Spiker Izby Gmin

Spiker Izby Gmin (ang. Speaker of the House of Commons) – członek brytyjskiej Izby Gmin przewodniczący jej obradom. Nie należy mylić tej funkcji z inną o zbliżonej nazwie, lecz innym charakterze i roli – przewodniczącym Izby Gmin. Spiker posiada bardzo szerokie kompetencje w zakresie sterowania przebiegiem obrad, natomiast nie zajmuje się ustalaniem listy spraw poruszanych na poszczególnych posiedzeniach (jest to domena przede wszystkim przewodniczącego).

Wybór i status

Spiker jest zwykle wybierany przez Izbę na pierwszym posiedzeniu po wyborach i jest to pierwsza decyzja, jaką podejmuje Izba w nowej kadencji. Wybór musi zostać formalnie zaakceptowany przez monarchę. Do czasu zakończenia wyborów obradami kieruje Ojciec Izby (lub Matka Izby, jeśli jest to kobieta), którym zostaje deputowany o najdłuższym nieprzerwanym stażu, o ile nie jest członkiem rządu. Spiker wypełniając swą funkcję ma obowiązek zachować całkowitą bezstronność i nie prowadzić samemu aktywnej działalności politycznej, w związku z czym w chwili objęcia urzędu jego dotychczasowe członkostwo w partii politycznej jest uważane za zakończone. Ponieważ apolityczność i brak udziału w bieżących sprawach nie sprzyjają popularności wśród wyborców, tradycyjnie żadna z trzech głównych partii nie wystawia w okręgu spikera z minionej kadencji kontrkandydata przeciw niemu. Tradycyjnie spikerzy sprawują swoją funkcję tak długo, aż sami nie zrezygnują. Jeśli spiker wyraża wolę pozostania na stanowisku i nie ma wobec niego poważniejszych zastrzeżeń, zostaje zwykle wybrany ponownie przez aklamację. Moment tuż po wyborze jest jedynym, kiedy ma prawo wygłosić przemówienie o charakterze politycznym, przy czym zwyczajowo służy ono głównie podziękowaniu własnym wyborcom. Przez setki lat prowadząc obrady spiker nosił ceremonialny strój z toga i peruką. Kiedy jednak w 1992 po raz pierwszy spikerem została kobieta – Betty Boothroyd – postanowiła zrezygnować z peruki. W 2009 nowy spiker John Bercow uczynił kolejny krok w stronę liberalizacji stroju, prowadząc obrady z rozpiętą togą, jedynie luźno zarzuconą na zwykły garnitur^[1].

Spiker zajmuje miejsce na szczycie prostokąta, w kształcie którego jest sala obrad. Po jego prawej stronie zasiada partia rządząca, a po lewej (naprzeciwko rządu) opozycja.

Prowadzenie obrad

W czasie obrad deputowani mają prawo zabrać głos wyłącznie po udzieleniu go przez spikera^[2], do którego też zwracają się mówiąc (zakazane jest natomiast odnoszenie się do innych parlamentarzystów inaczej niż w trzeciej osobie). Spiker ma prawo usunąć z sali deputowanego zakłócającego porządek lub ignorującego jego polecenia, jednak zakaz udziału w obradach obowiązuje tylko do końca danego dnia. Dłuższe zawieszenie wymaga zgody Izby. W przypadkach skrajnego nieporządku na sali, spiker może w każdej chwili przerwać posiedzenie. Ma także prawo wprowadzania limitu długości czasu przemówień oraz nakazywania przemawiającemu (w tym członkowi rządu, a nawet premierowi) natychmiastowego zakończenia wypowiedzi.

Ponieważ w brytyjskim parlamencie obowiązuje zwykle ścisła dyscyplina partyjna, większość głosowań wygląda następująco: spiker zadaje pytanie w głosowanej kwestii, a członkowie parlamentu (wszyscy naraz) wyrażają głośno swój pogląd. Zazwyczaj wszyscy deputowani partii rządzącej głosują podobnie (tak samo opozycyjni), a ponieważ tych pierwszych jest zwykle więcej, spiker uznaje za przegłosowane stanowisko większości rządowej. Każdy deputowany może jednak wnioskować o głosowanie tajne, zaś spiker winien przychylić się do tego wniosku, o ile nie jest on, jego zdaniem, próbą niepotrzebnego przedłużania obrad.

Inne funkcje i uprawnienia

W sytuacjach nadzwyczajnych na wniosek rządu spiker może nakazać deputowanym przybycie do Londynu na posiedzenie mimo trwających wakacji parlamentarnych. Spiker rozpisuje także wybory uzupełniające w razie opróżniania mandatów w trakcie kadencji, a także decyduje o przyznaniu ustawie statusu budżetowej (money bill), co oznacza nieco inną ścieżkę legislacyjną (przede wszystkim z mniejszą rolą Izby Lordów). Podlega mu również administracja parlamentu i zatrudnieni w nim urzędnicy służby cywilnej. Z urzędu jest przewodniczącym komisji decydującej o zmianach granic okręgów wyborczych.

Jak wszyscy deputowani, ma prawo podejmować interwencje w interesie mieszkańców swojego okręgu, jednak z zastrzeżeniem, że nie może przemawiać w tych sprawach w Izbie (może zabierać głos jedynie w kwestiach związanych z wypełnianiem obowiązków spikera).

Zastępcy

Spiker ma trzech uszeregowanych hierarchicznie zastępców. Najważniejszemu z nich przysługuje historyczny już dziś tytuł Przewodniczącego Komitetu Sposobów i Środków (Chairman of the Ways and Means [Committee]). Dwaj pozostali noszą tytuły Pierwszego i Drugiego Zastępcy Przewodniczącego Komitetu. Prowadząc obrady, zastępcy mają uprawnienia równe spikerowi. Do nich również stosuje się wymóg bezstronności, jednak mogą być nieco bardziej niż sam spiker zaangażowani w bieżącą politykę, gdyż – w przeciwieństwie do niego – muszą stawać do wyborów na normalnych zasadach. W praktyce spiker prowadzi obrady przez ok. 3 godziny dziennie, a w pozostałym czasie czynią to jego zastępcy.

Przywileje

Spiker zajmuje pierwsze miejsce w precedencji świeckich dostojników państwowych spoza rodziny królewskiej. Oprócz normalnego uposażenia parlamentarnego, przysługuje mu pensja równa członkowi gabinetu. Posiada także służbowy apartament w Pałacu Westminsterskim. Tradycyjnie zaraz po wyborze spiker jest powoływany do Tajnej Rady, zaś po odejściu ze stanowiska nie staje się ponownie zwykłym deputowanym, lecz otrzymuje tytuł szlachecki i dożywotnie miejsce w Izbie Lordów.

Lista Spikerów Izby Gmin

Parlament Anglii

• 1377–1377 – Thomas Hungerford
• 1377–1377 – Peter de la Mare
• 1378–1379 – James Pickering
• 1379–1380 – John Guildesborough
• 1381–1382 – Richard Waldegrave
• 1382–1383 – James Pickering
• 1393–1398 – John Bussy
• 1399–1399 – John Cheney
• 1399–1399 – John Dorewoood
• 1400–1402 – Arnold Savage
• 1402–1402 – Henry Redford
• 1403–1404 – Arnold Savage
• 1404–1404 – Henry Esturmy
• 1405–1406 – John Tiptoft
• 1407–1411 – Thomas Chaucer
• 1413–1413 – William Stourton
• 1413–1413 – John Dorewoood
• 1414–1414 – Walter Hungerford
• 1414–1415 – Thomas Chaucer
• 1415–1415 – Richard Redman
• 1415–1416 – Walter Beauchamp
• 1416–1419 – Roger Flower
• 1420–1421 – Roger Hunt
• 1421–1421 – Thomas Chaucer
• 1421–1422 – Richard Baynard
• 1422–1422 – Roger Flower
• 1423–1424 – John Russell
• 1425–1425 – Thomas Walton
• 1425–1426 – Richard Vernon
• 1427–1428 – John Tyrell
• 1429–1430 – William Alington
• 1430–1431 – John Tyrell
• 1432–1432 – Sir John Russell
• 1433–1433 – Roger Hunt
• 1435–1435 – John Bowes
• 1436–1436 – John Tyrell
• 1437–1437 – William Burley
• 1439–1442 – William Tresham
• 1444–1445 – William Burley
• 1446–1447 – William Tresham
• 1448–1449 – John Say
• 1449–1449 – John Popham
• 1449–1450 – William Tresham
• 1450–1451 – William Oldhall
• 1452–1453 – Thomas Thorpe
• 1453–1454 – Thomas Charlton
• 1455–1456 – John Wenlock
• 1459–1459 – Thomas Tresham
• 1460–1460 – John Green
• 1461–1462 – James Strangeways
• 1463–1468 – John Say
• 1472–1477 – William Alington
• 1482–1483 – John Wood
• 1483–1484 – William Catesby
• 1485–1486 – Thomas Lovell
• 1487–1488 – John Mordaunt
• 1489–1490 – Thomas Fitzwilliam
• 1491–1492 – Richard Empson
• 1495–1495 – Robert Drury
• 1496–1497 – Thomas Englefield
• 1503–1503 – Edmond Dudley
• 1509–1509 – Thomas Englefield
• 1511–1513 – Robert Sheffield
• 1514–1515 – Thomas Nevill
• 1523–1523 – Tomasz More
• 1529–1533 – Thomas Audley
• 1533–1536 – Humphrey Wingfield
• 1536–1536 – Richard Rich
• 1539–1540 – Sir Nicholas Hare
• 1541–1544 – Thomas Moyle
• 1545–1552 – John Baker
• 1553–1553 – James Dyer
• 1553–1553 – John Pollard
• 1554–1554 – Robert Brooke
• 1554–1555 – Clement Higham
• 1555–1555 – John Pollard
• 1558–1558 – William Cordell
• 1559–1559 – Thomas Gargrave
• 1562–1563 – Thomas Williams
• 1566–1567 – Richard Onslow
• 1571–1571 – Christopher Wray
• 1572–1576 – Robert Bell
• 1580–1583 – John Popham
• 1584–1586 – John Puckering
• 1588–1589 – Thomas Snagge
• 1592–1593 – Edward Coke
• 1597–1598 – Christopher Yelverton
• 1601–1601 – John Croke
• 1603–1611 – Edward Phelips
• 1614–1614 – Randolph Crewe
• 1620–1622 – Thomas Richardson
• 1623–1625 – Thomas Crewe
• 1625–1626 – Heneage Finch
• 1628–1629 – John Finch
• 1640–1640 – John Glanville
• 1640–1647 – William Lenthall
• 1647–1647 – Henry Pelham
• 1647–1653 – William Lenthall
• 1653–1653 – Francis Rous
• 1654–1655 – William Lenthall
• 1656–1658 – Thomas Widdrington
• 1658–1659 – Chaloner Chute
• 1659–1659 – Liselbone Long
• 1659–1659 – Thomas Bampfylde
• 1659–1660 – William Lenthall
• 1660–1660 – Harbottle Grimston
• 1661–1671 – Edward Turnour
• 1672–1672 – Job Charlton
• 1673–1673 – Edward Seymour
• 1678–1678 – Robert Sawyer
• 1678–1679 – Edward Seymour
• 1679–1679 – William Gregory
• 1680–1681 – William Williams
• 1685–1687 – John Trevor
• 1688–1689 – Henry Powle
• 1689–1695 – John Trevor
• 1695–1698 – Paul Foley
• 1698–1700 – Thomas Littleton
• 1701–1705 – Robert Harley
• 1705–1707 – John Smith

Parlament Wielkiej Brytanii

• 1707–1708 – John Smith
• 1708–1710 – Richard Onslow
• 1710–1713 – William Bromley
• 1714–1715 – Thomas Hanmer
• 1715–1727 – Spencer Compton
• 1728–1761 – Arthur Onslow
• 1761–1770 – John Crust
• 1770–1780 – Fletcher Norton
• 1780–1789 – Charles Wolfran Cornwall
• 1789–1789 – William Grenville
• 1789–1800 – Henry Addington

Parlament Zjednoczonego Królestwa

• 1801–1801 – Henry Addington
• 1801–1802 – John Mitford
• 1802–1817 – Charles Abbot
• 1817–1834 – Charles Manners-Sutton
• 1835–1839 – James Abercrombie
• 1839–1857 – Charles Shaw-Lefevre
• 1857–1872 – John Evelyn Denison
• 1872–1884 – Henry Brand
• 1884–1895 – Arthur Peel
• 1895–1905 – William Court Gully
• 1905–1921 – James Lowther
• 1921–1928 – John Henry Whitley
• 1928–1943 – Edward FitzRoy
• 1943–1951 – Douglas Clifton Brown
• 1951–1959 – William Morrison
• 1959–1965 – Harry Hylton-Foster
• 1965–1971 – Horace King
• 1971–1976 – Selwyn Lloyd
• 1976–1983 – George Thomas
• 1983–1992 – Bernard Weatherill
• 1992–2000 – Betty Boothroyd
• 2000–2009 – Michael Martin
• 2009–2019 – John Bercow
• od 2019 – Lindsay Hoyle

Przypisy

1. Jon Swaine: Betty Boothroyd criticises John Bercow over rejection of Speaker's outfit. telegraph.co.uk. [dostęp 2011-09-28]. (ang.).
2. Traditions of Parliament. parliament.gov.uk. [dostęp 2011-09-28]. (ang.).

Bibliografia

• Spiker – oficjalna broszura Biura Informacyjnego Izby Gmin (ang.) [dostęp 2011-09-28]
• Oficjalny spis spikerów Izby Gmin, parliament.gov.uk (ang.) [dostęp 2011-09-28]