Odrzechowa – wieś w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Zarszyn[4][5]. Położona nad potokiem Czernisławką, na Pogórzu Bukowskim.
Integralne części wsi Odrzechowa[4][5]
| SIMC |
Nazwa |
Rodzaj
|
| 0362915 |
Odrzechowa |
część wsi
|
| 0362950 |
Brzeg |
część wsi
|
| 0362973 |
Huczkowa |
część wsi
|
| 0362921 |
Madraszówka |
część wsi
|
| 0362980 |
Odrzechówki |
część wsi
|
| 0362938 |
Osiedle |
część wsi
|
| 0362944 |
Zeniówka |
część wsi
|
Historia
Wieś lokowana przez króla Władysława Jagiełłę na prawie średzkim w Zarszynie, 30 czerwca 1419 roku, w obecności biskupa krakowskiego Wojciecha i kanclerza Królestwa Polskiego[6] jako jedna z pierwszych miejscowości w starostwie sanockim. Notowana już wcześniej jako istniejąca osada. Na uposażenie sołectwa składało się dwa łany ziemi, karczma i młyn na wieczne posiadanie oraz las w górnej części rzeki wraz z polem, które nazywało się Czamisli[6]. Przez cały XV wiek stanowiła centrum krainy. W okresie reformacji Odrzechowa sprzyjała braciom polskim i była jednym ze znaczniejszych ośrodków reformacji w regionie. Stanowiła własność królewska. Z niej wywodzili się Odrzechowscy, np. Michał Odrzechowski. W 1592 r. Jan Jędrzejowski najechał na Odrzechową i Małgorzata Odrzechowska, wdowa po Michale Odrzechowskim, wniosła skargę na zbrojny najazd na jej miejscowość. Wieś królewska położona na przełomie XVI i XVII wieku w ziemi sanockiej województwa ruskiego[7], w drugiej połowie XVII wieku należała do tenuty Besko starostwa sanockiego[8]. W 1623 r. wieś spustoszyli Tatarzy. W 1777 r. wybuchł we wsi pożar, który strawił m.in. księgi metrykalne i parafialne.
Do zaboru Polski w 1772 wieś należała administracyjnie do ziemi sanockiej województwa ruskiego, od 1772 do cyrkułu leskiego, a następnie sanockiego. Po reformie administracyjnej w 1864 powiat sądowy sanocki, gmina wiejska Sanok w kraju Galicja. W 1811 na licytacji tutejszy folwark zakupił Ignacy Urbański. We wsi zachowała się dawna cerkiew greckokatolicka, zbudowana w 1813 r. z fundacji Urbańskiego, obecnie kościół rzymskokatolicki pw. św. Jana Chrzciciela. W połowie XIX wieku właścicielem posiadłości tabularnej Odrzechowa z Urbanówką był Ksawery Urbański[9], a w latach 70. Adam Urbański[10]. Na przełomie XIX/XX wieku właścicielem tabularnym dóbr we wsi był Władysław Morawski[11][12][13][14][15][16][17][18].
Na 1 maja 1904 zaplanowano uruchomienie urzędu pocztowego w Odrzechowej[19].
W okresie I wojny światowej od 8 do 10 maja 1915 Odrzechowa była miejscem walk oddziałów wojennych. Rzeka Wisłok w górnym biegu na odcinku od Odrzechowej do Beska stanowiła linię oporu wojsk rosyjskich (m.in. Kozaków dońskich) przed nacierającymi od zachodu pułkami austriacko-niemieckimi. W nocy z 9 na 10 maja pułki bośniackie usiłowały kilkakrotnie sforsować Wisłok w Odrzechowej i Besku, w miejscu, gdzie rzeka płynie głębokim jarem[20]. Przed II wojną światową były we wsi dwa folwarki Józefa Morawskiego i Heleny Russockiej. Na przysiółku Czernisławka, powyżej dworu, funkcjonowały dwa młyny wodne, zaś przy potoku, tartak parowy.
15 września 1945 po potyczce z wojskiem polskim oddział UPA „Rena” przybył do wsi, grabiąc mieszkańców i ich mienie. W czasie pacyfikacji zamordował również 10 Łemków.
W latach 1954–1959 wieś należała i była siedzibą władz gromady Odrzechowa, po jej zniesieniu w gromadzie Sieniawa.
Na miejscowym cmentarzu znajduje się grób Morawskich z rzeźbą dłuta Stanisława Piątkiewicza, przedstawiającą Chrystusa dźwigającego krzyż; obok grobów Morawskich usytuowany jest grobowiec Russockich.
We wsi znajduje się doświadczalny ośrodek zarodowy krów rasy simentalskiej oraz siedziba Polskiego Związku Hodowców Bydła Simentalskiego, którego prezesem jest inż. Edgar Beneš. Ośrodek zajmuje się również hodowlą koni huculskich. Corocznie pod koniec sierpnia ośrodek organizuje wystawę hodowlaną w Rudawce Rymanowskiej. W roku 2008 na prezesa Polskiego Związku Hodowców Koni został wybrany pochodzący z Odrzechowej dr inż. Władysław Brejta.
Zabytki
Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków[21]
- cerkiew greckokatolicka pw. św. Jana Chrzciciela z 1813
- dzwonnica
- cmentarz przycerkiewny
- ogrodzenie
-
Ogrodzenie i fragment cmentarza przycerkiewnego
-
Pomnik żołnierzy poległych w I wojnie światowej
-
Kapliczka św. Jana Chrzciciela
Ludzie związani z Odrzechową
Mieszkańcy
Nazwiska mieszkańców Odrzechowej XV-XVI wiek. Benczik, Berdar, Blas, Bogow, Bren, Brync, Cap, Capik, Chanasow, Cwiakow, Czornyj, Dawydiak, Deman, Demko, Dobrzanski, Dorowski, Dostik, Dracz, Fecio, Fedik, Fedor, Ferenc, Feso, Fil, Gal, Gitka, Glodenski, Goloubkow, Golownow, Gowour, Grinda, Hnat, Holdysz, Holdyszowicz, Holownia, Holobud, Holub, Holubko, Homa, Homynda, Hryc, Iwanocza, Iwanoczko, Janusz, Jarosz, Kabaniec, Kala, Kamianski, Karp, Karpik, Karpow, Karszen, Kawka, Kijak, Kirik, Kiriliw, Kitka, Klim, Klimowicz, Kliuczkow, Klucznik, Kolcoun, Koliat, Komba, Konrad, Kopko, Kowalczik, Kozak, Krol, Krouba, Kunc, Kuzan, Kuzma, Labiak, Labiak, Laniew, Laniewiat, Lanik, Lawer, Lawro, Lazarz, Lazur, Lec, Liczat, Litwin, Lorenc, Lukasz, Maculak, Madarasz, Makar, Mankow, Mara, Marszal, Maruszin, Michno, Migaliuwski, Migalowski, Migalski, Muchow, Odrzechowski, Ostafij, Paszenda, Paszko, Polaw, Polawski, Pristawka, Proc, Prokop, Roniak, Rozenkow, Sawka, Schmid, Schreder, Seredenski, Skrobala, Slowaninow, Soroka, Sowa, Stec, Swidnicki, Swiec, Szafar, Tokarski, Wanca, Warchol, Warchoul, Watral, Wiernicza, Wierniej, Wolk, Wowk, Wybraniec, Zabawski, Zalipien, Zalipnyj, Zan, Zanczat, Zin
Nazwiska mieszkańców XIX wiek: Augustyn, Barna, Benko, Berla, Borek, Brenkacz, Bursztyn, Byrwa, Cuprik, Cypla, Czerwinski, Dracz, Duczak, Dyrbała, Fedak, Gelernter, Gonkiewicz, Grubiak, Halniak, Hawer, Hecht, Hnatek, Hołotiuk, Homenda, Kostecki, Konkiewicz, Ignio, Palica, Jeredeńska, Jurczak, Josafat, Konkiewicz, Kijak, Kastraniec, Jurczak, Josafat, Senczak, Kostyk, Kowalski, Kunkiewicz, Łabiak, Lazerko, Leszczyszyn, Lichański, Liwik, Łubiak, Madarasz, Majchrowicz, Majczyk, Muska, Mydzan, Myhal, Nowosielski, Olcar, Olejar, Olejarz, Olzar, Palica, Pelczar, Pestrak, Pontus, Skrobala, Potoczak, Runkiewicz, Seredeński, Siwik, Sołtys, Stecyk, Strachocki, Struś, Szafran, Tenezak, Tiatyk, Turczak, Tymczak, Wacławski, Walhowicz, Wernej, Wójcik, Wróbel, Zawojski,
Droga wojewódzka
Wieś położona jest przy drodze wojewódzkiej nr 889 z Sieniawy, przez Bukowsko do Szczawnego. Droga ta łączy się drogą 892 prowadzącą do byłego przejścia granicznego przez Radoszyce na Słowację. Wieś położona jest 5 km od drogi krajowej nr 28.
Przypisy
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 91289
- ↑ Raport o stanie Gminy Zarszyn za rok 2022. s.4
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 843 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT.
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ a b Akt lokacyjny, Król Władysław Jagiełło pozwala lokować wieś wołoską Odrzechowa Alkowi Rusinowi i nadaje mu w niej sołectwo, w: Kurier Odrzechowskie, 600 lat Odrzechowej, Wydawnictwo Ruthenus str. 2, 2019, ISBN 978-83-7530-639-2.
- ↑ Atlas historyczny Rzeczypospolitej Polskiej wydany z zasiłkiem Akademii Umiejętności w Krakowie, [T. 1], Epoka przełomu z wieku XVI-ego na XVII-sty. Dział II-gi. „Ziemie Ruskie” Rzeczypospolitej, Dział opracowany przez Aleksandra Jabłonowskiego [...], k. 4.
- ↑ Lustracja województwa ruskiego 1661-1665. Cz. 1, Ziemia Przemyska i Sanocka, wydali Kazimierz Arłamowski i Wanda Kaput, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 246.
- ↑ Hipolit Stupnicki: Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 149.
- ↑ Konrad Orzechowski: Przewodnik statystyczno topograficzny i skorowidz obejmujący wszystkie miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi W.X. Krakowskiem i X. Bukowinie, według najświeższych skazówek urzędowych. Kraków: 1872, s. 56.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielk. Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Złoczów: 1886, s. 135.
- ↑ Tadeusz Pilat: Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z Wielkiem Ks. Krakowskiem. Lwów: 1890, s. 140.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkim Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1897, s. 133.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkim Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1904, s. 122.
- ↑ Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z W. Ks. Krakowskiem. Kraków: 1905, s. 102.
- ↑ Skorowidz powiatu sanockiego. Wydany na podstawie dat zebranych w roku 1911. Sanok: 1911, s. 14.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkiem Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1914, s. 116.
- ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielkiem Księstwie Krakowskiem i Księstwie Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Lwów: 1918, s. 116.
- ↑ Z poczty. „Kurjer Lwowski”. Nr 116, s. 3, 26 kwietnia 1904.
- ↑ Józef Stachowicz, Miniony czas, s. 36.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 .
Bibliografia
- Kwartalnik historii kultury materialnej, Instytut Historii Kultury Materialnej (Polska Akademia Nauk), t. 45, 1997, s. 181.
- Pozew przeciw jezuitom samborskim w sporze ich z terenów starostwa sanockiego: Besko i Odrzechowa a dobrami kolegium jezuickiego w Krośnie, [w:] Jadwiga Turska, Adam Fastnacht, Inwentarz rękopisów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Biblioteka, t. 5, 1948, s. 6.
- AGZ – Akta Grodzkie i Ziemskie z okresu I Rzeczypospolitej
- Adam Fastnacht, Osadnictwo Ziemi Sanockiej
- metryki greckokatolickie z lat 1777–1884
- metryki rzymskokatolickie od roku 1772 –
Linki zewnętrzne
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.svg)
