Ochrona zabytków w Polsce

Oznakowanie obiektów wpisanych do rejestru zabytków na terenie Polski obowiązujące od 2004 r.
Dawne oznakowanie obiektów wpisanych do rejestru zabytków (na podstawie ustawy z dnia 15 lutego 1962 o ochronie dóbr kultury)
Tablica informacyjna Biura Odbudowy Stolicy
Kraków, cmentarz Rakowicki
Oznakowanie obiektów wpisanych do rejestru zabytków na terenie Polski obowiązujące od 2004 r.
Zabytek nieruchomy – kościół św. Piotra i Pawła w Policach-Jasienicy
Zabytek ruchomy – XIX-wieczny wóz strażacki z ręczną pompą przy OSP Samocice

Ochrona zabytków w rozumieniu przyjętym w obowiązującej obecnie w Polsce ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 23 lipca 2003 r. oznacza działania organów administracji publicznych podejmowane w celu[1]:

  • zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie;
  • zapobiegania zjawiskom niepożądanym: niszczeniu i niewłaściwemu korzystaniu z zabytków, ich kradzieżom, zaginięciom, nielegalnemu wywozowi za granicę;
  • kontrolowania stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;
  • uwzględniania zadań ochronnych w procesie planowania, zagospodarowania przestrzennego oraz kształtowania środowiska.

W wielu pracach teoretycznych dotyczących ochrony zabytków pojęcie to definiuje się jednak znacznie szerzej, jako ogół działań podejmowanych wobec zabytków dla zapewnienia zachowania ich substancji zabytkowej i umożliwienia społeczeństwu korzystania z wartości zabytkowych, których zabytki są nośnikami.

Pojęcie ochrony zabytków

 Osobny artykuł: Ochrona zabytków.

Mały słownik ochrony zabytków definiuje ochronę zabytków jako ogół działań mających na celu zapewnienie zabytkom:

  • trwanie dum mundus durat (jak długo będzie istniał świat);
  • uczestnictwa w kształtowaniu świadomości indywidualnej i społecznej;
  • wypełniania roli składnika współkształtującego środowisko człowieka.

Z tak szerokiej definicji pojęcia ochrony zabytków wynika, że obejmuje ona:

  • formułowanie teorii i zasad konserwatorskich,
  • prawodawstwo,
  • czynności administracyjne,
  • badania nad zastosowaniem nowych środków i metod konserwatorskich,
  • badania zabytków,
  • współuczestnictwo w planowaniu gospodarczym i planowaniu przestrzennym,
  • sporządzanie projektów technicznych,
  • wykonywanie prac przy zabytkach,
  • bieżące utrzymywanie zabytków i zapobieganie szkodliwym oddziaływaniom,
  • upowszechnianie wiedzy o zabytkach,
  • organizowanie i wypełnianie społecznej opieki nad zabytkami.

Definicja zabytku w świetle prawa polskiego

 Osobny artykuł: Zabytek.

Zabytki w Polsce (ang. cultural property in Poland) obejmują - wedle konwencji haskiej o ochronie zabytków w razie konfliktu zbrojnego (tytuł niekiedy tłumaczony nieprawidłowo i niezgodnie zakresem aktu jako konwencja haska o ochronie dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego) oraz wedle polskiej ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami - wszystkie obiekty dziedzictwa kultury materialnej (ang. tangible cultural heritage items) w Polsce.

Według przepisów prawa polskiego zabytkiem jest nieruchomość (np. pojedynczy budynek, cmentarz, historyczny układ urbanistyczny lub krajobraz kulturowy) albo rzecz ruchoma (np. dzieło sztuki użytkowej, obraz, rzeźba, znalezisko archeologiczne – np. artefakt), ich części lub zespoły rzeczy, które są dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowią świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, a których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na swoją wartość artystyczną, naukową lub historyczną. Obiekty takie mogą być wpisane do rejestru zabytków prowadzonego przez wojewódzkiego konserwatora zabytków.

Formy ochrony zabytków

Zgodnie z ustawą istnieje pięć form ochrony zabytków:

Wpis do gminnej ewidencji zabytków nie jest formą ochrony zabytków w myśl Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 23 lipca 2003 r. – co jednak nie musi oznaczać, że nie jest on formą ochrony zabytków w ogóle (sporna kwestia tzw. nienazwanych form ochrony)[3]. Ustawa odróżnia zatem ochronę zabytków, która ma być sprawowana przez organy państwowe i opiekę nad zabytkami, sprawowaną przez właścicieli i użytkowników zabytków. Takie ujęcie problematyki ochrony zabytków stanowi naśladownictwo niemieckich wzorców legislacyjnych, w których odróżnia się Denkmalschutz (ochronę zabytków) od Denkmalpflege (opieki nad zabytkami). W Polsce w latach 1961–1973 wartość zabytku określała pięciostopniowa klasyfikacja ( klasa 0 oraz klasy I-IV). Obecnie podział na klasy nie jest stosowany. Zasadniczo uważa się wszystkie zabytki za równie cenne[4], chociaż zabytki mające wyjątkową wartość Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej może uznać za pomniki historii. Najbardziej unikatowe zabytki mogą zostać wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Rejestr zabytków

Obecnie obowiązuje podział na:

Ochroną mogą być objęte również historyczne, geograficzne lub tradycyjne nazwy budynków, placów, ulic lub jednostek osadniczych. Z rejestru skreśla się otoczenie zabytku, w przypadku skreślenia z rejestru tego zabytku.

Wszystkie zabytki (z dziedzin budownictwa, rzemiosła, sztuki, archeologii (dziedzictwo archeologiczne) i przyrody) łącznie z obiektami niematerialnego dziedzictwa kulturowego (ang. intangible cultural heritage items, zwanymi niekiedy w żargonie nauk humanistycznych i sztuk artystycznych niezgodnie z definicją prawną również zabytkami) stanowią zasoby dziedzictwa kulturowego.

 Osobny artykuł: Ochrona przyrody w Polsce.

Zobacz też

Przypisy

  1. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2022 r. poz. 840).
  2. Czyli decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego.
  3. Katarzyna Zalasińska: Ochrona a opieka nad zabytkami. Formy ochrony. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2021-05-22].
  4. Art. 6 ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2022 r. poz. 840).
  5. Zgodnie z art. 9 ust. 3 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2022 r. poz. 840), decyzja o wpisie do rejestru zabytków historycznego układu urbanistycznego, ruralistycznego lub zespołu budowlanego nie wyklucza możliwości wpisu do rejestru również poszczególnych obiektów wchodzących w ich skład
  6. Zestawienie danych statystycznych z rejestru zabytków - zabytki nieruchome. [w:] Otwarte Dane [on-line]. gov.pl Serwis Rzeczypospolitej Polskiej, 2021-01-29. [dostęp 2021-02-17].
  7. Zestawienie danych statystycznych z rejestru zabytków - zabytki ruchome. [w:] Otwarte Dane [on-line]. gov.pl Serwis Rzeczypospolitej Polskiej, 2021-01-29. [dostęp 2021-02-17].
  8. Zestawienie danych statystycznych z rejestru zabytków - zabytki archeologiczne. [w:] Otwarte Dane [on-line]. gov.pl Serwis Rzeczypospolitej Polskiej, 2021-01-29. [dostęp 2021-02-17].

Bibliografia

  • Ciołek, Tadeusz Maciej. 2019. Gerard Ciołek i przyjaciele: Kalendarium życia i pracy 25 pasterzy krajobrazu i zabytków. Kraków: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, ISBN 978-83-65991-80-5 (cz. 1 i 2)
  • Mieczysław Kurzątkowski: Mały słownik ochrony zabytków. Warszawa, Ministerstwo Kultury i Sztuki. Ośrodek Dokumentacji Zabytków, 1989.

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!