Port morski – rodzaj portu wodnego położonego nad oceanem, morzem lub morskimi wodami wewnętrznymi danego państwa. Tworzą go akweny i obszar lądowy oraz związana z nimi infrastruktura portowa. Jest podstawowym punktem umożliwiającym żeglugę, transport morski i ruch pasażerski.
Funkcja portowa to jedna z głównych funkcji miastotwórczych i z tego względu termin ten używany jest także w odniesieniu do miasta, w którym port morski się znajduje.
miejsca do składowania przeładowywanych towarów (magazyny, place składowe, zbiorniki, silosy).
Obszar portu dzieli się na jego część wodną – akwatorium – obejmującą podejścia, redy i baseny wewnętrzne oraz część lądową, gdzie znajdują się urządzenia przeładunkowe, place składowe, manewrowe, składy, magazyny oraz drogi dojazdowe (bite i kolejowe). Zgodnie z prawem morza akwatorium portu morskiego wchodzi w skład morskich wód wewnętrznych danego państwa.
Spośród urządzeń przeładunkowych występujących w porcie wymienić można dźwigi (portalowe, samojezdne i bramowe) oraz taśmociągi i rurociągi. Ważne są także urządzenia służące do bunkrowania, czyli zaopatrywania statków w paliwo oraz wodę słodką. Istotną rolę odgrywają takie obiekty hydrotechniczne jak falochrony, mola, keje, pirsy, nabrzeża oraz urządzenia remontowe (slipy, doki).
W Polsce status portu morskiego jest uregulowany prawnie. Porty morskie ustanawia minister właściwy do spraw gospodarki morskiej (obecnie Minister Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej) wydając rozporządzenia określające ich granice[1]. Za nadzór nad portem odpowiedzialny jest właściwy mu dyrektor urzędu morskiego, który sprawuje swoje kompetencje przy pomocy kapitanatów i bosmanatów portów[2]. Urzędy morskie odpowiadają m.in. za budowę i utrzymywanie obiektów infrastruktury zapewniającej dostęp do portów[3]. Własność akwenów portowych i infrastruktury zapewniającej dostęp do portów przysługuje skarbowi państwa i jest wyłączona z obrotu[4].
Port morski może posiadać także swój podmiot zarządzający, który zarządza nieruchomościami i infrastrukturą portową oraz świadczy usługi związane z jej wykorzystaniem. Podmiot zarządzający prowadzi budowę, rozbudowę, utrzymanie i modernizację infrastruktury portowej oraz odpowiada za rozwój portu[5]. W przypadku niepowołania podmiotu zarządzającego jego zadania i uprawnienia przejmują dyrektor właściwego urzędu morskiego oraz gmina[6].
Jeżeli nieruchomości gruntowe, na których jest położony port, stanowią mienie komunalne, to o formie prawno-organizacyjnej zarządzania portami niemającymi podstawowego znaczenia dla gospodarki narodowej decyduje gmina[7].
Wyróżnia się porty morskie o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej, którymi są Gdańsk, Gdynia, Szczecin i Świnoujście[8]. Podmiotami zarządzającymi tymi portami są 3 spółki akcyjne: Zarząd Morskiego Portu Gdańsk, Zarząd Morskiego Portu Gdynia i Zarząd Morskich Portów Szczecin i Świnoujście. Ich przedmiot działalności ma osobne uregulowania[9].
W polskim prawie porty morskie i porty wojenne są osobnymi rodzajami portów.
Ze względu na główną funkcję można wydzielić następujące rodzaje portów:
porty handlowe – porty, których dominującą funkcją jest transport morski, szczególnie ładunków. Można wśród nich wyróżnić porty uniwersalne, które przyjmują różne rodzaje towarów (masowe, toczne, kontenery, drobnica). Porty mogą być także specjalizowane, co wynika z ukierunkowanej polityki podmiotu zarządzającego i dostosowanej infrastruktury portowej do określonego typu ładunków.
porty rybackie – porty, których użytkownicy trudnią się rybołówstwem. Cumują w nich jedynie statki rybackie i posiadają infrastrukturę rybacką (chłodnie, zakłady przetwórstwa ryb, fabryka lodu).
porty jachtowe – porty, gdzie dominuje jedynie funkcja mariny jachtowej, a konstrukcja portu jest dostosowana tylko dla jachtów.
Wiele portów nie jest ukierunkowanych tylko na jeden rodzaj działalności, choć można wyróżnić dominujące w nich funkcje.
Przykładowe charakterystyki portów morskich o kilku funkcjach:
Gdańsk – port handlowy uniwersalny, spełniający także funkcję rybacką, jachtową, a którego duży udział stanowią przeładunki towarów masowych, głównie ropa i przetwory naftowe oraz kontenery.
Gdynia – port handlowy spełniający wszystkie funkcje, a którego duży udział przeładunków stanowią kontenery.
Kołobrzeg – port z rozbudowaną infrastrukturą rybacką, mariną jachtową, a także nabrzeżami towarowym i nabrzeżem ruchu pasażerskiego.
Police – port handlowy specjalizujący się w przeładunkach towarów masowych (fosforyty, amoniak i inne związki chemiczne). Dodatkową funkcją portu Police jest funkcja bazy rybackiej.
Puck – port zbudowany z dwóch niezależnych części: mariny jachtowej i basenów rybackich.
Władysławowo – duży port rybacki z dodatkowym nabrzeżem jachtowym, stocznią remontową, nabrzeżem z niewielkim przeładunkiem drobnicy.
