Odezwa wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza do Polaków

Mikołaj II i Mikołaj Mikołajewicz, 1915

Odezwa wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza do Polaków ogłoszona 1 sierpnia?/14 sierpnia 1914. Sygnowana przez Mikołaja Mikołajewicza, ówczesnego naczelnego wodza armii rosyjskiej. Odezwa zapowiadała odrodzenie Polski [...] swobodnej w swej wierze, języku i samorządzie, jednak pod berłem cara. Brakło konkretyzacji, w jakich granicach Polska miałaby funkcjonować, a nawet jaki miał być zakres samorządu[1].

Historia

Pod względem formalnym odezwa nie posiadała sankcji cesarza Mikołaja II, czego wymagał każdy ogólnopaństwowy akt Imperium Rosyjskiego, tym samym pozbawiona była znaczenia prawnego[2].

Mimo tej ogólnikowości, grupa 62 zwolenników współpracy z Rosją adresowała do wielkiego księcia wiernopoddańczy telegram dziękczynny, głoszący m.in. Głęboko wzruszeni orędziem Waszej Cesarskiej Wysokości, które nam obwieszcza, że waleczna armia rosyjska, dobywszy oręża w obronie Słowian, walczy i za świętą dla naszego narodu sprawę wskrzeszenia zjednoczonej Polski, złączenia w jedną całość wszystkich rozdartych jej części pod berłem Jego Cesarskiej Mości, niżej podpisani przedstawiciele stronnictw politycznych i grup społecznych polskich wierzymy mocno, że krew synów Polski, przelewana łącznie z krwią synów Rosji w walce ze wspólnym wrogiem, stanie się największą rękojmią nowego życia w pokoju i przyjaźni dwóch narodów słowiańskich[3].

W następnych latach carski rząd kilkakrotnie obradował nad projektem zapowiadanego samorządu. 1 sierpnia 1915 ówczesny premier Iwan Goriemykin oświadczył na posiedzeniu Dumy: Przechodzę do poruszenia kwestii polskiej, która oczywiście nie będzie mogła być rozwiązana, jak po wojnie. Ale w tych dniach jest rzeczą ważną podać narodowi polskiemu do wiadomości, że jego przyszła organizacja została ostatecznie i nieodwołalnie zadecydowana przez manifest W. Ks. Mikołaja na początku wojny. Rycerski, szlachetny, wierny, dzielny naród polski zasługuje na wszelkie sympatie i nieograniczony szacunek. Dzisiaj polecił mi cesarz oświadczyć panom, że kazał Radzie Ministrów wypracować projekty ustaw, przyznające po wojnie Polakom prawo swobodnego organizowania swego życia narodowego, społecznego i gospodarczego na podstawie autonomii pod berłem cesarza Rosji[4].

Projekt ministra spraw zagranicznych Sazonowa przedstawiony 17 kwietnia 1916 do spraw ogólnopaństwowych (zatem wyłączonych z gestii Królestwa) zaliczał zwłaszcza: następstwo tronu, sprawy zagraniczne, siły zbrojne, cerkiew prawosławną, finanse, łączność, lotnictwo, koleje, prawa autorskie, przynależność państwową, ustawy karne dotyczące spraw ogólnopaństwowych, ustawy o współdziałaniu organów rządzących i sądowych oraz o rozstrzyganiu konfliktów między ustawodawstwem ogólnopaństwowym i polskim. Władzę ustawodawczą Królestwa miał pełnić cesarz razem z Sejmem, wykonawczą również cesarz – sam bądź za pośrednictwem wyznaczonych przez siebie osób[5]. Premier Boris Stürmer przedstawiając cesarzowi projekt manifestu 19 lipca 1916 podkreślał, że nie jest to umowa związkowa (союзный договор), lecz jedynie początek prowincjonalnej autonomii (начало областной автономии)[6].

Od rozkazu Mikołaja II

Akt 5 listopada (1916) zmusił carat do kolejnego oświadczenia w sprawie polskiej. Rozkaz Mikołaja II jako naczelnego wodza z 12 grudnia?/25 grudnia 1916 zawierał na ten temat jedno zdanie: Rosja nie zapewniła sobie jeszcze urzeczywistnienia celów wyznaczonych jej przez wojnę: obsadzenia Konstantynopola i cieśnin, oraz stworzenia Polski wolnej, złożonej ze wszystkich trzech części, dotąd rozdzielonych[7]. Było to jeszcze bardziej enigmatyczne od odezwy wielkiego księcia z 1914[8]. Jeden z ugodowców Zygmunt Wielopolski po uzyskaniu audiencji u cara ogłosił, że ma to dla Polski oznaczać własny odrębny ustrój państwowy, własne izby prawodawcze i własną armię[9]. Waga oświadczenia uczynionego za pośrednictwem była niższa niż bezpośredniego, a zapowiedziane osobne organy państwowe (w tym armia) nie były wystarczającym przejawem podmiotowości prawa międzynarodowego przy braku gwarancji samodzielnej polityki zagranicznej[10].

Wkrótce po wymuszonej abdykacji Mikołaja II tymczasowy rząd księcia Lwowa w manifeście z 17 marca?/30 marca 1917 uznawał dla narodu polskiego pełne prawo stanowienia o swoim losie według własnej woli i że wierny układom ze swymi sprzymierzeńcami, wierny wspólnym planom walki przeciwko światu germańskiemu, chciwemu walki, dopomoże do utworzenia niezawisłego państwa polskiego ze wszystkich terytoriów, w których Polacy tworzą większość, jako rękojmię trwałego pokoju w przyszłej, nowo zorganizowanej, Europie[11].

Traktat brzeski z 3 marca 1918 oznaczał dla Rosji zrzeczenie się licznych ziem, w tym polskich, litewskich i ukraińskich, jednak zarówno bolszewicy jak alianci uznali go za wymuszony. Traktat wersalski zobowiązywał Rzeszę szanować niepodległość wszystkich terytoriów, które stanowiły część byłego Cesarstwa rosyjskiego w dniu 1 sierpnia 1914 roku, jako trwałą i niezbywalną (art. 116) oraz obowiązek uznania granic tychże państw i traktatów zawartych z nimi przez aliantów (art. 117)[12]. RFSRR po zbrojnych próbach opanowania tych krajów uznała ich niepodległość w dwustronnych układach pokojowych – z Polską traktat ryski (1921).

Zobacz też

Przypisy

  1. Zapowiedziany samorząd pod berłem cesarza rosyjskiego wykluczał przywrócenie państwa polskiego w jakiejkolwiek formie, a mógł być tłumaczony nawet jako samorząd lokalny, bez żadnej terytorialnej autonomji. Michał Bobrzyński Wskrzeszenie Państwa Polskiego, t. 1 Kraków 1920, s. 13.
  2. Cezary Berezowski, Powstanie państwa polskiego w świetle prawa narodów, Warszawa 1934 s.25; Ludwik Bazylow, Rosja w okresie pierwszej wojny światowej i rewolucji lutowej Warszawa 1976 s. 128n.
  3. Kazimierz Władysław Kumaniecki, Odbudowa państwowości polskiej 1924 s. 28. Jeszcze przed odezwą wielkiego księcia podobną deklarację złożył poseł do Dumy Wiktor Jaroński. Należy pamiętać, iż w początkach wojny Przeciw Niemcom niesłychane rozgoryczenie wywołało zaraz w pierwszych dniach zburzenie Kalisza jakoby za karę za zachowanie się ludności polskiej; przytaczano to barbarzyństwo jako dowód, czego się po Niemcach można spodziewać. Stanisław Kutrzeba, Polska Odrodzona 1914 – 1928, Warszawa 1928, s. 25.
  4. Kumaniecki, s. 33 (ortografia uwspółcześniona).
  5. Berezowski, s. 28. Wedle oktrojowanej konstytucji 1906 następstwo tronu, mianowanie i odwoływanie ministrów, wypowiedzenie wojny i zawieranie pokoju oraz kilka innych spraw zastrzeżone były wyłącznie dla carskiej decyzji, w innych sprawach car zapewnił sobie wyraźną przewagę nad Dumą, był też głową cerkwi, a od lata 1915 naczelnym wodzem.
  6. Berezowski, s. 30. Odmowa zatwierdzenia nawet tych ograniczonych projektów przypisywana jest negatywnemu wpływowi cesarzowej, tamże s.31. Projekt „stürmerowski” przewidywał autonomię prowincjonalną bez reprezentacji narodowej, był bardziej ograniczony od „sazonowskiego”. Projekt „moskiewski” o zupełnym odłączeniu Polski od Rosji został odrzucony. Kumaniecki,s.44.
  7. Достижение Россией созданных войной задач, обладание Царьградом и проливами, равно как создание свободной Польши из всех её ныне разрозненных областей ещё не обеспечено. (Приказ Государя Императора Николая II по армии и флоту 12 декабря 1916 года).
  8. Spotykana czasem interpretacja słów wolna Polska jako rezygnacja z tronu Królestwa jest zupełnie dowolna, tytuł króla polskiego był częścią imperialnej tytulatury i jakakolwiek jej dorozumiana zmiana byłaby wykluczona.
  9. Wychodząca w Moskwie Gazeta Polska 6 stycznia 1917 wydrukowała depeszę z Petersburga: „Dziennik Polski” z 6 b. m. podaje: Dnia 5 stycznia miał szczęście przedstawić się J. C. M. Najjaśniejszemu Panu członek z wyboru Rady Państwa, w godności koniuszego dworu, Zygmunt hr. Wielopolski. Z pierwszorzędnego, najlepiej powiadomionego źródła upoważnieni jesteśmy do stwierdzenia: słowa rozkazu najwyższego o wolnej Polsce z trzech jej części rozumiane są w ten sposób, że zjednoczona Polska otrzyma własny odrębny ustrój państwowy, z własnemi izbami prawodawczemi i własną armją. Kumaniecki, s. 66.
  10. O czym świadczą np. Konstytucja Księstwa Warszawskiego (1807) i Konstytucja Królestwa Polskiego (1815).
  11. Kumaniecki, s. 67. Manifest, mimo mglistej wzmianki o wolnym sojuszu wojskowym mającym łączyć wyzwoloną Polskę z Rosją, oznaczał wyraźną zmianę, alianci przestali uważać Polskę za wewnętrzną sprawę Rosji i powstać mogła Armia Polska we Francji (uzasadnienie wniosku o utworzenie Armii powoływało się na stanowisko Rządu Tymczasowego w sprawie odbudowy państwa polskiego – Berezowski, s.210), w 1919 mały traktat wersalski zawierał zdanie Wobec tego, że rząd rosyjski odezwą z 30 marca 1917 roku zgodził się na przywrócenie niepodległego Państwa Polskiego.
  12. Te same zobowiązania wprowadzały układy z sojusznikami Rzeszy, np. traktat w Saint-Germain-en-Laye w art. 87, 210 i 244 czy traktat w Neuilly-sur-Seine w art. 58, 143 i 171.

Linki zewnętrzne

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!