Polska
Piotrków Trybunalski
Rynek Trybunalski – główny rynek Starego Miasta w Piotrkowie Trybunalskim.
Rynek Trybunalski położony jest w centrum Piotrkowa, około 900 m od dworca PKP i PKS[1]. Rynek jest centralnym punktem dobrze zachowanego średniowiecznego układu urbanistycznego Starego Miasta w Piotrkowie[1].
Z każdego narożnika Rynku odchodzą ulice[1][2]:
Współcześnie rynek nosi nazwę Rynek Trybunalski, natomiast w przeszłości określany był różnymi nazwami, m.in. Stary Rynek, Plac Trybunalski[4].
Rynek został wytyczony w XIV wieku[1]. Jego wymiary szacowane są na około 50 x 65 m[5], 40 x 60 m[6], 45 x 65 m[7], 50 x 63 m (pow. 2 wężysk)[8]. Z narożników Rynku pierwotnie wychodziło osiem ulic, z których dwie (ul. Sieradzka i Grodzka) prowadziły do bram w murach miejskich Piotrkowa[7].
Rynek pełnił rolę placu targowego – znajdowały się na nim kramy i jatki przeznaczone do prowadzenia handlu, z których pobierano opłaty na rzecz pana miasta[9]. Do połowy XIX w. Rynek pełnił też funkcję centrum administracyjnego miasta, którą utracił po rozebraniu ratusza[10].
Być może w XV wieku na Rynku został wybudowany jednopiętrowy ceglany ratusz, aczkolwiek pewne jest istnienie ratusza dopiero w połowie wieku XVI[11]. W późniejszym czasie ratusz był wielokrotnie przebudowywany, m.in. w 1611 roku dobudowano do niego wieżę[10]. Obok ratusza znajdowała się waga miejska oraz pręgierz[9]. Ratusz był siedzibą władz miejskich do 1863[10]. Po 1867 roku został rozebrany[10]. Przyjmuje się, że w wiekach XVI–XVIII w ratuszu obradował Trybunał Koronny[10].
Jeszcze w XIX w. kamienice w zachodniej i południowej pierzei miały w przyziemiu głębokie podcienia[12]. W 1839 roku Ignacy Marczewski, piotrkowski budowniczy obwodowy, opracował plan zamurowania podcieni w pierzei zachodniej[12]. Również w 1839 roku rozebrano w południowej pierzei Rynku fasady budynków z podcieniami, co spowodowało zmniejszenie powierzchni kamienic, niewielkie zwiększenie powierzchni Rynku i powstanie nowej linii pierzei południowej[12].
Rynek i ulice można by to wszystko zasklepić i dachem przykryć, kamienice szczupłe, zwyczajnie trzy okna mające w facjacie, składają rynek, na którego śrzodku stoi ratusz mały, wszystkie kamienie farbowane po wierzchu i we śrzodku, rzadko która jest bez wielkiej sali i prędzej brakuje pokoju wygodnego sypialnego jak przestronnej izby do jadania […] Szczupły rynek tak ma przybliżone okna kamienic do ratusza, że mówiących patronów słyszeć można we wszystkich prawie kamienicach[13].
Zabudowania wokół Rynku pochodzą głównie z XVIII i XIX wieku, jednak budynki stoją często na fundamentach dawniejszych obiektów, w tym średniowiecznych[1]. Kamienice do XIX w. miały wąskie fasady oraz podcienia wsparte na murowanych słupach, za którymi znajdowały się sklepy[4]. W wyniku licznych pożarów i zniszczeń obecnie kamienice mają w większości elewacje klasycystyczne i eklektyczne, aczkolwiek zachowały się także wcześniejsze detale architektoniczne[3]. Fasady charakterystyczne dla Piotrkowa z czasów I Rzeczypospolitej zostały w większości zastąpione architekturą eklektyczną, typową dla ówczesnych miast gubernialnych[14]. Ujednolicenie stylistyczne zabudowań miało m.in. miejsce w trakcie usuwania zniszczeń po pożarze miasta w 1865 roku[15].
Na kamienicach umieszczone są liczne tablice poświęcone wydarzeniom historycznym i postaciom związanym z miastem[10]. Na płycie Rynku zaznaczony jest zarys fundamentów ratusza, znajduje się tu także zrekonstruowany pręgierz i tablica upamiętniająca 400-lecie powstania Trybunału Koronnego[10][1].
Rynek wraz z całym Starym Miastem wpisany jest do rejestru zabytków pod numerem 89-IX-35 z 24.07.1948, z 1.02.1962 i z 23.02.2004 jako „dzielnica staromiejska – plac Trybunalski”[16].
Do rejestru zabytków wpisane są budynki[16]:
Wszystkie powyższe budynki znajdują się także w gminnej ewidencji zabytków miasta Piotrkowa Trybunalskiego[17].