Paź żeglarz

Paź żeglarz

Iphiclides podalirius
(Linnaeus, 1758)
Imago, Rumunia
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	motyle
Rodzina	paziowate
Podrodzina	Papilioninae
Plemię	Leptocircini
Rodzaj	Iphiclides
Gatunek	paź żeglarz
Synonimy
Papilio podalirius L., 1758

Paź żeglarz, witeź żeglarz, żeglarek^[1] (Iphiclides podalirius) – gatunek motyla dziennego z rodziny paziowatych (Papilionidae).

Łacińska nazwa gatunkowa pochodzi od postaci z mitologii greckiej: Ifiklesa i Podalejriosa^[2].

Opis

Owad dorosły

Rozpiętość skrzydeł tego motyla wynosi od 70 do 80 mm^[3] (według innych źródeł długość przedniego skrzydła dochodzi do 50 mm^[4]). Skrzydła jasnożółte; przednie z poprzecznymi, dłuższymi i krótszymi czarnymi przepaskami, tylne z półksiężycowatymi plamami jasnoniebieskiej barwy zlokalizowanymi wzdłuż zewnętrznego brzegu i pomarańczową plamą u wierzchołka, ograniczoną od dołu plamą czarną z niebieską „źrenicą”^[4]. Tylna para skrzydeł zwieńczona jest długimi ogonami^[3].

• 
  ♂
• 
  ♂ △
• 
  ♀
• 
  ♀ △

Stadia rozwojowe

Gąsienice ubarwiona jest zielono z żółtymi prążkami i często czerwonymi kropkami^[3], jednak przed przepoczwarczeniem zmienia barwę na ochrowożółtą^[4]. Ubarwienie gąsienicy pełni funkcję obronną, gdyż imituje ptasie odchody^{[potrzebny przypis]}. Poczwarka letnia jest zielona, natomiast zimowa brązowa^[5], przytwierdzona jest kremastrem do łodygi, przepasana jedwabną nicią w połowie długości (zwrócona kremastrem do dołu)^{[potrzebny przypis]}.

Biologia i ekologia

Gąsienica pazia żeglarza (Iphiclides podalirius) świetnie zlewa się z liśćmi rośliny żywicielskiej tj. śliwy tarniny

Dorosłe składają jaja pojedynczo na roślinach żywicielskich. Gąsienice żerują pojedynczo na krzewach i drzewach owocowych z rodzaju Prunus (np. śliwie tarninie, śliwie domowej, czereśni ptasiej, brzoskwini, moreli), gruszy, jabłoni, głogu jednoszyjkowym i jarzębinie. Stadium poczwarki w lecie trwa 3-5 tygodni^[5]. W warunkach polskich pierwsze pokolenie pojawia się w maju i lata do początku lipca^[6], a drugie pokolenie, jeśli występuje, pojawia się na początku sierpnia^[4].

Występowanie

Europa, Afryka Północna, klimat umiarkowany Azji. W Europie Południowo-Wschodniej wszędzie pospolity. Natomiast w Europie Północnej należy do rzadkości. W krajach skandynawskich i Anglii były obserwowane tylko pojedyncze, zalatujące osobniki. W Polsce występuje głównie na południu i w środkowej części kraju. W polskich Karpatach występuje we wszystkich istniejących tam parkach narodowych z wyjątkiem Tatrzańskiego Parku Narodowego^[7]. Spotykany rzadko, rzadziej niż paź królowej, lokalnie w coraz mniejszych ilościach. Zauważyć go można na skałkach, nasłonecznionych pagórkach, polanach i sadach^{[potrzebny przypis]}. Objęty ochroną gatunkową.

Ochrona

W Polsce gatunek ten objęty był w latach 1952–2014 ścisłą ochroną gatunkową^{[8][9][10][11][12][13]}, a od 2014 objęty jest częściową ochroną gatunkową^[14][15].

Filatelistyka

Poczta Polska wyemitowała 30 grudnia 1961 r. znaczek pocztowy przedstawiający pazia żeglarza o nominale 1,50 zł, w serii Owady chronione. Autorem projektu znaczka był Alojzy Balcerzak. Wydrukowano 2 142 000 sztuk. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994^[16] Drugi raz paź żeglarz ukazany został na polskim znaczku w serii Motyle z kolekcji Instytutu Zoologii PAN w Warszawie, wyemitowanej 16 listopada 1991. Projektantem znaczka był Ovidiu Oprescu. Wydrukowano 2 500 000 sztuk. Znaczek pozostawał w obiegu do 15 stycznia 1994^[17][18].

Zobacz też

• owady Polski
• motyle Polski
• motyle dzienne Polski

Przypisy

1. ZoltánZ. Mészáros ZoltánZ., AndrásA. Vojnits AndrásA., Motyle i ćmy, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 288, ISBN 83-01-01078-9 .
2. Krzysztof Smagowicz: Etymologiczny słownik nazw zwierząt. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2004, s. 151. ISBN 83-233-1743-7.
3. David Carter: Kolekcjoner: Motyle. Warszawa: Wiedza i Życie, 1993, s. 159.
4. Mieczysław Krzywicki: Klucze do oznaczania owadów Polski, Część XXVII Motyle – Lepidoptera z. 65, Bielinki – Pieridae, Motylowce – Papilionidae. Warszawa: PWN, 1962. Brak numerów stron w książce
5. Christopher Jonko: Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758). [w:] Motyle Europy [on-line]. 2014. [dostęp 2014-12-09].
6. Jiří Zahradník: Przewodnik: Owady. Warszawa: Multico, 2000, s. 254.
7. Bogusław Pawłowski: Motyle Karpat [w:] "Parki Narodowe" nr 4/2005, ISSN 0867-6550, s. 2-4
8. Dz.U. 1952 nr 45, poz. 307 Rozporządzenie Ministra Leśnictwa z dnia 4 listopada 1952 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony zwierząt. [dostęp 2014-10-08].
9. Dz.U. 1984 nr 2, poz. 11 Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 grudnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony zwierząt. [dostęp 2014-10-08].
10. Dz.U. 1995 nr 13, poz. 61 Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 6 stycznia 1995 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. [dostęp 2014-10-08].
11. Dz.U. 2001 nr 130, poz. 1456 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 września 2001 r. w sprawie określenia listy gatunków zwierząt rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów dla danych gatunków i odstępstw od tych zakazów. [dostęp 2014-10-08].
12. Dz.U. 2004 nr 220, poz. 2237 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną. [dostęp 2014-10-08].
13. Dz.U. 2011 nr 237, poz. 1419 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. [dostęp 2014-10-08].
14. Dz.U. 2014 poz. 1348 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. [dostęp 2014-10-08].
15. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r., poz. 2183). [dostęp 2017-01-16].
16. Marek Jedziniak: Owady chronione. kzp.pl. [dostęp 2018-06-03]. (pol.).
17. Marek Jedziniak: Motyle z kolekcji Instytutu Zoologii PAN w Warszawie. kzp.pl. [dostęp 2018-06-03]. (pol.).
18. Scarce Swallowtail (Iphiclides podalirius). colnect.com. [dostęp 2018-06-03]. (ang.).

Identyfikatory zewnętrzne (takson):

• BioLib: 51297
• EoL: 131241
• EUNIS: 91052
• GBIF: 1938214
• identyfikator iNaturalist: 62749
• NCBI: 110791
• CoL: 6N94P