w plecy.”, s. 12, 13, 2009-09-17. ISSN 0208-9130.  Dodatek specjalny „Rzeczpospolitej” oraz UdSKiOR.

Bibliografia

• Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, cz. 2, t. VI, Warszawa 1989.
• Katalog zabytków Sztuki w Polsce, T. VIII, z. 5 – powiat chełmski, Warszawa 1968.
• S. Korpysz, Z. Lubaszewski, Obiekty zabytkowe Chełma i powiatu chełmskiego – zabytki architektury i budownictwa, Chełm 2009.