Nerpa

Nerpa

Pusa
Scopoli, 1771[1]
Nerpa bajkalska (P. sibirica)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	drapieżne
Podrząd	psokształtne
Infrarząd	Arctoidea
Nadrodzina	Phocoidea
Rodzina	fokowate
Rodzaj	nerpa
Typ nomenklatoryczny
Phoca foetica Fabricius, 1776 (= Phoca hispida von Schreber, 1775)
Synonimy
Pagomys J.E. Gray, 1864[2] Caspiopusa Dybowski, 1929[3]
Gatunki
3 gatunki – zobacz opis w tekście

Nerpa^[4] (Pusa) – rodzaj morskich ssaków z rodziny fokowatych (Phocidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące u wybrzeży Morza Kaspijskiego, Oceanu Arktycznego i jeziora Bajkał^[5][6][7].

Morfologia

Długość ciała 110–160 cm; masa ciała 50–90 kg; nowo narodzone nerpy mierzą 60–80 cm, a ważą 4–5,5 kg^[6][8].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1771 roku włoski lekarz i przyrodnik Giovanni Antonio Scopoli w publikacji własnego autorstwa poświęconej historii naturalnej minerałów, roślin i zwierząt^[1]. Scopoli w oryginalnym opisie nie wymienił żadnego gatunku; w ramach późniejszego oznaczenia w 1951 roku brytyjscy zoolodzy John Ellerman i Terence Morrison-Scott na typ nomenklatoryczny wyznaczyli nerpę obrączkowaną (P. hispida)^[9].

Etymologia

• Pusa: według Houttuyna^[10] i Müllera^[11] jest to po prostu grenlandzkie słowo oznaczające fokę. Scopoli najwyraźniej zaczerpnął tę nazwę od Andersona, która to według Fabriciusa została niepoprawnie przeliterowana jako Pusa. Fabricius podaje nazwę Puirse jako jedną z grenlandzkich nazw nerpy^[12].
• Pagomys: gr. παγος pagos ‘mróz, lód’; μυς mys, μυος myos ‘mysz’^[13]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Phoca foetida Fabricius, 1776 (= Phoca hispida Schreber, 1775).
• Caspiopusa: łac. Caspius ‘kaspijski, z Morza Kaspijskiego’; rodzaj Pusa Scopoli, 1771^[14][3]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Phoca vitulina δ. caspica J.F. Gmelin, 1788.

Podział systematyczny

Różnice pomiędzy przedstawicielami rodzajów Pusa, Phoca i Halichoerus są tak nieznaczne, że zdaniem naukowców z Uniwersytetu Alberta te trzy rodzaje powinny być połączone jako Phoca^[15]. Do rodzaju należą następujące gatunki^[16][8][5]:

Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa[4]	Podgatunki[6][5][8]	Rozmieszczenie geograficzne[6][5][8]	Podstawowe wymiary[6][8][a]	Status IUCN[17]
	Pusa hispida	(von Schreber, 1775)	nerpa obrączkowana	5 podgatunków	okołobiegunowy na całym obszarze Oceanu Arktycznego i przyległych morzach na południe do północnej Japonii (Hokkaido), także Morze Bałtyckie, jezioro Saimaa (południowa Finlandia) i jezioro Ładoga (zachodnia Rosja)	DC: 110–160 cm MC: 50–90 kg	LC
	Pusa sibirica	(J.F. Gmelin, 1788)	nerpa bajkalska	gatunek monotypowy	jezioro Bajkał w zachodniej Syberii w Rosji	DC: 120–145 cm MC: 50–90 kg	LC
	Pusa caspica	(J.F. Gmelin, 1788)	nerpa kaspijska	gatunek monotypowy	Morze Kaspijskie	DC: do 150 cm MC: 75–86 kg	EN

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  EN  – gatunek zagrożony.

Uwagi

1. DC – długość ciała; MC – masa ciała

Przypisy

1. G.A. Scopoli: Introductio ad historiam naturalem sistens genera lapidum, plantarum, et animalium: hactenus detecta, caracteribus essentialibus donata, in tribus divisa, subinde ad leges naturae. Pragae: Apud Wolfgangum Gerle, 1771, s. 490. (łac.).
2. J.E. Gray. Notes on seals (Phocidae), including the description of a new seal (Halicyon richardii) from the West Coast of North America. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1864, s. 31, 1864. (ang.). 
3. B. Dybowski. Zur Kenntnis der Sibirischen Seehunde. „Bulletin International de L’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres. Classe des Sciences Mathématiques et Naturelles”. Serie B: Sciences Naturelles. 1929 (8), s. 414, 1929. (niem.). 
4. Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 154. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
5. C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 446. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
6. B. Stewart: Family Phocidae (Earless Seals). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 182–183. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
7. D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Genus Pusa. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-22]. (ang.).
8. Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 680. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
9. J.R. Ellerman & T.C.S. Morrison-Scott: Checklist of Palaearctic and Indian mammals 1758 to 1946. London: British Museum (Natural History), 1951, s. 327. (ang.).
10. M. Houttuyn: Natuurlyke historie: of, Uitvoerige beschryving der dieren, planten, en mineraalen. T. 1. Cz. 2. Amsterdam: By F. Houttuyn, 1761, s. 15. (niem.).
11. P.L.S. Müller: Des Ritters Carl von Linné Königlich Schwedischen Leibarztes &c. &c. Vollständiges Natursystem: nach der zwölften lateinischen Ausgabe, und nach Anleitung des holländischen Houttuynischen Werks, mit einer ausführlichen Erklärung. Cz. 1. Nürnberg: bey Gabriel Nicolaus Raspe, 1773, s. 199. (niem.).
12. Palmer 1904 ↓, s. 598.
13. Palmer 1904 ↓, s. 497.
14. caspia, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-08-19]  (ang.).
15. C.S. Davis, I. Delisle, I. Stirling, D.B. Siniff & C. Strobeck. A phylogeny of the extant Phocidae inferred from complete mitochondrial DNA coding regions. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 33 (2), s. 363–377, 2004. DOI: 10.1016/j.ympev.2004.06.006. (ang.). 
16. N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-12-19]. (ang.).
17. Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-09]. (ang.).

Bibliografia

• T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.). 

Encyklopedie internetowe (takson):

• PWN: 3946746
• БРЭ: 2262565

Identyfikatory zewnętrzne:

• GBIF: 2434764
• identyfikator iNaturalist: 41688
• ITIS: 621841
• NCBI: 693430
• identyfikator taksonu Fossilworks: 72256
• CoL: 75KG