Saksofon basowy

Saksofon basowy

bass saxophone

Klasyfikacja naukowa	422.212-71 Aerofon piszczałkowy (instrument dęty właściwy)
Klasyfikacja praktyczna	instrument dęty drewniany
Skala instrumentu
Podobne instrumenty	saksofon barytonowy, saksofon kontrabasowy
Producenci	Buescher Band Instrument Company(inne języki), Conn(inne języki), Henri Selmer Paris(inne języki)

Saksofon basowy (ang. bass saxophone, skrót: sxf b^[1]) – instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych, typ saksofonu o donośnym i niskim brzmieniu.

Historia

Saksofon basowy w stroju C był pierwszym rodzajem saksofonu zaprezentowanym przez jego wynalazcę, Adolphe’a Saxa w 1841 roku^[2]. Opisał go w stroju B pod numerem 2 w patencie nr 3226 z 21 marca 1846 roku na osiem saksofonów^[3]. Pierwsze publiczne wykonanie muzyki na saksofon basowy nastąpiło 3 lutego 1844 roku w Paryżu^[4], Adolphe Sax wykonał wówczas partię saksofonu basowego w aranżacji sekstetu Hectora Berlioza pt. Chant sacré(inne języki)^[5]. Berlioz bardzo docenił brzmienie saksofonu i uważał, że wówczas nie było w użyciu instrumentu basowego porównywalnego z saksofonem^[6]. W latach 50. XIX wieku powstawały sporadycznie kompozycje muzyki klasycznej z partiami saksofonu basowego, jednak dużo bardziej był on popularny we francuskich orkiestrach wojskowych w latach 70. XIX wieku^[6].

Kompozytor i kapelmistrz Patrick Gilmore(inne języki) jako jeden z pierwszych wykorzystywał wynalazek Saxa w latach 80. XIX wieku w swoich orkiestrach^[7]. Po nim np. John Sousa często używał saksofonu basowego w swojej orkiestrze^[7]. W pierwszym stuleciu istnienia saksofonu basowego muzykę z istotnymi partiami na ten instrument pisali m.in. Percy Grainger, Giacomo Puccini, Arnold Schönberg^[7].

Szczyt produkcji saksofonów basowych przypadł na lata 20. XX wieku^[2]. W USA instrumenty te produkowały wówczas m.in. firmy Buescher Band Instrument Company(inne języki) oraz Conn(inne języki)^[2]. W Europie takie saksofony produkukował i produkuje nadal np. Selmer(inne języki)^[2]. W latach 30. XX wieku saksofon basowy pojawiał się w większych orkiestrach i big-bandach^[8]. Amerykańska produkcja saksofonów zwolniła podczas II wojny światowej z racji na ograniczony dostęp do brązu i materiałów niezbędnych do budowy saksofonów^[2]. W związku ze zmieniającymi się trendami muzycznymi oraz pojawieniem się elektrycznych wzmacniaczy donośne saksofony basowe straciły na popularności^[2] w latach 40. i 50. XX wieku^[9], ich większy rozmiar również miał na to wpływ^[10]. Sporadycznie pojawiały się kompozycje brodwayowskie z wykorzystaniem instrumentu, m.in. musical West Side Story^[11]. Wzrost popularności nastąpił w połowie lat 70. XX wieku^[9].

Saksofon basowy pojawia się np. w niszowych zespołach odtwarzających brzmienie jazzu lat 20. XX wieku oraz w jazzie współczesnym^[2]. Po saksofon basowy sięgali także kompozytorzy i instrumentaliści jazzowi, np. Anthony Braxton^[12] i Roscoe Mitchell(inne języki)^[2], jak również kompozytorzy muzyki poważnej, np. w utworze Prelude Fugue and Riffs Leonarda Bernsteina z 1955 roku pojawia się partia na saksofon basowy^[2].

Josef Škvorecký napisał nowelę bądź powieść pt. Saksofon basowy^[13][14], w której wyraził jazzową afirmację życia^[15].

Budowa

Współczesne saksofony basowe są zwykle budowane w stroju B, o oktawę niżej niż w przypadku saksofonu tenorowego^[2]. Ich zakres to przeważnie as1–E4^[10], mogą zastąpić np. kontrafagot w orkiestracji^[16]. Gra na tym instrumencie jest trudna, a brzmienie niskie i donośne^[17].

Saksofony basowe są zbliżone budową do innych saksofonów, różnią się głównie dłuższą załamaną czarą głosową^[10]. Fajka jest umieszczona niemal pod kątem prostym do korpusu^[18]. Konstrukcyjnie rozróżnia się modele Long Wrap i Short Wrap w zależności od budowy czary głosowej^[2]. Z uwagi na swoje rozmiary, instrument podczas gry może być oparty o podłoże na podstawce (peg)^[10]. Zalecana jest gra z wykorzystaniem statywu^[19]; waga instrumentu bez futerału waha się od 7,5 kg^[20] do blisko 11 kg^[18], a długość korpusu wynosi około 130 cm^[21]. Produkuje się ustniki specjalnie do saksofonu basowego, ale można też używać tych przeznaczonych do saksofonu barytonowego^[2].

Saksofoniści basowi

Jazz

Jednym z najbardziej rozpoznawalnych saksofonistów basowych 1. połowy XX wieku był Adrian Rollini(inne języki) (ostatnie nagranie na saksofon basowy zarejestrował w 1938 roku)^[2] i Spencer Clark(inne języki)^[6]. W młodości na saksofonie basowym grał np. Coleman Hawkins^[22], wykorzystał go także np. Duke Ellington^[9]. Muzycy jazzowi grający na saksofonie basowym to m.in.: Hamiet Bluiett^[23], Peter Brötzmann^[24], James Carter^[25], Spencer Clark^[26], Jan Garbarek (na płycie Red lanta)^[27], Vince Giordano(inne języki)^[2], Harry Gold^[28], Vinny Golia(inne języki)^[29], Joseph Jarman(inne języki)^[30], Otto Hardwick(inne języki)^[31], Stan Kenton^[7], Brian Landrus(inne języki)^[32], Min Leibrook(inne języki)^[33], Michael Marcus(inne języki)^[34], J.D. Parran(inne języki)^[35], Boyd Raeburn^[36], Frans Sjöström(inne języki)^[37], Scott Robinson^[38], Colin Stetson^[2], Mikołaj Trzaska^[39], Charlie Ventura^[40], Stefan Zeniuk(inne języki)^[41].

Rock

Muzycy rockowi grający na saksofonie basowym to m.in.: Ralph Carney(inne języki) z zespołu Tin Huey(inne języki)^[42], Dana Colley(inne języki) z Morphine^[43], Kellie Evett z The Hooten Hallers(inne języki)^[44], John Linnell(inne języki) z They Might Be Giants^[45], Kurt McGettrick, który grał z zespole Franka Zappy^[46], Angelo Moore(inne języki) z zespołu Fishbone^[47], Rodney Slater(inne języki) z Bonzo Dog Doo-Dah Band^[48], Michael Wilbur z Moon Hooch(inne języki)^[49].

Przypisy

1. Biblioteka Narodowa, Rocznik Biblioteki Narodowej, Biblioteka, 2017, s. 188 [dostęp 2024-11-27] .
2. AndrewA. Hadro AndrewA., Bass Saxophone and the Modern Age [online], DANSR, Inc. [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
3. The invention of the saxophone by the great Adolphe Sax [online], Henri SELMER Paris [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
4. The Saxophone Symposium: Journal of the North American Saxophone Alliance, North American Saxophone Alliance., 1985, s. 6 [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
5. American Musical InstrumentA.M.I. Society American Musical InstrumentA.M.I., Journal of the American Musical Instrument Society, American Musical Instrument Society., 2003, s. 115  (ang.).
6. Cohen 1990 ↓, s. 9.
7. MikeM. Lawson MikeM., Commentary: Bass Saxophone [online], SBO+, 18 października 2014 [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
8. Cohen 1990 ↓, s. 8.
9. Cohen 1990 ↓, s. 11.
10. Michael J.M.J. Pagliaro Michael J.M.J., MichaelM. Pagliaro MichaelM., The Saxophone, How It Works: A Practical Guide to Saxophone Ownership, Rowman & Littlefield, 22 stycznia 2024, s. 20, ISBN 978-1-5381-9079-1 [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
11. Cohen 1990 ↓, s. 12.
12. Anthony Braxton galore .... [online], The Free Jazz Collective [dostęp 2024-11-27] .
13. Josef Škvorecký [online], Jazz Forum [dostęp 2024-11-27] .
14. Škvorecký laureatem Angelusa [online], Tygodnik Powszechny, 2 grudnia 2009 [dostęp 2024-11-27] .
15. Marjorie M.M.M. Snipes Marjorie M.M.M., The Intertwining of Culture and Music: Love and the Times, Cambridge Scholars Publishing, 7 marca 2017, s. 31, ISBN 978-1-4438-7946-0 [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
16. FrankF. Battisti FrankF., RobertR. Garofalo RobertR., Guide to Score Study for the Wind Band Conductor, Meredith Music, 1 marca 2000, s. 85, ISBN 978-1-4768-5067-2 [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
17. MichaelM. Zager MichaelM., Music Production: A Manual for Producers, Composers, Arrangers, and Students, Rowman & Littlefield, 12 sierpnia 2021, s. 74, ISBN 978-1-5381-2851-0 [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
18. The Bass Saxophone - for impressively deep sounds [online], www.lebrass.com, 4 czerwca 2021 [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
19. LarryL. Teal LarryL., The Art of Saxophone Playing, Alfred Music, 1963, s. 31, ISBN 978-1-4574-0026-1 [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
20. Pan American ( Conn ) 56-M bass saxophone review [online], www.shwoodwind.co.uk [dostęp 2024-11-27] .
21. Alamy Limited, Bass saxophone in B-flat [online], www.alamy.com [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
22. Coleman Hawkins - Concord [online], concord.com [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
23. Hamiet Bluiett, Baritone Saxophonist born [online], African American Registry [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
24. Peter Brötzmann & Paal Nilssen-Love – Butterfly Mushroom [online], TROST Records [dostęp 2024-11-27] .
25. James Carter Quintet: Lookin’ at Lock – Tribute to Eddie Lockjaw Davis (SAD) [online], 40. Belgrade Jazz Festival 2024 [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
26. Spencer Clark Songs, Albums, Reviews, Bio & Mo... [online], AllMusic [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
27. Art Lande, Jan Garbarek: Red Lanta - CD [online], Sepea Audio [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
28. Gold, Harry [online], Ejazzlines.com [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
29. All About Jazz, Vinny Golia Musician - All About Jazz [online], All About Jazz Musicians, 12 września 2023 [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
30. i039497 [online], Chicago History Museum [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
31. Otto Hardwick Biography [online], www.jazzstandards.com [dostęp 2024-11-27] .
32. Council of Baritonists - Brian Landrus [online], Low Blow Music [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
33. Bix Beiderbecke Wa-Da-Da (Everybody's Doin' It Now) [online], 20's Jazz [dostęp 2024-11-27] .
34. Michael Marcus [online], Justin Time Records [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
35. JD Parran [online], JodyJazz [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
36. Boyd Raeburn CDs @ Hep Records, jazz in depth from the 1930's to the present day. [online], www.hepjazz.com [dostęp 2024-11-27] .
37. Musical Connections: Frans Sjöström [online], Musical Bacon [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
38. SCOTT ROBINSON - “8 min. 46 sec.” [online], The Jazz Mann [dostęp 2024-11-27] .
39. Mikołaj Trzaska solo w Firleju – wejściówki [ZAKOŃCZONY] [online], Wroclaw.pl, 26 listopada 2024 [dostęp 2024-11-27] .
40. All AboutA.A. Jazz All AboutA.A., Jazz news: Charlie Ventura on Baritone [online], All About Jazz, 3 grudnia 2013 [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
41. All About Jazz, Stefan Zeniuk Musician - All About Jazz [online], All About Jazz Musicians, 29 sierpnia 2011 [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
42. RIP Ralph Carney. Dusty Wright's Culture Catch [online], www.culturecatch.com [dostęp 2024-11-27] .
43. Revisit Morphine, the 90s Power Trio Who Played the Two-String Bass, Saxophone & Drums. Open Culture [online] [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
44. The Hooten Hallers – Big Muddy Records [online], bigmuddyrecords.com [dostęp 2024-11-27] .
45. BrianB. Braiker BrianB., 'I've never been hip': Catching up with John Linnell of They Might Be Giants [online], Brooklyn Magazine, 20 grudnia 2021 [dostęp 2024-11-27] .
46. Kurt McGettrick - R.I.P. [online], alt.music.saxophone.narkive.com [dostęp 2024-11-27] .
47. MatthewM. Duersten MatthewM., The Red Hot Days of Fabulous, Funky Fishbone [online], LAmag - Culture, Food, Fashion, News & Los Angeles, 16 października 2014 [dostęp 2024-11-27]  (ang.).
48. BBC - Radio 1 - Keeping It Peel - 29/04/1968 Bonzo Dog Doo Dah Band [online], www.bbc.co.uk [dostęp 2024-11-27] .
49. Michael Wilbur [online], connselmer.com [dostęp 2024-11-27]  (ang.).

Bibliografia

• PaulP. Cohen PaulP., An Historical Celebration Of The Bass Saxophone, „Saxophone Journal”, 14 (4), styczeń 1990 .

Linki zewnętrzne

• Gra solo na saksofonie basowym (film z serwisu YouTube)
• Repertuar klasyczny na saksofon basowy