Samorząd terytorialny w Niemczech

Samorząd terytorialny w Niemczech – system samorządu terytorialnego Niemiec jest jednym z najbardziej wieloaspektowych w Europie. Jest to zależne od wprowadzenia rozbieżności przez poszczególne landy, jak i federalnym systemem państwa. Niemiecka samorządność opiera się na Ustawie Zasadniczej Republiki Federalnej Niemiec z 23 maja 1949 r. oraz na konstytucjach i ustawach 16 krajów związkowych, które tworzą współczesne państwo niemieckie^[1].

Landy

Landy uznawane są za poziom regionalny. Posiadają one charakter państw, których suwerenność jest ograniczona. Niemcy składają się z 16 landów, z czego 3 stanowią odrębne miasta – Berlin, Hamburg i Brema. W landach pojawia się parlament regionalny tzw. Landtag oraz rząd regionalny. Zastępują one dowolne władze samorządowe. Członkowie parlamentu są wybierani w wyborach bezpośrednich i powszechnych, a ich zadaniem jest wybór premiera i rządu regionalnego^[2]. W landach niemieckich zazwyczaj występuje model dwustopniowego samorządu terytorialnego, czyli powiaty i gminy.

Powiaty

Na terenie Niemiec występuje 313 powiatów, gdzie władzę sprawują zgromadzenie powiatowe i starosta. Są oni wybierani bezpośrednio przez mieszkańców. Jedynie w Brandenburgii i Badenii-Wirtembergii starostę wybiera rada. Kadencja zgromadzenia trwa 5 lat, natomiast starosty 8 lat. Kompetencje zgromadzenia ograniczają się do spraw powiatowych z wyjątkiem tych, które są zastrzeżone tylko i wyłącznie dla starosty. Starosta zaś przewodniczy zgromadzeniu, ale również komisji powiatowej. Jest on organem wykonawczym, do którego należy prawo udziału w głosowaniu, jak i weta dla sprzecznych z prawem postanowień.

Zadania powiatu

Do zadań powiatu należy przede wszystkim:

• nadzór nad samorządami lokalnymi
• budowa i utrzymanie dróg
• gospodarka odpadami
• biblioteki, kultura, turystyka
• powiatowe planowanie przestrzenne
• szkolnictwo dorosłych^[3]

Gminy

Wyróżniamy 12 320 miast i gmin na poziomie gminnym oraz 17 związków lokalnych samorządu.

Organem stanowiącym w gminie jest rada, zaś organem wykonawczym jest burmistrz. Członkowie rady wybierani są w wyborach powszechnych, bezpośrednich, wolnych, równych i w głosowaniu tajnym. Stanowi ona przedstawicielstwo ogółu mieszkańców gminy^[4]. Aby móc wziąć udział w wyborach należy być obywatelem gminy. Wystarczy, że będziemy mieli obywatelstwo niemieckie lub obywatelstwo jednego z krajów Unii Europejskiej.

Ustroje gmin w poszczególnych landach uregulowane są przez ustawodawstwa krajowe, co powoduje ich mocne zróżnicowane, przede wszystkim pod względem uprawnień organów gminy, długości ich kadencji i sposobów ich wyboru^[5].

Zadania gmin

Zadania gmin obejmują:

• wsparcie lokalnej działalności gospodarczej
• budowę i utrzymanie infrastruktury transportu publicznego
• opiekę społeczną
• sprawy kultury i sportu
• rejestrację stanu cywilnego

Budżet gminy

Budżet gminy odgrywa ważną rolę, gdyż od niego zależy czy zaplanowane zadania zostaną zrealizowane i czy gmina będzie mogła sfinansować dane cele. Źródłem finansów gmin są zyski z majątku gruntowego, z różnych opłat za korzystanie z instytucji komunalnych i gminnych, jak i dotacji i pożyczek. Najważniejszym źródłem dochodu gminy są podatki, ponieważ gmina może nimi dobrowolnie rozporządzać.

Systemy ustroju gmin

W Niemczech wyróżnia się cztery rodzaje systemów w zależności od urzędu, który jest decyzyjny:

• Model północnoniemiecki – obywatele wybierają radę gminy. Spośród rady gminy wybierany jest burmistrz, który reprezentuje gminę na zewnątrz. Rada wybiera również urzędników komunalnych z wyboru^[6].
• Model południowoniemiecki – obywatele wybierają radę, która jest naczelnym organem. Sprawuje ona kontrolę i podejmuje zasadnicze decyzje. Drugi organ to burmistrz i jest on wybierany w wyborach bezpośrednich. Burmistrz przewodniczy radzie, natomiast rada sprawuje nadzór nad burmistrzem^[7].
• Model magistracki – obywatele wybierają radę miasta, która jest pierwszą izbą. Do jej zadań należy wybór drugiej izby i magistratu. Burmistrz może być wybierany przez radę miasta bądź przez mieszkańców gminy w wyborach bezpośrednich. Zajmuje się on sprawowaniem magistratu^[8].
• Model burmistrzowski – najczęściej spotykany w Niemczech. Wyróżnia się tu wysoka pozycja burmistrza, którego wybiera rada. Burmistrz jest przewodniczącym z prawem głosu, ale tylko we właściwym ustroju burmistrzowskim. Natomiast w modelu niewłaściwym tylko przewodniczy radzie. Kadencja burmistrza i rady trwa od 6 do 8 lat w zależności od landu^[6].

Przypisy

1. Aleksander W. Bauknecht: Samorząd terytorialny w Republice Federalnej Niemiec. Olsztyn: Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2011, s. 107.
2. Zbigniew Bukowski, Tomasz Jędrzejewski, Piotr Rączka: Ustrój samorządu terytorialnego. Toruń: Dom Organizatora, 2011, s. 364.
3. Tamże. s. 365.
4. A. Jędraszko: Samorząd w Niemczech na przykładzie Stuttgartu. Warszawa: Educator, 1994, s. 47.
5. Radosław Kamiński: Ustrojowy model niemieckiej gminy i jego lokalne zróżnicowanie organizacyjne, HOMO POLITICUS vol. 7–8/2012–2013, s. 55.
6. Samorząd terytorialny. Ustrój i gospodarka. Z. Niewiadomski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Branta, 2001, s. 235.
7. Aleksander W. Bauknecht: Samorząd terytorialny w Republice Federalnej Niemiec. Olsztyn: Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2011, s. 114.
8. Zbigniew Bukowski, Tomasz Jędrzejewski, Piotr Rączka: Ustrój samorządu terytorialnego. Toruń: Dom Organizatora, 2011, s. 366.