W lutym 1942 roku Japończycy zdobyli broniony przez słabe wojska australijskie Rabaul i uczynili zeń swą główną bazę na południowym Pacyfiku stwarzając zagrożenie dla alianckich linii komunikacyjnych. MacArthur przedstawił swój Elkton Plan, zgodnie z którym miał zdobyć Rabaul w oparciu o swe bazy w Australii i na Nowej Gwinei. Admirał Ernest King, szef operacji morskich, zaproponował plan niemal identyczny, ale w wykonaniu US Navy. Szef sztabuGeorge Marshall, który – zgodnie z decyzjami prezydenta USAFranklina D. Roosevelta i premiera brytyjskiegoWinstona Churchilla – miał skoncentrować wysiłek militarny Stanów Zjednoczonych w pierwszej mierze na walce z hitlerowskimi Niemcami w Europie, a dopiero później na działaniach na Pacyfiku, zaproponował plan kompromisowy, zgodnie z którym działania miałyby być przeprowadzone w trzech etapach: pierwszy w wykonaniu US Navy, zaś drugi i trzeci MacArthura i jego armii. Ten plan, choć nigdy nie został zatwierdzony przez Kolegium Połączonych Szefów Sztabów, został ostatecznie wprowadzony w życie i zakładał następujące działania:
Zajęcie wyspy Tulagi (później zmieniono to na Guadalcanal) i archipelagu wysp Santa Cruz (Operacja Watchtower)
Odbicie z rąk japońskich całego północno-wschodniego wybrzeża Nowej Gwinei i Wysp Salomona
Izolowanie Rabaulu i innych baz
Przewlekłe walki o Guadalcanal, po zakończeniu których zajęto 21 lutego 1943 roku nie bronione Wyspy Russella (Operacja Cleanslate), doprowadziły do tego, że Japończycy postanowili wzmocnić swoje siły w regionie drogą morską. w ten sposób doszło – w dniach 2-5 marca – do bitwy na Morzu Bismarcka, w której lotnictwo MacArthura zadało Japończykom ogromne straty. W tej sytuacji adm. Isoroku Yamamoto podjął decyzję o natychmiastowym rozpoczęciu I Go (Operacji I), serii ataków powietrznych przeciw lotniskom i portom alianckim na Guadalcanalu i Nowej Gwinei. W trakcie przygotowań Yamamoto zginął 18 kwietnia 1943 roku, gdy jego samolot został zestrzelony nad Bougainville.
Wprowadzenie Cartwheel
Gen. MacArthur 12 lutego 1943 roku przedstawił Elkton III, nowy plan zakładający wzięcie Rabaulu przed rokiem 1944. Według tego planu MacArthur miał działać zaczepnie w północno-wschodniej Nowej Gwinei i na zachodzie Nowej Brytanii, zaś adm. William Halsey (wówczas głównodowodzący na obszarze południowego Pacyfiku) na środkowym obszarze archipelagu Wysp Salomona. Plan ten wymagał ściągnięcia z Ameryki pięciu dodatkowych dywizji, co natychmiast wywołało sprzeciw Brytyjczyków, dla których teatr europejski był ważniejszy. W rezultacie Połączeni Szefowie Sztabów wydali w pierwszych dniach kwietnia 1943 roku dyrektywę, która aprobowała plan, ale przy użyciu tylko tych sił, które znajdowały się na miejscu oraz tych, które tam właśnie zdążały. Jednocześnie zdecydowali oni o opóźnieniu rozpoczęcia działań o sześćdziesiąt dni. Jednocześnie plan Elkton III został przemianowany na Operację Cartwheel.
Działania w ramach operacji
Plan Cartwheel zawierał propozycje trzynastu różnych operacji podrzędnych i ustalał ramy czasowe ich przeprowadzenia. Od trzynastej z nich: uderzenie na Rabaul, Kavieng i Kolombangarę, ostatecznie odstąpiono uznawszy ją za zbyt kosztowną i bezpotrzebną. Zrealizowano dziesięć.
Zgrupowanie Nowogwinejskie generała Thomasa Blameya otrzymało zadanie oczyszczenia wschodniej Nowej Gwinei. Amerykańska 6 Armia generała Waltera Kruegera miała zająć Kiriwinę, Woodlark i Przylądek Gloucester. Siły lądowe miały być wspierane przez lotnictwo alianckie dowodzone przez gen. George’a Kenneya i siły morskie adm. Arthura Carpendera.
W trakcie trwania Operacji Cartwheel Połączeni Szefowie Sztabów spotkali się w sierpniu 1943 roku z prezydentem Rooseveltem i premierem Churchillem na Konferencji Kwadrant w Quebecu. Tam zapadła decyzja o ominięciu i izolowaniu Rabaulu, a w to miejsce zaatakowaniu Kaviengu. Wkrótce potem zdecydowano, że Kavieng również należy ominąć. Mimo początkowego sprzeciwu MacArthur odniósł korzyść z izolowania obu tych celów, w związku z czym, po zdobyciu Saidoru i Wysp Admiralicji, mógł przejść do realizacji Operacji Reno, czyli uderzenia na Luzon i Mindanao.
Kampania, która trwała do roku 1944 dowiodła efektywności strategii polegającej na unikaniu wielkich starć ze skoncentrowanymi siłami przeciwnika, w ich miejsce przecinając jego linie komunikacyjne.
Bibliografia
John Miller Jr.: Cartwheel: the Reduction of Rabaul. Washington, DC: Center of Military History, United States Army, 1990. LCCN59-60004. Brak numerów stron w książce