Powojowate (Convolvulaceae Juss.) – rodzina roślin z rzędupsiankowców obejmująca ponad 1880 gatunków w 59 rodzajach[2]. Powojowate spotykane są na wszystkich kontynentach z wyjątkiem obszarów okołobiegunowych[2]. Największe zróżnicowanie osiągają na obszarach tropikalnych i subtropikalnych[3]. W strefie umiarkowanej i na suchszych obszarach strefy międzyzwrotnikowej są to na ogół nisko rosnące byliny i krzewy, w tropikach to głównie zielne pnącza i drewniejące liany, w tym sięgające ponad 35 m wysokości. Charakterystyczne dla rodziny są zwykle efektowne kwiaty o koronie promienistej, zrosłopłatkowej z ciemniejszym paskiem pośrodku płatków[4].
Ważne znaczenie ekonomiczne ma wilec ziemniaczany o jadalnych bulwach (zwanych batatami lub słodkimi ziemniakami) oraz wilec wodny o jadalnych liściach (szpinak wodny). Liczne gatunki są stosowane leczniczo oraz uprawiane jako ozdobne. Niektóre gatunki powoju, kielisznika i kanianek są chwastami powodującymi straty w uprawach[4].
Ulistnienie skrętoległe. Liście pojedyncze, rzadko złożone dłoniasto lub pierzasto (Ipomoea, Merremia). U roślin zielnych często z nasadą sercowatą, u drewniejących pnączy z nasadą zbiegającą i blaszką skórzastą. Zazwyczaj całobrzegie, często klapowane, rzadko ząbkowane, u Hyalocystis kolczaste. U roślin z rodzaju kaniankaCuscuta liści brak[4].
Zwykle kwiaty i rośliny są obupłciowe, rzadko kwiaty są jednopłciowe, rośliny dwupienne występują tylko w rodzaju Hildebrandtia[5]. Kwiaty wyrastają w wierzchotkach w kątach liści, także skupione główkowato, lub pojedynczo (Calystegia), rzadko w gronach. U Humbertia kwiaty zebrane są w szczytowych wiechach. Kwiaty są promieniste, z wyjątkiem Humbertia i Mina lobata, zazwyczaj obupłciowe i 5-krotne (4-krotne tylko u Cladostigma i Hildebrandtia). Działki kielicha są wolne. Płatki korony są zrośnięte, dzwonkowato lub lejkowato, czasem z rurką do 16 cm długości. Stałą cechą jest wyraźny pasek biegnący wzdłuż środka płatka[4]. Pręcików jest 5, wolnych, w jednym okółku, równych lub nierównych, z nitkami wyrastającymi z nasady lub z dolnej części rurki korony. Pylniki otwierają się podłużnymi pęknięciami[5]. Słupek pojedynczy z górną zalążnią powstającą z dwóch (rzadko 3–5) owocolistków[4][5], z owocolistkami zrastającymi się lub nie[5]. Szyjek słupka jest od 1 do 5 i są one wolne lub częściowo zrośnięte. Znamię jest suche, brodawkowate[5].
Najczęściej czteronasienne torebki, czasem owoc jest jednonasienny. U niektórych gatunków owoc drewnieje i jest orzechopodobny. U Argyreia owocem jest mączysta lub soczysta jagoda[4]. Nasiona nagie lub owłosione[5], często z czarną, gładką łupiną[6].
Gromada okrytonasienne Cronquist, podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotoweLamiidae Takht. ex Reveal, nadrząd Solananae R. Dahlgren ex Reveal, rząd psiankowce Dumort., podrząd Convolvulineae Engl., rodzina powojowate Convolvulaceae Juss.[9]
Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne, stosowane do osłaniania ogrodzeń lub balkonów. Największe znaczenie mają rośliny ozdobne z rodzajów: wilecIpomoea, powójConvolvulus i Poranopsis[6]. Wyschnięte owoce z rodzajów Argyreia i meremiaMerremia służą jako ozdoby zwane „drewnianymi różami” (ang. wood roses)[6].
Wilec ziemniaczanyIpomoea batatas uprawiany jest na szeroką skalę jako roślina jadalna i przemysłowa (dostarcza jadalnych bulw zwanych batatami lub słodkimi ziemniakami)[4][10]. Jadalnych bulw dostarcza wiele innych gatunków z rodzaju wilec, aczkolwiek mają one znaczenie bardziej lokalne[10]. Pędy wilca wodnegoIpomoea aquatica spożywane są jako warzywo[4][10]. Jadalne są owoce z rodzaju Hildebrandtia[6].
Jako rośliny lecznicze wykorzystywane są m.in. przedstawiciele rodzaju powój Convolvulus i kaniankaCuscuta[10]. Działanie halucynogenne mają gatunki z rodzaju Argyreia[6], Rivea i Ipomoea[10]. Cenionego surowca drzewnego z powodu twardości i aromatu dostarcza Humbertia madagascariensis[10].
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abcWielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 203-211. ISBN 83-7079-778-4.
↑ abcdefghijkHeywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 108-110. ISBN 1-55407-206-9.
↑Crescent Bloom: Convolvulaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-04-14]. (ang.).
↑ abcdefgMaarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 534-535. ISBN 978-1842466346.
