Przyrost naturalny

Przyrost naturalny – różnica pomiędzy liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów. Wartość dodatnia oznacza liczbę urodzeń przewyższającą liczbę zgonów, ujemna – odwrotnie. Jeśli mamy do czynienia z wartością ujemną, mówimy o ubytku naturalnym. Przyrost naturalny różni się od przyrostu rzeczywistego o saldo migracji. Przyrost naturalny obliczymy wzorem: ${\displaystyle P_{n}=U-Z.}$ Występujące we wzorze wartości zazwyczaj podawane są jako wartości względne, tzn. przeliczane na 1000 mieszkańców i wtedy określane są jako: stopa albo współczynnik przyrostu naturalnego, rodność i umieralność.

Współczynnik przyrostu naturalnego obliczamy według wzoru: liczba urodzeń minus liczba zgonów dzielona przez liczbę mieszkańców miejsca, dla którego robimy obliczenia (np. kraj) i mnożymy razy 1000‰, uzyskując wynik w promilach. Mając współczynniki urodzeń i zgonów, możemy to samo uzyskać odejmując współczynnik zgonów (czyli liczbę zgonów na 1000 mieszkańców) od współczynnika urodzeń (czyli liczby żywych urodzeń na 1000 mieszkańców). Wzór:

${\displaystyle S_{p}={\frac {P_{n}}{N}}={\frac {U-Z}{N}}={\frac {U-Z}{N}}100\%={\frac {U-Z}{N}}1000}$‰,

gdzie:

${\displaystyle S_{p}}$ – stopa przyrostu naturalnego,

${\displaystyle U}$ – liczba urodzeń,

${\displaystyle Z}$ – liczba zgonów,

${\displaystyle N}$ – ogólna liczba ludności.

Obserwacje sugerują, że wielkość przyrostu naturalnego zależy od stopnia rozwoju gospodarczego – im wyższy poziom rozwoju państwa, tym niższy przyrost naturalny. Zależność taka występuje praktycznie na całym świecie i jest uznana za powszechną prawidłowość^{[1][2][3][4][5]}, choć konkretne modele faz rozwoju demograficznego i propozycje wyjaśnień zjawiska nie pokrywają się w pełni ze wszystkimi danymi. Niektóre relatywnie ubogie kraje byłego obozu socjalistycznego (m.in. Białoruś, Ukraina itd.), mają niższy wskaźnik przyrostu naturalnego niż bogatsze państwa Europy Zachodniej; z kolei w zamożnych krajach arabskich znad Zatoki Perskiej przyrost naturalny spada wolniej. Ważniejszym czynnikiem przyczynowym niż prywatny dochód może być np. dostępność edukacji czy antykoncepcji^{[6][7][8][9][10]}.

W krajach słabo rozwiniętych, należących do tzw. Trzeciego Świata, często mamy do czynienia z tak wysokim wskaźnikiem przyrostu naturalnego (> 20‰), iż mówi się o tzw. eksplozji demograficznej; sytuacja taka występuje też w niektórych krajach bogatych (np. w Kuwejcie lub Katarze). Nawet tam jednak obserwuje się długoterminowy, systematyczny spadek wskaźników przyrostu.

Przyrost naturalny w Polsce w roku 2015 wyniósł –25,6 tys., co przy populacji 38 436 tys. daje stopę przyrostu naturalnego w wysokości –0,7‰^[11].

Zobacz też

• lista państw świata według przyrostu naturalnego

Zobacz hasło przyrost naturalny w Wikisłowniku

Przypisy

1. JohnJ. Bryant JohnJ., Theories of Fertility Decline and the Evidence from Development Indicators, „Population and Development Review”, 33 (1), 2007, s. 101–127, JSTOR: 25434586 [dostęp 2017-02-04] .1 stycznia
2. MikkoM. Myrskylä MikkoM., Hans-PeterH.P. Kohler Hans-PeterH.P., Francesco C.F.C. Billari Francesco C.F.C., Advances in development reverse fertility declines, „Nature”, 460 (7256), 2009, s. 741–743, DOI: 10.1038/nature08230, ISSN 0028-0836 [dostęp 2017-01-17]  (ang.).
3. RonaldR. Lee RonaldR., The Demographic Transition: Three Centuries of Fundamental Change, „Journal of Economic Perspectives”, 17 (4), 2003, s. 167–190, DOI: 10.1257/089533003772034943, ISSN 0895-3309 [dostęp 2017-02-04]  (ang.).
4. JohnJ. Bongaarts JohnJ., Susan CottsS.C. Watkins Susan CottsS.C., Social Interactions and Contemporary Fertility Transitions, „Population and Development Review”, 22 (4), 1996, s. 639–682, DOI: 10.2307/2137804, JSTOR: 2137804 [dostęp 2017-02-04] .1 stycznia
5. KingsleyK. Davis KingsleyK., The World Demographic Transition, „The Annals of the American Academy of Political and Social Science”, 237, 1945, s. 1–11, JSTOR: 1025490 [dostęp 2017-01-17] .1 stycznia
6. OdedO. Galor OdedO., The demographic transition: causes and consequences, „Cliometrica”, 6 (1), 2011, s. 1–28, DOI: 10.1007/s11698-011-0062-7, ISSN 1863-2505, PMID: 25089157, PMCID: PMC4116081 [dostęp 2017-02-04]  (ang.).
7. Caldwell, Bruce, Dr., Demographic transition theory, Springer, 2006, ISBN 1-4020-4373-2, OCLC 209934442 .1 stycznia Brak numerów stron w książce
8. Falcao i inni, The Demographic Transition and the Sexual Division of Labor, „NBER”, 19 stycznia 2007 [dostęp 2017-01-17] .
9. CharlesCh. Hirschman CharlesCh., Why Fertility Changes, „Annual Review of Sociology”, 20 (1), 2003, s. 203–233, DOI: 10.1146/annurev.so.20.080194.001223 [dostęp 2017-01-17]  (ang.).
10. FabriceF. Murtin FabriceF., Long-Term Determinants of the Demographic Transition, 1870–2000, „Review of Economics and Statistics”, 95 (2), 2012, s. 617–631, DOI: 10.1162/REST_a_00302, ISSN 0034-6535 [dostęp 2017-02-04] .
11. Główny Urząd Statystyczny / Statystyka regionalna / Rankingi statystyczne / Przyrost naturalny na 1000 ludności według województw [online], stat.gov.pl [dostęp 2017-11-26] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-30]  (pol.).

Encyklopedie internetowe (rate):

• Britannica: topic/rate-of-natural-increase