Reforma walutowa w Polsce w 1950 roku

Reforma walutowa w Polsce w 1950 roku – druga reforma walutowa w powojennej Polsce, dokonana 30 października 1950 roku. Pierwszej wymiany pieniędzy dokonano dekretem PKWN w 1944 roku.

Historia

Przygotowania do wymiany trzymane były przez władze w ścisłej tajemnicy. Zamiar wymiany pieniędzy ogłoszono 28 października 1950 roku (ustawa o zmianie systemu pieniężnego)^[1], a nowy złoty wchodził do obiegu dwa dni później, natomiast już 8 listopada 1950 roku traciły ważność wszystkie pieniądze będące w obiegu przed dniem 30 października.

„Nowy złoty” miał mieć wartość 0,222168 grama czystego złota, był równy jednemu rublowi oraz jednej czwartej dolara^[2]. Nowe banknoty wydrukowano w Szwecji, Czechosłowacji i na Węgrzech, nosiły datę 1 lipca 1948 roku.

Banknot o nominale 50 zł (emisja z 1 lipca 1948), wprowadzony w wyniku reformy walutowej w Polsce w 1950

Wymiana z roku 1950 była równocześnie denominacją. Będące w obiegu w latach 1948–1950 złotówki wymieniono w ciągu kilku dni na nowe, przy czym wymiany dokonano tak, że pieniądze zdeponowane w bankach wymieniano, tak jak równocześnie przeliczono wszystkie ceny i płace pracownicze, w proporcjach 100 zł starych na 3 zł nowe na maksymalną kwotę 100 tys. starych złotych, a gotówkę w stosunku 100 zł starych na 1 zł nowy bez limitu na wymianę. Ta trzykrotna dysproporcja skierowana była przeciw tym, którzy (nie ufając bankom) obracali gotówką lub trzymali ją w domu. Technika wymiany – z zaskoczenia, w krótkim czasie – utwierdziła przedsiębiorczych obywateli w braku zaufania do gospodarczej rzetelności „władzy ludowej”. W 1950 roku osoby przedsiębiorcze, a także rolnicy indywidualni, często nie przechowywali pieniędzy w bankach, ale dokonywali wzajemnych rozliczeń w gotówce i w nich głównie godził mechanizm tej wymiany.

Efektem ograniczonej wymiany było unieważnienie ok. 60% obiegu pieniężnego^[3]. Łącznie wymieniono 162,2 miliardów starych złotych (ok. 98,5% pieniędzy w obiegu^[4]) na 1,658 miliarda nowych złotych, zamiast 4,970 miliardów nowych zł. Łączna strata dla ludności wynosiła 3,3 miliardów nowych złotych^[5]. Władze uzasadniały reformę chęcią pozbawienia pieniędzy kapitalistów, prywaciarzy i spekulantów. W tym celu przygotowano również ustawę o zakazie posiadania walut obcych, monet złotych, złota i platyny oraz o zaostrzeniu kar za niektóre przestępstwa dewizowe z 28 października 1950 r^[6].

Denominacja z 1950 roku miała również elementy pozytywne. Wprowadzono trudniejsze do sfałszowania banknoty i praktycznie niepodrabialne monety aluminiowe 1 gr, 2 gr, brązowe 5 gr i miedzioniklowe 10 gr, 20 gr, 50 gr i 1 zł. Bilon ułatwił drobne płatności i umożliwił powrót do stosowania automatów pieniężnych, głównie telefonów. Wprowadzenie równoczesne ostrej dyscypliny finansowej praktycznie zatrzymało inflację.

Z powodu wyścigu zbrojeń oraz doktrynalnej likwidacji prywatnej przedsiębiorczości w pierwszej połowie lat pięćdziesiątych ujawniło się zaniedbanie produkcji artykułów konsumpcyjnych. Skłoniło to władze partyjno-państwowe do obniżania płac robotniczych metodą podnoszenia norm produkcyjnych. Wywoływało to protesty, z których najbardziej znanym był masowy strajk w Poznaniu w czerwcu 1956.

Od około 1948 roku posiadanie walut zagranicznych oraz obrót nimi były penalizowane. Wspomnienie tamtej nieekwiwalentnej wymiany pieniędzy i wynikające z tego obawy przed kolejną wymianą pieniądza pozostały aż do końca PRL^[3].

Zobacz też

• denominacja złotego w 1995 roku

Przypisy

1. Dz.U. z 1950 r. nr 50, poz. 459.
2. JanuszJ. Kaliński JanuszJ., ZbigniewZ. Landau ZbigniewZ., Gospodarka Polski w XX wieku, wyd. 2 zm, Warszawa: Polskie Wydaw. Ekonomiczne, 2003, s. 240, ISBN 978-83-208-1428-6 .
3. Wojciech Morawski: W cieniu wzorów radzieckich (gospodarka Polski Ludowej – 1944-1956). Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny. [dostęp 2020-12-14].
4. Jerzy Kochanowski: 1950 r: dziesięć dni, które wstrząsnęły portfelem. polityka.pl, 20101030T000000+0200. [dostęp 2022-02-14].
5. Národná bankaN. Slovenska Národná bankaN., Vzostupy a pády mien. Menové reformy, odluky, rozluky a iné pohromy v 20. storočí, 2009, s. 56, ISBN 978-80-8043-145-7  (słow.).
6. Już za dwa dni 60. rocznica reformy walutowej – komunistycznego „skoku na kasę”. Forsal.pl. [dostęp 2012-04-24].

Bibliografia

• Janusz Kaliński, Zbigniew Landau: Gospodarka Polski Ludowej: 1944–1955. Warszawa: Książka i Wiedza, 1986. ISBN 83-05-11462-7. Brak numerów stron w książce
• Złodziejska wymiana pieniędzy. Polskie Radio. [dostęp 2012-04-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012–07–28)].
• 1950 r: dziesięć dni, które wstrząsnęły portfelem. Polityka.pl. [dostęp 2012-04-24].

Linki zewnętrzne

• Reforma walutowa, czyli skok na kasę obywatela
• Kronika z epoki